Χαλεπάς

• Γόνος φημισμένης οικογένειας μαρμαρογλυπτών από τον Πύργο της Τήνου, μεγάλωσε κάτω από τον ήχο των σφυριών και μες στα νέφη της μαρμαρόσκονης. Κατά το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα, ο πατέρας του είχε το μεγαλύτερο, ίσως, εργαστήριο μαρμαρογλυπτικής.
• Το 1869, σύσσωμη η οικογένεια Χαλεπά μετακομίζει στην Αθήνα για να αρχίσει ο Γιανούλης μαθήματα γλυπτικής στο Πολυτεχνείο. Αποφοιτά με άριστα το 1872 και συνεχίζει τις σπουδές του στην Ακαδημία Καλών Τεχνών του Μονάχου.
• Το 1876, ο Γιανούλης ανοίγει στην Αθήνα το εργαστήριό του. Την αμέσως επόμενη χρονιά, δημιουργεί την «Κοιμωμένη» στο Α΄ Νεκροταφείο Αθηνών, για τον τάφο της Σοφίας Αφεντάκη που πέθανε στα δεκαοκτώ της από φυματίωση.
• Την ίδια περίοδο, ενώ εργάζεται στο γλυπτικό σύμπλεγμα της «Μήδειας», ζητά σε γάμο τη Μαριγώ, τον νεανικό του έρωτα από την Τήνο. Όταν οι γονείς της αρνούνται την πρόταση, ο Χαλεπάς καταρρέει ψυχικά. Αρχίζει να καταστρέφει τα έργα του και κάνει επανειλημμένα απόπειρες αυτοκτονίας.
• Το 1888 εισάγεται στο Φρενοκομείο της Κέρκυρας ως «πάσχων από άνοιαν». Το 1902, σε ηλικία πενήντα ενός ετών, κρίνεται επαρκώς «ήσυχος» για να πάρει εξιτήριο. Η μητέρα του τον παίρνει κοντά της, στο πατρογονικό σπίτι στο νησί. Πεπεισμένη, όμως, ότι για την ψυχασθένεια του γιου της έφταιγε η γλυπτική, του απαγορεύει κάθε δημιουργική δραστηριότητα, καταστρέφοντας όσα γλυπτά δεν είχε διαλύσει ο ίδιος.
• Για περίπου δεκαπέντε χρόνια, ο Χαλεπάς ζει στον Πύργο της Τήνου ως «ο τρελός του χωριού», κάνοντας τον νεροκουβαλητή και τον βοσκό. Όπως έγραψε το 1915 στην εφημερίδα «Εμπρός» ο Κωστής Παλαμάς, «ο Γιανούλης απέμεινε ζωντανόνεκρος, να βόσκει γίδια. Το φως της τέχνης έπαυσεν να φωτίζει τον δρόμο του».
• Σε ηλικία εξήντα πέντε ετών, έχοντας περάσει σχεδόν σαράντα χρόνια μακριά από οποιαδήποτε γλυπτική δραστηριότητα, ξαναπιάνει επιτέλους τα εργαλεία του. Ορόσημο για αυτή την απόφαση φέρεται να είναι ο θάνατος της μητέρας του. Λέγεται ότι την ημέρα της κηδείας της ο Χαλεπάς είπε: «Σωπάστε, εγώ τώρα θα κάνω τέχνη».
• Το 1930, με τη φροντίδα της ανιψιάς του, Ειρήνης Χαλεπά, εγκαθίσταται εκ νέου στην Αθήνα. Θα χρειαστεί να φτάσει σε ηλικία εβδομήντα έξι ετών για να αναγνωριστεί δημοσίως και να ξαναγίνει αποδεκτός από τον πνευματικό κόσμο. «Όλα έρχονται καθυστερημένα» φέρεται να μονολογεί λίγο πριν από τον θάνατό του.

Έκθεση: «Γιανούλης Χαλεπάς: Δούναι και Λαβείν»

Το Τελλόγλειο Ίδρυμα Τεχνών Α.Π.Θ. στη Θεσσαλονίκη, σε συμπαραγωγή με το Onassis Culture, παρουσιάζει την έκθεση: «Γιανούλης Χαλεπάς: Δούναι και Λαβείν» (18 Φεβρουαρίου - 5 Ιουνίου 2022). Αφετηρία της μεγάλης έκθεσης-ρετροσπεκτίβας στη ζωή και το έργο του καλλιτέχνη (επιμέλεια Αλεξάνδρα Γουλάκη-Βουτυρά, σχεδιασμός Παύλος Θανόπουλος) είναι η πρόσφατη απόκτηση ενός σημαντικού συνόλου γλυπτών και σχεδίων από το Ίδρυμα Ωνάση – που συγκροτούν την πιο ολοκληρωμένη συλλογή για το έργο και τη ζωή του Χαλεπά, με δημιουργίες της πρώτης, της δεύτερης και, κυρίως, της τρίτης περιόδου της καλλιτεχνικής του παραγωγής. Στην έκθεση παρουσιάζονται περισσότερα από 150 έργα (γλυπτά, σχέδια, κατάστιχα), από τη Συλλογή Ιδρύματος Ωνάση και δάνεια από άλλους οργανισμούς, συλλέκτες και μουσεία. Η συνοδευτική δίγλωσση έκδοση της έκθεσης θα είναι διαθέσιμη στη Στέγη, στο Τελλόγλειο Ίδρυμα και στα βιβλιοπωλεία και είναι μια παραγωγή του Onassis Publications, του τμήματος Εκδόσεων του Ιδρύματος Ωνάση, σε σχεδιασμό του Grid Office.

Ταινία μικρού μήκους «ΧΑΛΕΠΑΣ»

Στις 2 Φεβρουαρίου, στις 21:00, κάνει πρεμιέρα στο Onassis Channel στο YouTube η μικρού μήκους ταινία «ΧΑΛΕΠΑΣ», διά χειρός The Boy και Αργυρώς Χιώτη. Η ταινία πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο καλλιτεχνικής υποτροφίας έρευνας και ανάπτυξης της Στέγης του Ιδρύματος Ωνάση. Στο διάστημα της έρευνας η καλλιτεχνική ομάδα ταξίδεψε στη Τήνο και στο σύμπαν του θρυλικού καλλιτέχνη, παράγοντας μια πρώτη εκδοχή του λιμπρέτου, τις πρώτες παρτιτούρες της παράστασης και την ταινία μικρού μήκους, με πρωταγωνιστές τον Σίμο Κακάλα, τη Μαρία Πανουργιά και την Τζωρτζίνα Χρυσκιώτη.

Σάββατο 26 Φεβρουαρίου

Μετά την παράσταση, συζήτηση του κοινού με τους συντελεστές.

Ο Γιανούλης Χαλεπάς ήταν γόνος φημισμένης οικογένειας μαρμαρογλυπτών της Τήνου. Δημιούργησε το διασημότερο ταφικό μνημείο της νεοελληνικής τέχνης, την «Κοιμωμένη» στο Α΄ Νεκροταφείο, σε ηλικία 24 ετών. Αμέσως μετά, κατάρρευσε ψυχικά για 40 χρόνια. Μόνο μετά τον θάνατο της κυριαρχικής μητέρας του «αναστήθηκε» και επέστρεψε στην τέχνη του και στη ζωή. Ήταν πλέον 65 ετών.

Το Ίδρυμα Ωνάση διαθέτει ένα μεγάλο σύνολο γλυπτών, σχεδίων, προπλασμάτων και εκμαγείων από έργα του Γιανούλη Χαλεπά – και μάλιστα από τη σημαντικότερη συλλογή, εκείνη των ανιψιών του, Βασίλη και Ειρήνης Χαλεπά. Επίσης, δημιουργίες του γλύπτη είναι τα μαρμάρινα τζάκια που κοσμούν την Ωνάσειο Βιβλιοθήκη καθώς και το γλυπτό του Εκατόγχειρα.

Το Ίδρυμα Ωνάση, σε συνεργασία με το Τελλόγλειο Ίδρυμα του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, ετοιμάζει μια έκθεση-ρετροσπεκτίβα στη ζωή και το έργο του Γιαννούλη Χαλεπά, καθώς και μια συνοδευτική έκδοση από τη μελετήτρια, αρχαιολόγο και ιστορικό τέχνης Αλεξάνδρα Γουλάκη-Βουτυρά. Στο πλαίσιο του μεγάλου αφιερώματος εντάσσεται και η παράσταση της Αργυρώς Χιώτη για τη ζωή του Γιανούλη Χαλεπά.

Το φθινόπωρο του 2018, η Αργυρώ Χιώτη βρέθηκε στην Τήνο και στο χωριό του Γιανούλη Χαλεπά, τον Πύργο. Ήταν τότε που ξεκίνησε την έρευνά της για τη ζωή και το έργο του, με προοπτική να κορυφωθεί σε παράσταση για τη Στέγη στον προγραμματισμό της σεζόν 2020-2021. Η πανδημία, ωστόσο, ανέτρεψε τον σχεδιασμό.

Σε μια προσπάθεια να «αξιοποιηθεί» το νεκρό χρονικό διάστημα του lockdown, η Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση παρείχε καλλιτεχνική υποτροφία στη δημιουργική ομάδα του «Χαλεπά». Αποτέλεσμα αυτής ήταν ένα ερευνητικό ταξίδι των συντελεστών στα βουνά και στα λατομεία του νησιού καθώς και στη Σχολή Μαρμαροτεχνίας του Πύργου. Πρώτοι καρποί του υπήρξαν το αρχικό σχεδίασμα του λιμπρέτου από τον Αλέξανδρο Βούλγαρη και οι παρθενικές παρτιτούρες του συνθέτη Γιάννη Αγγελόπουλου που «ακούνε» τον ήχο λαξεύματος των μαρμάρων.

Ο «Χαλεπάς» είναι η τρίτη σκηνοθεσία της Αργυρώς Χιώτη για λογαριασμό της Στέγης. Έχουν προηγηθεί τα «Αίματα» του Ευθύμη Φιλίππου (2014) και η «Θεία Κωμωδία» του Δάντη (2017). Και οι δύο παραγωγές ανέβηκαν επίσης σε σκηνές της Γαλλίας.

Τον Θανάση Χατζόπουλο (ποιητή, παιδοψυχίατρο, ψυχαναλυτή), για τη γόνιμη συζήτησή μας.

Τον Λεωνίδα Χαλεπά (διευθυντή του Προπαρασκευαστικού και Επαγγελματικού Σχολείου Καλών Τεχνών στον Πάνορμο), για την εμπιστοσύνη του.

Τον Γιώργο Συλίκο (καθηγητή στο Προπαρασκευαστικό και Επαγγελματικό Σχολείο Καλών Τεχνών στον Πάνορμο), που μας εισήγαγε στον κόσμο του μαρμάρου.

Τη Σχολή Καλών Τεχνών (μαρμαροτεχνίας) στον Πάνορμο της Τήνου και όλους τους φοιτητές της, που μας άφησαν να αφουγκραστούμε την εργασία τους.

Το Ίδρυμα Τηνιακού Πολιτισμού και τον Μάρκο Βιδάλη, την Κοινότητα Πανόρμου και τη Νικολέτα Τριανταφύλλου, και τη Fast Ferries (ακτοπλοϊκή εταιρεία), για την πολύτιμη υποστήριξή τους κατά την περίοδο έρευνας και διαμονής στην Τήνο.

Την Κυριακή Οριάνου (Μουσείο Γιανούλη Χαλεπά), για την τόσο προσωπική της περιήγηση στο σπίτι και το έργο του Γιανούλη Χαλεπά.

Τη Σταμάτα Κόλιου (Μουσείο Πανορμιτών Καλλιτεχνών) και το Μουσείο Μαρμαροτεχνίας Τήνου.

Την Αλεξάνδρα Γουλάκη-Βουτυρά (διευθύντρια του Τελλόγλειου Ιδρύματος Τεχνών του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, ομότιμη καθηγήτρια της Σχολής Καλών Τεχνών του πανεπιστημίου), για τη γενναιόδωρη επικοινωνία της γνώσης της για τον Γιανούλη Χαλεπά.

Τον Λάζαρο Αράθυμο (πρώην μαρμαροτεχνίτη, κάτοικο Πύργου) και την Ελένη Ντινιώτη (κάτοικο Πύργου) για τις αφηγήσεις τους.

Τη Ζωή Μουσχή, για την υποδοχή των δέντρων μας.