«Πενθεσίλεια» του Heinrich von Kleist

Παρασκευή 16 Φεβρουαρίου

Μετά την παράσταση, συζήτηση του κοινού με τους συντελεστές
Συντονισμός: Σοφία Ευτυχιάδου, θεατρολόγος

Ο Χάινριχ φον Κλάιστ (1777-1811) είναι ένας από τους πιο σπουδαίους Γερμανούς δραματουργούς, δοκιμιογράφους και ποιητές του 19ου αιώνα. Ο έρωτας, η εξουσία, η αθωότητα και η γνώση, το αμάρτημα και η σωτηρία είναι βασικά θέματα που διατρέχουν το έργο αυτού του σημαντικού εκπρόσωπου του ρομαντισμού. Ανάμεσα στα πιο γνωστά θεατρικά έργα του είναι: «Η σπασμένη στάμνα» (1808), «Πενθεσίλεια» (1808), «Το Κατερινάκι από το Χαϊλμπρόν» (1808), «Ο πρίγκιπας του Χόμπουργκ» (1810). Εμβληματικό είναι και το δοκίμιό του, «Μαριονέτες» (1810), που μιλά για το θέατρο και τη λειτουργία του. Στα τελευταία χρόνια της ζωής του, ο Κλάιστ διατηρούσε πλατωνική σχέση με τη Henriette Vogel. Εκείνη έπασχε από ανίατη ασθένεια και το 1811 τον παρακάλεσε να την σκοτώσει. Στις 21 Νοεμβρίου 1811 ο Κλάιστ σκότωσε την Εριέτα Φόγκελ με μια σφαίρα στην καρδιά κι έπειτα έβαλε το όπλο στο στόμα του και αυτοπυροβολήθηκε. Τάφηκαν πλάι-πλάι σε εκείνο ακριβώς το σημείο.

«Εκεί έχω αποθέσει τα τρίσβαθα του είναι μου, όλη τη λάσπη, όλη τη λάμψη της ψυχής μου» γράφει ο Κλάιστ σε επιστολή του για την «Πενθεσίλεια».

H «Πενθεσίλεια» ανέβηκε για πρώτη φορά στη σκηνή το 1876, περίπου 70 περίπου χρόνια μετά τη συγγραφή της. Οι σύγχρονοι του έργου δεν μπορούσαν να το καταλάβουν και να το αποδεχτούν. Χαρακτηριστική είναι η φράση του Γκαίτε: «Δεν μπορώ να καταλάβω την Πενθεσίλεια. Ανήκει σε ένα φύλο τόσο θαυμαστό και αλλόκοτο και κινείται σε μια περιοχή τόσο ξένη που χρειάζομαι χρόνο για να βρω τα κατατόπια». Η «Πενθεσίλεια» άρχισε να ανεβαίνει πιο συχνά μετά το 1911 (100 χρόνια από το θάνατο του Κλάιστ). Η Ricarda Schmidt εκτιμά ότι υπήρχαν δύο λόγοι που εμπόδισαν τη σκηνική πορεία του έργου το 19ο αιώνα: «Η απεικόνιση της γυναίκας ως όντος ικανού να δράσει αποτελεσματικά στον πόλεμο και στις υποθέσεις του κράτους, δηλαδή σε παραδοσιακά “αρσενικές” περιοχές, και η φρικτή πράξη κανιβαλισμού της Πενθεσίλειας στο φινάλε του έργου». Δεν είναι τυχαίο ότι η «Πενθεσίλεια» άρχισε να γίνεται πιο δημοφιλής με την αφύπνιση του γυναικείου κινήματος στις αρχές του 20ού αιώνα. Οι καλλιτέχνες άρχισαν να τη «διαβάζουν» ως παραβολή για την αιώνια μάχη των δύο φύλων.

«Ο Franz Kafka, ο Thomas Mann, ο André Gide και άλλοι θαυμαστές του Κλάιστ έζησαν αργότερα από την εποχή του. Το έργο του Κλάιστ έπρεπε να περιμένει τον 20ό αιώνα, με την εμπειρία του γκροτέσκου, για να βρει ένα κοινό που να εκτιμήσει αυτή τη χρήση της τραγικής φόρμας.» – Joel Agee

«Στην “Πενθεσίλεια” καταδεικνύεται η επίδραση του αρχαιοελληνικού δράματος ως “ιδρυτικής πράξης” του ευρωπαϊκού δράματος. Ο Κλάιστ, που εδώ επηρεάστηκε σαφώς από τις Βάκχες του Ευριπίδη, υπήρξε ένας σημαντικός σταθμός μετάδοσης της αρχαιοελληνικής δραματουργίας στη σύγχρονη εποχή.» – Peter Stein

Με την «Πενθεσίλεια» του Κλάιστ έχουν αναμετρηθεί σπουδαίοι σκηνοθέτες του 20ού αιώνα όπως, μεταξύ άλλων, ο Claude Regy, ο Frank Patrick Steckel, o Luk Perceval, ο Michael Thalheimer και ο Peter Stein. Η παράσταση του Στάιν παρουσιάστηκε μάλιστα στο Αρχαίο Θέατρο της Επιδαύρου το 2002. Σημαντικοί Έλληνες σκηνοθέτες έχουν ανεβάσει επίσης το έργο: ο Γιάννης Χουβαρδάς στο ΚΘΒΕ το 1986 και ο Ακύλλας Καραζήσης με τους σπουδαστές του 3ου έτους της Δραματικής Σχολής του Εθνικού Θεάτρου το 2013, παράσταση που συμμετείχε και στα 48α Δημήτρια.

Ο Παντελής Δεντάκης είναι ηθοποιός και σκηνοθέτης. Αριστούχος απόφοιτος της Δραματικής Σχολής του Εθνικού Θεάτρου, έχει συνεργαστεί με το Εθνικό Θέατρο, το Φεστιβάλ Αθηνών-Επιδαύρου, το Μέγαρο Μουσικής, το Θέατρο Πόρτα, το Θέατρο του Νέου Κόσμου, το Θέατρο Κυκλάδων, το Θέατρο Πορεία, το Théâtre du Soleil και το Θέατρο Τέχνης. Ως ηθοποιός, έχει δουλέψει με σημαντικούς σκηνοθέτες, όπως τον Λευτέρη Βογιατζή, τον Βαγγέλη Θεοδωρόπουλο, την Ariane Mnouchkine, τον Θωμά Μοσχόπουλο, την Κατερίνα Ευαγγελάτου, τον Δημήτρη Τάρλοου, τη Μάγια Λυμπεροπούλου, τον John Todd, τον Παντελή Βούλγαρη, τον Νίκο Περάκη, τον Πέτρο Σεβαστίκογλου, τον Σπύρο Ευαγγελάτο και άλλους. Πρόσφατες σκηνοθεσίες του: «Κύκλωπας» του Ευριπίδη (Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου 2017), «Δεν πληρώνομαι, δεν πληρώνω» του Ντάριο Φο (Θέατρο Τέχνης 2017), «Σοφία Λασκαρίδου-Μια αγάπη μεγάλη» (Θέατρο 104, 2017).
Στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών-Επιδαύρου 2017, το περασμένο καλοκαίρι, ο Παντελής Δεντάκης σκηνοθέτησε το σατυρικό δράμα «Κύκλωπας» του Ευριπίδη, με αποκλειστικά γυναικεία διανομή, στο Μικρό Θέατρο της Επιδαύρου και στο Ηρώδειο.

Το βασικό σκεπτικό για τη μουσική της «Πενθεσίλειας»

«Η μουσικότητα της παράστασης προήλθε μέσα από τη ροή των προβών και την αναλογία κεντρικών μοτίβων στους ήρωες και τις καταστάσεις του έργου. Μοτίβο έρωτα, μοτίβο Πενθεσίλειας, μοτίβο Αχιλλέα, μοτίβο Αχαιών, μοτίβο μάχης, μοτίβο φωτός. Η μελωδικότητα συγκρούεται με αφηρημένους ήχους, όλα παραγμένα από μια λιτή αλλά περιεκτική σύνθεση για προηχογραφημένο τρίο εγχόρδων. Οι δυνατότητες και τα ηχοχρώματα των εγχόρδων μπορούν να εκφράσουν και να εκπροσωπήσουν απόλυτα αυτό τον θρίαμβο του ρομαντικού θεάτρου, σε μια παράσταση που μιλά για τον έρωτα και τον πόλεμο, το πάθος και τα ανελέητα παιχνίδια εξουσίας, την αέναη μάχη των δύο φύλων.

Επίσης, μιλώντας πιο ειδικά, μουσικά, σε μη μελωδικά σημεία, για την επιλογή των τόνων χρησιμοποίησα τη γνωστή «μέθοδο-σκεπτικό» των Bach και Schönberg, όπου από το όνομα PEntHEsilEA προκύπτουν οι νότες-τόνοι Ε, Η, Ε, Ε και Α, δηλαδή Μι, Σι, Μι, Μι και Λα, και από το όνομα ACHilEAs οι νότες Α, C, H, Ε και As, δηλαδή Λα, Ντο, Σι, Μι και Λα ύφεση.»
—Λευτέρης Βενιάδης