«Γιανούλης Χαλεπάς: Δούναι και Λαβείν»: Η πιο ολοκληρωμένη έκθεση του μεγαλύτερου Έλληνα γλύπτη στο Τελλόγλειο Ίδρυμα

Η ιστορία του Γιανούλη Χαλεπά είναι μια ιστορία διαρκούς αναζήτησης για την τέχνη, πτώσης και ανάτασης. Ο σπουδαίος Έλληνας γλύπτης από την Τήνο μάς αφηγείται τη ζωή του μέσα από τα έργα του. Από τα εργαστήρια μαρμαρογλυπτικής έως τη Βασιλική Ακαδημία του Μονάχου και την πρώιμη καλλιτεχνική αναγνώρισή του, και από την Αθήνα της Κοιμωμένης και το φρενοκομείο της Κέρκυρας έως την επιτυχία της ωριμότητας της καλλιτεχνικής του δημιουργίας. Αυτή είναι μια έκθεση για την τραγική ζωή και το αριστουργηματικό έργο του Γιανούλη Χαλεπά.

Το Τελλόγλειο Ίδρυμα Τεχνών ΑΠΘ σε συμπαραγωγή με το Onassis Culture διοργανώνουν μια έκθεση για τη ζωή και το έργο του μεγάλου καλλιτέχνη. Για πρώτη φορά, παρουσιάζεται σε αυτήν σχεδόν ολόκληρο το έργο του Γιανούλη Χαλεπά, με έμφαση στα κατάστιχα και στα σχέδια, που βοηθούν στην ανάγνωση του έργου του και ερμηνεύουν σε μεγάλο βαθμό τη γλυπτική του. Η ερωτική απογοήτευση, μια ψυχική ασθένεια, το «ξύπνημα» και η επιστροφή του γλύπτη στην τέχνη του. Ο Χαλεπάς μάς αφηγείται τις δυνατότητες και τα όρια της νεοελληνικής κοινωνίας.

Αφορμή της μεγάλης έκθεσης για τον Χαλεπά υπήρξε η πρόσφατη απόκτηση ενός αξιωσημείωτου συνόλου γλυπτών και σχεδίων του από το Ίδρυμα Ωνάση, για το Onassis Collection. Πρώιμα έργα που δημιούργησε για την οικογενειακή επιχείρηση στο Βουκουρέστι, καθώς και η ζωή του καλλιτέχνη στην Τήνο και την Αθήνα, ζωντανεύουν με σπάνιο αρχειακό φωτογραφικό υλικό, μαζί με έργα που παρουσιάζονται για πρώτη φορά στο κοινό. Στη συλλογή του, το Ίδρυμα Ωνάση διαθέτει ένα μεγάλο σύνολο γλυπτών, σχεδίων, προπλασμάτων και εκμαγείων από τη σημαντικότερη συλλογή του Γιανούλη Χαλεπά, εκείνη των ανιψιών του, Βασίλη και Ειρήνης Χαλεπά, που τον φιλοξένησαν στην Αθήνα την περίοδο 1930-1938.

Στην έκθεση δίνεται έμφαση σε θέματα που ο Γιανούλης επέλεξε να δουλέψει σε όλη του τη ζωή: παρουσιάζονται μαζί και οι Μήδειες (μία από κάθε περίοδο), δέκα από τους 12 Σάτυρους και Έρωτα, το Παραμύθι της Πεντάμορφης κ.ά. Εμβληματικό για την περίοδο της Αθήνας είναι το γλυπτό Οιδίπους και Αντιγόνη. Εξαιρετικά επιτύμβια, αμφίπλευρα έργα, έργα σε σχέση με την αρχαιότητα, πορτρέτα και θέματα με τύπους καθημερινής ζωής, ολοκληρώνουν μια ανανεωμένη διεισδυτική περιδιάβαση στο έργο του. Πρώιμα έργα του στο Βουκουρέστι, καθώς και η ζωή του καλλιτέχνη στην Τήνο και στην Αθήνα, ζωντανεύουν με σπάνιο αρχειακό φωτογραφικό υλικό.

Για πρώτη φορά παρουσιάζονται στο κοινό όλα μαζί τα κατάστιχα που σώζονται, με αναφορές και συνδέσεις -όπου υπάρχουν- με έργα της έκθεσης και όχι μόνο. Αναφέρονται στο εργαστήριο του πατέρα του και τη συνεργασία του με άλλους γλύπτες (Δημήτριος Φιλιππότης-Θεριστής σε μάρμαρο, επίσης στη συλλογή του Ιδρύματος Ωνάση), σε επιτύμβια στο Βουκουρέστι της α’ περιόδου κ.ά. Από τις σελίδες τους προέρχεται ο τίτλος ΔΟΥΝΑΙ-ΛΑΒΕΙΝ, που ταιριάζει με την παραγωγική διαδικασία στη γλυπτική του Γιανούλη (πρότυπα, επιρροές, νέες δημιουργίες).

Το ΔΟΥΝΑΙ και ΛΑΒΕΙΝ στις σελίδες των κατάστιχων, εκφράζει απόλυτα το πάρε-δώσε μορφών, θεμάτων, παραγγελιών και τις συνέπειές τους μέσα στο έργο του Χαλεπά, αλλά και του εργαστηρίου του πατέρα του: ανταλλαγές (δάνεια, αναφορές) με γλύπτες, σύγχρονούς του ή παλιότερων εποχών, που επηρεάζουν τις επιλογές, το έργο του, την καλλιτεχνική του δημιουργία. «Όποιος παίρνει δίνει και όποιος δίνει παίρνει», διατυπώνει σοφά ο Δημήτρης Μαρωνίτης για «την παραγωγική αξία που έχει στον καλλιτεχνικό τομέα η μέθοδος της αμοιβαιότητας».

«Με την έκθεση Δούναι και Λαβείν –οι λέξεις προέρχονται από τα κατάστιχα λογαριασμών της πατρικής επιχείρησης μαρμαροτεχνίας– τονίζονται οι ανταλλαγές ανάμεσα σε μορφές και μοτίβα στο έργο του Χαλεπά. Τα δάνεια και οι αναφορές σε γλύπτες σύγχρονούς του ή παλιότερων εποχών. Αυτή την ανατρεπτική δύναμη της αμοιβαιότητας είναι που αγκαλιάζει το Ίδρυμα Ωνάση. Τη δημιουργία του κάθε ανθρώπου ξεχωριστά, ακόμη και όταν συγκρούεται με τους κανόνες που άλλοι έχουν θέσει. Μια περιγραφή για τον κόσμο, έξω από καλούπια, χωρίς βεβαιότητες, αλλά με πίστη στο προσωπικό πάθος. Ο Χαλεπάς μάς θυμίζει ότι πολλοί μπορούν να κατασκευάζουν, αλλά λίγοι δημιουργούν.»

- Αντώνης Σ. Παπαδημητρίου, Πρόεδρος του Ιδρύματος Ωνάση

Το Ίδρυμα Ωνάση, υποστηρίζει πως στο επίκεντρο οποιασδήποτε δράσης για την τέχνη, τον πολιτισμό και την παιδεία βρίσκεται ο άνθρωπος. Ο Γιανούλης Χαλεπάς, πάντα επίκαιρος, μέσα από το έργο του και τη ζωή του έρχεται να θυμίσει σε όλους πόσα μπορεί να καταφέρει το προσωπικό πάθος του ανθρώπου, σε πείσμα του αποκλεισμού, της άρνησης, της αφάνειας. Αυτό είναι και το σημείο τομής. Η αρχή και το τέλος. Η σύνδεσή μας με τον ίδιο, το έργο του και το όραμά του.

«Σε όλο το έργο του Γιανούλη, το «αμφίδρομο» δίνω-παίρνω, κατά το ΔΟΥΝΑΙ και ΛΑΒΕΙΝ στα κατάστιχα λογαριασμών της επιχείρησης του πατέρα του, μοιάζει μοιραία να καθορίζει τη διαδικασία της δημιουργικής του πορείας, αποδεικνύοντας τη δύναμη της αμοιβαιότητας στον καλλιτεχνικό τομέα. «Λαβείν», δηλαδή δάνεια, αναφορές, επιδράσεις από έργα του πατρικού εργαστηρίου ή άλλους συνεργαζόμενους καλλιτέχνες (π.χ. αναφορές στον Ξυλοθραύστη του Φιλιππότη ή στο ανάγλυφο Καλλιβούρσου), ή από έργα της αρχαιότητας (προτομή Δημητρίου Πολιορκητή, μικρό κεφάλι κόρης από αττικό επιτύμβιο, Αφροδίτη Άργους κ.ά.), στα οποία στηρίζει συχνά το δικό του, νέο δημιούργημα. Αλλά και «Δούναι», δηλαδή νέα δική του δημιουργία, παραγωγή, στο πατρικό εργαστήριο, όπως η Κοιμωμένη, ο Σάτυρος και ο Έρωτας, το Άγαλμα κόρης (Πύργος Τήνου), το επιτύμβιο της οικογένειας Β. Φωτίου και η σημασία τους για τον Άγγελο στο Βουκουρέστι, τον Άγγελο στο Λεωνίδιο κ.ά. Επίσης, αυτοαναφορές σε έργα της πρώτης περιόδου, αλλά και, αργότερα στην Αθήνα, επιστροφές σε θέματα της Τήνου αναδεικνύουν –παρ’ όλους τους περιορισμούς που επιβάλλουν οι εξωτερικές δύσκολες συνθήκες της ζωής του– μια έντονη δημιουργικότητα με πληθωρικούς ρυθμούς, ιδιαίτερα στα τελευταία χρόνια της ωριμότητας, χωρίς σκοπιμότητες, εξωτερικούς συμβιβασμούς σε μόδες, μοντερνισμούς ή τεχνοτροπίες. Στο έργο του μοιάζει τελικά να αποτυπώνονται συμπυκνωμένα οι εσωτερικές διεργασίες ελευθερίας επιλογών και έκφρασης που χαρακτηρίζουν τη γνήσια δημιουργία στην τέχνη.»
- Αλεξάνδρα Γουλάκη-Βουτυρά, Γενική Διευθύντρια του Τελλογλείου

Στο μυαλό του Γιανούλη Χαλεπά. Το Ίδρυμα Ωνάση συνεχίζει τη βουτιά στα άδυτα μιας καλλιτεχνικής ιδιοφυΐας και μετά την παράσταση ΧΑΛΕΠΑΣ σε λιμπρέτο του The Boy και σκηνοθεσία Αργυρώς Χιώτη και τη μικρού μήκους των ίδιων καλλιτεχνών, η μυθιστορηματική ζωή του σημαντικού Έλληνα γλύπτη παρουσιάζεται μέσα από μια έκθεση που διατρέχει όλη του τη ζωή και μία δίγλωσση συνοδευτική έκδοση, 448 σελίδων που διατίθεται στο Τελλόγλειο, στη Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση και σε βιβλιοπωλεία, σε παραγωγή του τμήματος Εκδόσεων του Ιδρύματος Ωνάση και σχεδιασμό του Grid Office.