Romáland – Mια φορά κι έναν καιρό ήταν και δεν ήταν

Ανέμελοι νομάδες; Μεγάλοι καλλιτέχνες; Θύματα κοινωνικών κατασκευών ή επικίνδυνοι και παραβατικοί; Τι τελικά είναι και τι δεν είναι οι Ρομά; Σύμφωνα με τους ιστορικούς, η κοινότητα των Ελλήνων Ρομά χρονολογείται από τον 15ο αιώνα. Είναι μία από τις παλαιότερες της Ευρώπης. Γλωσσολογικές μελέτες αποδεικνύουν, με βάση το πλήθος ελληνικών λέξεων στη Ρομανί γλώσσα, την ιστορική σχέση με το Βυζάντιο και τον ελλαδικό χώρο. Κι όμως, μέχρι την πτώση της δικτατορίας στη χώρα, οι Έλληνες Ρομά ζούσαν σε καθεστώς ανιθαγένειας. Παρά την πολιτογράφησή τους, το 1979, και τα βήματα που έχουν γίνει από τότε, πολλοί από αυτούς εξακολουθούν να ζουν εκτεθειμένοι σε συνθήκες ακραίας φτώχειας και πολλαπλής ευαλωτότητας, σε γκετοποιημένες περιοχές ή καταυλισμούς, κουβαλώντας το στίγμα του επικίνδυνου «Άλλου / Ξένου», καταδικασμένοι διαχρονικά σε μια ενδιάμεση κατάσταση, σε ένα διαρκές «είναι και δεν είναι», όπως λέει και η φράση με την οποία είθισται να ξεκινούν τα τσιγγάνικα παραμύθια.

Κατά τη διάρκεια του τελευταίου έτους, την κοινή γνώμη και τα ΜΜΕ απασχόλησαν οι δολοφονίες δύο νεαρών Ρομά στο πλαίσιο καταδίωξής τους από την αστυνομία, του Νίκου Σαμπάνη στην Αθήνα και του Κώστα Φραγκούλη στη Θεσσαλονίκη. Οι δύο υποθέσεις πρόκειται σύντομα να εκδικαστούν από την ελληνική δικαιοσύνη και αποτελούν εμβληματικά γεγονότα με θύματα τσιγγάνους, που όμως δεν είναι τα μόνα.

Από το εργατικό ατύχημα στη γέφυρα που κατέρρευσε στην Πάτρα μέχρι την οκτάχρονη Όλγα στο Κερατσίνι, που εγκλωβίστηκε από μια πόρτα εργοστασίου και πέθανε αβοήθητη, τερατώδη περιστατικά βίας και αδιαφορίας φανερώνουν ότι οι ζωές των Ρομά στην Ελλάδα αντιμετωπίζονται συχνά ως «ζωές ανάξιες να βιωθούν»*.

Παράλληλα, όμως, και σε πλήρη αντίφαση με τα πραγματικά περιστατικά ρατσιστικής βίας, η λαϊκή φαντασία αρέσκεται να βλέπει τους τσιγγάνους ως ανέμελους διασκεδαστές, παιδιά της φύσης που ζούνε έξω από νόρμες και κανόνες. Ωστόσο, υπάρχει τόσο χαώδης διαφορά ανάμεσα στους Ρομά και τους «μπαλαμούς»; Ειδικά αν κοιτάξουμε μερικές γενιές πίσω, θα βρούμε πολλούς και πολλές, γιαγιάδες και παππούδες μας, που δεν τελείωσαν καν το δημοτικό, που τους πάντρεψαν ενάντια στη θέλησή τους, που ακολούθησαν το επάγγελμα του πατέρα τους θυσιάζοντας τις δικές τους επιθυμίες, μέχρι και που έζησαν ως περιπλανώμενοι νομάδες στηρίζοντας την επιβίωσή τους στη διαρκή μετακίνηση. Γιατί λοιπόν η ζωή των Ρομά μάς φαίνεται τόσο μακρινή;

Μετά από πολύμηνη έρευνα, από το Ζεφύρι και τον Ασπρόπυργο μέχρι τη Θεσσαλονίκη, τη Λάρισα και τις Σέρρες, η παράσταση «Romaland» φιλοδοξεί να αφηγηθεί ένα ανεστραμμένο ταξίδι στη σύγχρονη ιστορία της Ελλάδας μέσα από την οπτική γωνία των Ρομά. Ακολουθώντας την παράδοση του είδους του θεάτρου-ντοκιμαντέρ, η παράσταση διαμορφώνεται με τη συμμετοχή Ρομά πρωταγωνιστών, που αφηγούνται ζωντανά τις πραγματικές τους ιστορίες, στοχεύοντας να αναδείξει τους πολλαπλούς κοινωνικούς αποκλεισμούς που αντιμετωπίζουν και τις καθημερινές προσπάθειές τους να τους ξεπεράσουν.

Επτά χρόνια μετά την «Καθαρή Πόλη», την πιο πολυταξιδεμένη πανευρωπαϊκά θεατρική παραγωγή της Στέγης, με πρωταγωνίστριες μετανάστριες καθαρίστριες στην Ελλάδα, οι σκηνοθέτες και δραματουργοί Ανέστης Αζάς και Πρόδρομος Τσινικόρης επιστρέφουν, κι αυτή τη φορά προσπαθούν να προσεγγίσουν τη ζωή των Ελλήνων Ρομά, ανατρέχοντας σε γεγονότα, παίζοντας με τα στερεότυπα και αποφεύγοντας τη ρομαντικοποίηση.

* Φράση που χρησιμοποιούσε το ναζιστικό καθεστώς για να χαρακτηρίσει άτομα που θεωρούσε ότι δεν είχαν «δικαίωμα στη ζωή».

Ευχαριστίες: Νίκος Αθανασόπουλος, Νίκος Αναστασόπουλος, Παντελής Αναστασόπουλος, Λάμπης Ασημάκης, Laure Vermeersch, Παρασκευάς Σελίμ Βιλανάκης, Πάσκουα Βοργιά, Γιάννης Γεωργίου, Βασίλης Γκόγκος, Κατερίνα Δημητρίου, Ευγενία Ζαροκώστα, Όλγα Θεοδωρικάκου, Γιάννης ο Θρύλος, Γεωργία Καλπαζίδου, Αλεξάνδρα Καραγιάννη, Σάκης Καρακάσης, Αλεξία Καραχάλιου, Λευτέρης Κωνσταντινίδης, Δανάη Λιοδάκη, Μαρία Λούκα, Μανώλης Μανουσάκης, Ηλιάνα Μπαζάκα, Νικόλαος Μπαζάκας, Γιάννης Μπαρκαγιάννης, Santa Barbarians, Ευγενία Π., Κώστας Παϊτέρης, Μαρία Παλόμα, Μαρία Παναγιωτίδου, Διονυσία Παναγιωτοπούλου, Βασίλης Πάντζος, Μανώλης Ράντης, Αθανασία Τάκη, Γιώργος Τούλας, Αντώνης Τσακίρης, Χριστίνα Τσιγκοπούλου, Δέσποινα Τσιρικλού, Λουκάς Χριστοδούλου

*Τις Κυριακές των παραστάσεων (5, 12, 19 και 26 Νοεμβρίου) ο επί σκηνής μουσικός θα είναι ο Νίκος Αρμάγος στη θέση του Γιώργου Δούσου.

Η έρευνα για την παράσταση πραγματοποιήθηκε με την αρωγή και την υποστήριξη της ΜΚΟ «Κλίμακα» και της «Ελλάν Πασσέ».

Υποστηρίζεται από το πρόγραμμα «Εξωστρέφεια» της Στέγης του Ιδρύματος Ωνάση