ΝΕΚΥΙΑ | Γιάννης Αγγελάκας & Χρήστος Παπαδόπουλος

Μια μυστικιστική ηχοτροπική κατάβαση στον Άδη ξεδιπλώνεται μέσα από τις 64 σελίδες της συλλεκτικής έκδοσης του Ιδρύματος Ωνάση κι ένα παράξενο προσευχητάρι μάς ταξιδεύει στην άβυσσο του ομηρικού έπους. Περιλαμβάνει το κείμενο της παράστασης του Γιάννη Αγγελάκα και της Θεοδώρας Καπράλου, βασισμένο στη ραψωδία λ της Οδύσσειας του Ομήρου, σημειώσεις και φωτογραφίες από τις πρόβες, παρτιτούρες και σημειώματα των συντελεστών της παράστασης. Διατίθεται στο Οnassis shop, το φυσικό κατάστημα της Στέγης, και σε επιλεγμένα βιβλιοπωλεία.

Γιάννης Αγγελάκας

«Ξεκίνησα πριν 15 χρόνια να διαβάζω, με παρότρυνση της Όλιας Λαζαρίδου, τα ομηρικά έπη από τις μεταφράσεις του Δημήτρη Μαρωνίτη και μαγεύτηκα συνειδητοποιώντας πόσο πρωτοποριακά, πόσο μπροστά ακόμα κι από την εποχή μας είναι αυτά τα υπεράνθρωπα κείμενα. Θα μου πείτε, μετά τα 45 μου ανακάλυψα την Αμερική; Τι να κάνω; Η εμπειρία μου από το σχολείο και την “ελληνική” εκπαίδευση με είχαν απομακρύνει, όπως τους περισσότερους από μας, από το χρυσάφι τους. Ακόμα και σήμερα δεν χωράει στο μυαλό μου το πώς γίνεται αυτά τα πρώτα καταγεγραμμένα λογοτεχνήματα της αρχαιότητάς μας να φαντάζουν αξεπέραστα και να έχουν στοιχειώσει για τα καλά τον Δυτικό πολιτισμό και την παγκόσμια τέχνη (λογοτεχνία, κινηματογράφο κ.ά.). Η Όλια, πάλι, όταν είδε πως γοητεύτηκα απ’ όλα αυτά, μου πρότεινε να κάνουμε μουσική παράσταση τη Νέκυια. Ξεκίνησα πριν καμιά δεκαετία να δοκιμάζω ατμόσφαιρες, μαζί με τα κορίτσια του πολυφωνικού σχήματος Διώνη, που είχαμε συνεργαστεί στο σάουντρακ της Ψυχής Βαθιάς του Παντελή Βούλγαρη. Είχα ήδη φανταστεί τον τρόπο που ήθελα να γίνει και έτσι το εγκατέλειψα, μιας και αυτό που φαντάστηκα ήταν πολύπλευρο, πολυδάπανο και ουσιαστικά ανέφικτο για τα δεδομένα της χώρας μας. Με παρότρυνση, αυτή τη φορά, του Παύλου Παυλίδη, πήγα το φθινόπωρο του ‘22 στα γραφεία της Στέγης να προτείνω το παλιό σχέδιο της Νέκυιας. Εκεί έζησα μια εξωγήινη ή, μάλλον, εξωελληνική εμπειρία, όπου βρέθηκα με τρεις ανοιχτούς, ζεστούς και ευγενικούς ανθρώπους (την Αφροδίτη [Παναγιωτάκου], τον Δημήτρη [Θεοδωρόπουλο] και τη Θεοδώρα [Καπράλου]) να ακούν, να γοητεύονται και να ενεργοποιούνται με την ιδέα μου. Αργότερα, η Αφροδίτη, όταν ψάχναμε να βρούμε τον σκηνοθέτη της Νέκυιας, μου έστειλε το βίντεο του "Larsen C", μιας χορευτικής παράστασης του Χρήστου Παπαδόπουλου που ως τότε δεν είχα ακούσει ούτε είχα δει τίποτα από αυτόν. Όταν τέλειωσε το βίντεο, χωρίς δεύτερη σκέψη και ενθουσιασμένος, απάντησα στην Αφροδίτη: “Αυτός είναι ο άνθρωπός μας! Εύχομαι να δεχτεί την πρότασή μας”».

O Οδυσσέας και οι σύντροφοί του αναχωρούν από το παλάτι της Κίρκης με προορισμό τη χώρα των Κιμμερίων, όπου βρίσκεται η είσοδος για τον Άδη. Εκεί ο Οδυσσέας ελπίζει να πάρει χρησμό από τον Τειρεσία, για να καταφέρει να επιστρέψει στην Ιθάκη. Μετά από σπονδές και θυσίες, που πραγματοποιεί με τελετουργική ευλάβεια καθ’ υπόδειξη της Κίρκης, ο Οδυσσέας φτάνει εκεί όπου κανένας ζωντανός δεν πάει ποτέ. Ο Τειρεσίας τον διαβεβαιώνει ότι θα πεθάνει γέρος στην πατρίδα του αρκεί, όταν φτάσει στο νησί όπου βόσκουν οι ιερές αγελάδες του Ήλιου, κανείς να μην τις πειράξει και, μετά την επιστροφή του στην Ιθάκη, να ταξιδέψει σε μέρη όπου οι άνθρωποι δεν γνωρίζουν τι θα πει θάλασσα, να τους μάθει να την υμνούν και να προσφέρει θυσίες στον Ποσειδώνα. Στη συνέχεια, ο Οδυσσέας συναντά ψυχές νεκρών που έχουν συνδεθεί στενά μαζί του. Και, παρότι οι κάτοικοι του Κάτω Κόσμου έχουν απωλέσει πια τη μνήμη τους, την ανακτούν προσωρινά πίνοντας από το αίμα των ζώων που θυσιάζει ο πολυμήχανος ήρωας, ο οποίος ξαναβρίσκει τους πιο σημαντικούς ήρωες του Τρωικού Πολέμου που χάθηκαν, τον Αγαμέμνονα, τον Αχιλλέα, τον Αίαντα, μυθικούς ήρωες, παλιούς του συντρόφους. Συγκινημένοι, θυμούνται την κοινή τους ζωή και αγωνιούν να μάθουν νέα από τον Πάνω Κόσμο. Σπαρακτική και μνημειώδης είναι η συνάντησή του με τη μητέρα του, Αντίκλεια.

Ο Οδυσσέας δεν είναι ο μόνος που κατέβηκε στον Άδη. Με εντολή του Ευρυσθέα, ο Ηρακλής κατέβηκε πρώτος στον Άδη για να φέρει στον Πάνω Κόσμο τον Κέρβερο – άθλος φαινομενικά ακατόρθωτος, τον οποίο τελικά εκπλήρωσε με τη βοήθεια του Ερμή και της Αθηνάς. Αλλά και ο Ορφέας έφτασε έως τον Άδη, αν και με άδοξο τέλος: η Ευρυδίκη εξανεμίστηκε μόλις ο Ορφέας γύρισε το κεφάλι για να τη δει, παραβιάζοντας την εντολή του Πλούτωνα. Λιγότερο γνωστή είναι η κάθοδος του Θησέα, με σύντροφό του τον Πειρίθοο. Αντί ο Αθηναίος ήρωας να φέρει την Περσεφόνη στον Πάνω Κόσμο, παγιδεύτηκε ο ίδιος από τον Πλούτωνα και θα έμενε εκεί για πάντα αν δεν τον ελευθέρωνε ο Ηρακλής – κάτι που δεν έγινε για τον Πειρίθοο, ο οποίος παρέμεινε έτσι στον Άδη.

H ομηρική Νέκυια επηρέασε πολλούς συγγραφείς. Ο Λουκιανός έγραψε τον διάλογο «Μένιππος ή Νεκυομαντεία», όπου περιγράφεται η κατάβαση του ομώνυμου Κυνικού φιλοσόφου στον Κάτω Κόσμο, με σκοπό να ρωτήσει τον μάντη Τειρεσία ποιος είναι ο άριστος βίος τον οποίο θα πρέπει να επιλέγει κάθε συνετός άνθρωπος. Το έκτο βιβλίο της «Αινειάδας» του Βιργιλίου εξιστορεί την κάθοδο του ήρωα των Τρώων στον Άδη με προτροπή της Κυμαίας Σίβυλλας. Σκοπός του Αινεία είναι να συναντήσει τη σκιά του πατέρα του, Αγχίση, για να πληροφορηθεί το μέλλον, όχι μόνο το δικό του αλλά και της ξεριζωμένης γενιάς των Τρώων.

Ο «Απόκοπος» του Μπεργαδή, από τα πιο αξιόλογα λογοτεχνικά έργα της Κρητικής Αναγέννησης, φέρεται να γράφτηκε είτε στις αρχές είτε στα τέλη του 15ου αιώνα και περιγράφει μια κάθοδό του «εις Άδου». Ο ήρωας ονειρεύτηκε πως ανέβηκε σ' ένα δέντρο (το δέντρο της ζωής), όπου φώλιαζε μελίσσι, για να δρέψει το μέλι. Έσπασε όμως το δέντρο και ο ποιητής έπεσε στον γκρεμό και στο ανοιχτό στόμα ενός δράκοντα. Έτσι βρέθηκε ζωντανός στον Κάτω Κόσμο.

Το 1944 ο Τάκης Σινόπουλος δημοσιεύει το ποίημα «Ελπήνωρ», μορφή η οποία θα διαπερνά το ποιητικό έργο του τα επόμενα χρόνια, σε μια «πολυάριθμη Νέκυια αφανών», όπως σημειώνει ο Γ. Π. Σαββίδης.

Το 1947 ακολουθεί ο Γιώργος Σεφέρης με το ποίημα «Ο ηδονικός Ελπήνωρ», από τη συλλογή Κίχλη Β΄.

Ο Γιάννης Ρίτσος, τέλος, γράφει έντεκα σύντομα ποιήματα με αφετηρία την Οδύσσεια, που θα τα περιλάβει στη δεύτερη σειρά των Μαρτυριών (1966). Από αυτά, τα τρία πρώτα –«Ευρύλοχος», «Συγγνώμη» και «Μη ήρωας»– αφορούν τον Οδυσσέα και τον Ελπήνορα.

Ο Ιάννης Ξενάκης γράφει το 1981 τη σύνθεση «Νέκυια», για χορωδία, κρουστά και ορχήστρα.

Το 2002, το Θέατρο Λύκη Βυθού παρουσιάζει την παράσταση «Νέκυια (Οδύσσειας λ΄) – Όμηρος» στο Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος.
Την ίδια χρονιά, ο Χρόνης Μπότσογλου παρουσιάζει την έκθεση «Μια προσωπική Νέκυια» στο Μουσείο Μπενάκη της Αθήνας, με 26 έργα που εκφράζουν τη δημιουργική πνοή του εκείνη την περίοδο.

Ο Μιχαήλ Μαρμαρινός σκηνοθετεί το 2015 στο αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου, στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου, τη Νέκυια της ομηρικής Οδύσσειας με τον Ιάπωνα Gensho Umewaka να μεταστοιχειώνει την κάθοδο του Οδυσσέα στον Άδη με τον τρόπο του θεάτρου Νο.

Η Αγγλίδα ποιήτρια Alice Oswald επιχειρεί στο «Μνημείο πεσόντων» (2011, το οποίο κυκλοφορεί στα ελληνικά από τις εκδόσεις Μελάνι, σε μετάφραση Μυρσίνης Γκανά, 2018) μια ανασκαφή της Ιλιάδας και δημιουργεί ένα «προφορικό νεκροταφείο», ένα μεγάλο ποίημα, φόρο τιμής στους νεκρούς και των δύο στρατοπέδων του Τρωικού Πολέμου, υπενθυμίζοντας ότι μία από τις βασικές λειτουργίες του έπους είναι η διατήρηση της μνήμης.

1985

Δύο χρόνια μετά τη δημιουργία τους, και ενώ ο Μπάμπης Παπαδόπουλος έχει αντικαταστήσει τον αρχικό κιθαρίστα Μιχάλη Κανατίδη που έφυγε πρόωρα από τη ζωή, μέσα σε δύο μόλις μέρες οι Τρύπες ηχογραφούν το πρώτο, ομώνυμο άλμπουμ τους στο στούντιο «Αγροτικόν» του σπουδαίου Νίκου Παπάζογλου, με μηχανικό ήχου τον ίδιο. Το ντεμπούτο κυκλοφορεί λίγους μήνες αργότερα από τη νεοσύστατη τότε Ano Kato Records. Τίποτα δεν θα ήταν ποτέ ξανά το ίδιο.

1987

Γιάννης Αγγελάκας, Γιώργος Καρράς, Μπάμπης Παπαδόπουλος και Γιώργος Τόλιος (που αντικατέστησε τον Κώστα Φλωροσκούφη στα τύμπανα) μπαίνουν ξανά στο «Αγροτικόν», για να ηχογραφήσουν το επόμενο άλμπουμ τους. Η σχέση με την Ano Kato έχει διαρραγεί, όμως ο διορατικός Γιάννης Πετρίδης, διευθυντής τότε της Virgin, τους καλωσορίζει στο μεγάλο label. Το «Πάρτυ στον 13ο όροφο» κυκλοφορεί και κερδίζει αμέσως μια θέση ανάμεσα στους καλύτερους δίσκους στην ιστορία του ελληνικού ροκ.

1988

Εκδίδεται η πρώτη συλλογή κειμένων και στίχων του Γιάννη Αγγελάκα, με τίτλο «Σάλια, μισόλογα και τρύπιοι στίχοι».

1990

Τους δύο τελευταίους μήνες της χρονιάς, η μπάντα ηχογραφεί το άλμπουμ «Τρύπες στον Παράδεισο», και πάλι στο «Αγροτικόν» του Νίκου Παπάζογλου. Τρίτο κατά σειρά άλμπουμ και, κατά γενική ομολογία, το καλύτερό τους μέχρι τότε. Την ίδια χρονιά, στις τάξεις της μπάντας περνάει και επίσημα ο κιθαρίστας των θρυλικών Mushrooms, Ασκληπιός Ζαμπέτας, ενώ εντείνεται και η παρουσία μιας ακόμα μεγάλης μορφής της «σκηνής της Θεσσαλονίκης», του Γιώργου Χριστιανάκη στα πλήκτρα.

1991

Οι Τρύπες παίζουν για πρώτη φορά ζωντανά στον Λυκαβηττό. Με περισσότερους από τρεις χιλιάδες θεατές, αυτή ήταν η μεγαλύτερη τους συναυλία μέχρι τότε.

1993

Η χρονιά του big bang για το ελληνόφωνο ροκ, μιας και οι Τρύπες κυκλοφορούν το άλμπουμ «Εννιά πληρωμένα τραγούδια». Ο Γιάννης Αγγελάκας περιγράφει την οριακή συγκυρία: «Οι Τρύπες στην απόλυτη συντροφική στιγμή τους. Ήμασταν όλοι παρόντες εκεί από την πρώτη ώς την τελευταία στιγμή της ηχογράφησης, ενωμένοι ψυχικά, πνευματικά και δημιουργικά […] έτοιμοι να υπερβούμε τη μοίρα του περιθωριακού ροκ συγκροτήματος στην Ελλάδα και χωρίς να νερώσουμε στάλα το κρασί μας για να ανοιχτούμε σε μεγάλα ακροατήρια. Το νιώθαμε πως μας περιμένουν καλύτερες μέρες, δημιουργικά και συναυλιακά».

Την ίδια χρονιά, Αγγελάκας και Καρράς κυκλοφορούν σε 12’’ βινύλιο το «Υπέροχο τίποτα», έναν συγκλονιστικό ηλεκτροακουστικό δίσκο. Στη μετέπειτα κυκλοφορία του σε CD θα συμπεριληφθούν και τα τραγούδια που έγραψε ο Γιάννης Αγγελάκας για το σάουντρακ της ταινίας «Η εποχή των δολοφόνων» του Νίκου Γραμματικού.

1994

Στις 25, 26, 27 και 28 Φεβρουαρίου οι Τρύπες παίζουν live στο Ρόδον και λίγους μήνες μετά οι καλύτερες στιγμές αυτών των συναυλιών αποτυπώνονται στο άλμπουμ «Κράτα το σώου μαϊμού». Ανάμεσά τους, φυσικά, και το θρυλικό τραγούδι «Ασφάλεια».

Την ίδια χρονιά, όμως, το συγκρότημα βιώνει και μία από τις πιο δύσκολες στιγμές της πορείας του. Στις 30 Σεπτεμβρίου, και ενώ παίζουν στον Λυκαβηττό, ένα τσούρμο ανεγκέφαλοι επιτίθενται στον χώρο με πέτρες και λοστούς, με αποτέλεσμα τον τραυματισμό θεατών. Την επομένη, η «Ελευθεροτυπία» κυκλοφορεί με ένα πρωτοσέλιδο-μνημείο λαϊκισμού και τίτλο «Ροκ Αίμα».

1996

Η πλειονότητα των φαν του συγκροτήματος θεωρεί ότι το «Κεφάλι γεμάτο χρυσάφι» είναι το καλύτερο άλμπουμ της μπάντας. Το ίδιο πιστεύει και ο Γιάννης Αγγελάκας: «Η ηχογράφηση του δίσκου έγινε στο στούντιο Magnanimus του Γιώργου Πεντζίκη, τον Φεβρουάριο και Μάρτιο του 1996, και την ηχοληψία, μείξη και παραγωγή του ανέλαβαν οι Τίτος Καργιωτάκης και Χρήστος Χαρμπίλας. Είναι ο αγαπημένος μου μουσικά και στιχουργικά δίσκος από Τρύπες».

1998

Το καλοκαίρι παίζουν στο Rockwave και βγαίνουν στη σκηνή πριν από τον Nick Cave και τους Bad Seeds.

1999

Οι Τρύπες κυκλοφορούν τον έκτο τους δίσκο, που θα αποδειχτεί και ο τελευταίος τους. «Ο Χριστιανάκης έβαλε στο τέλος του “Όλα είναι δρόμος” τον ήχο από μια κινηματογραφική μηχανή προβολής τη στιγμή που τελειώνει η κορδέλα του φιλμ και συνεχίζει το ένα καρούλι να γυρνά μόνο του. Όλοι το ξέραμε. Η ταινία είχε τελειώσει» έχει πει ο Γιάννης Αγγελάκας. Την ίδια χρονιά κυκλοφορεί και η δεύτερη συλλογή κειμένων και στίχων του, με τίτλο «Πώς τολμάς και νοσταλγείς, τσόγλανε;».

2002

Ο Γιάννης Αγγελάκας πρωταγωνιστεί στην ταινία «Ο χαμένος τα παίρνει όλα», την έβδομη μεγάλου μήκους του σπουδαίου Νίκου Νικολαΐδη, ενώ γράφει και το σάουντρακ. Το ομώνυμο τραγούδι παραμένει μέχρι σήμερα ένα από τα πιο δημοφιλή του.

2005

Έχοντας ιδρύσει τη δική του, ανεξάρτητη δισκογραφική (All Together Now), κυκλοφορεί δύο εξαιρετικούς και αλλιώτικους μεταξύ τους δίσκους: «Οι ανάσες των λύκων» με τον τσελίστα Νίκο Βελιώτη και «Από ‘δω και πάνω» με τους Επισκέπτες, το πρώτο μετά τις Τρύπες συγκρότημά του – πολυπληθές και γι’ αυτό βραχύβιο. Το «Σιγά μην κλάψω» δεν αφήνει κανέναν ασυγκίνητο.

2009

Υπογράφει το σάουντρακ της ταινίας «Ψυχή βαθιά» του Παντελή Βούλγαρη και κερδίζει το βραβείο Πρωτότυπης Μουσικής στα Βραβεία της Ελληνικής Ακαδημίας Κινηματογράφου.

2010

Σε σκηνοθεσία Αγγελικής Αριστομενοπούλου, προβάλλεται και βραβεύεται στο 12ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ της Θεσσαλονίκης το ντοκιμαντέρ «Ταξιδιάρα ψυχή», μια καταγραφή της μουσικής διαδρομής του Γιάννη Αγγελάκα, από τις Τρύπες μέχρι τους έθνικ πειραματισμούς του.

2016

Η πρώτη δισκογραφική του κατάθεση με το νέο του συγκρότημα. Ο Γιάννης Αγγελάκας και οι 100ºC κυκλοφορούν το άλμπουμ «Ήσυχα τραγούδια για ανέμελα λιβάδια».

2019

Τον Νοέμβριο κυκλοφορεί το βιβλίο του, «Ο μεγάλος μαθητής και ο μικρός δάσκαλος», καθώς και άλλο ένα πειραματικό άλμπουμ με τον Νίκο Βελιώτη, με τίτλο «Λύκοι στη χώρα των θαυμάτων», στο οποίο διασκευάζουν από Μάρκο Βαμβακάρη μέχρι Rotting Christ. Όλα αυτά τα παρουσιάζουν ζωντανά το πρώτο καλοκαίρι της πανδημίας στο Ηρώδειο.

2022

«Ακόμα περπατάω» είναι ο τίτλος του τραγουδιού που ανοίγει το άλμπουμ «Έχω κέφια», το δεύτερό του με τους 100ºC, ενώ το βίντεο κλιπ θυμίζει σε πολλούς φαν το αντίστοιχο για το «Εδώ».

2023

Έχοντας στο πλευρό του τους 100°C, το πολυφωνικό σχήμα Διώνη, καθώς και τρίο εγχόρδων, ο Γιάννης Αγγελάκας παρουσιάζει την «Ηλεκτρική καρέκλα στο Ηρώδειο», διατρέχοντας όλη την πορεία του και κάνοντας ένα εμφατικό sold-out.

Επόμενος σταθμός ήταν η Κεντρική Σκηνή της Στέγης. Με την Όλια Λαζαρίδου και τον Γιάννη Αγγελάκα να αφηγούνται, δύο μουσικούς, τέσσερις γυναικείες φωνές και το sound design του Coti K. να τους πλαισιώνουν, στις 21 Δεκεμβρίου έκανε πρεμιέρα η «Νέκυια» του Ομήρου. Γιατί ο Αγγελάκας ονειρεύτηκε «μια υποβλητική αφήγηση της Οδύσσειας».

2024
Η «Νέκυια» ταξιδεύει με τη Στέγη στο Brandhaarden, το διεθνές φεστιβάλ θεάτρου του Άμστερνταμ και παρουσιάζεται σε ένα διεθνές κοινό στις 7 και 8 Φεβρουαρίου.

2025

Ένα χρόνο μετά, ο Γιάννης Αγγελάκας μαζί με τους υπόλοιπους συντελεστές ταξιδεύουν με τη «Νέκυια» στη Θεσσαλονίκη.