Σοφία Ντώνα: Retire

Το πρότζεκτ “RETIRE” έχει ως στόχο να διερευνήσει την αλλαγή της ιδιοκτησίας και του χώρου που συντελείται τα τελευταία χρόνια στην πόλη της Αθήνας. Η λέξη «ρετιρέ», εκτός του ότι αναφέρεται στους τελευταίους ορόφους της τυπικής πολυκατοικίας, είναι ένας αρχιτεκτονικός όρος που περιγράφει την οριζόντια υποχώρηση του όγκου ενός κτιρίου, δημιουργώντας κλιμακωτά μπαλκόνια που επιτρέπουν στον ήλιο να εισέρχεται στο εσωτερικό των χαμηλότερων ορόφων του απέναντι κτιρίου. Αποτέλεσμα ενός οικονομικού μοντέλου που βασίζεται στην ανταλλαγή και ονομάζεται «αντιπαροχή», η ταξική διάρθρωση των πολυκατοικιών κινείται καθοδικά από τους προνομιούχους τελευταίους ορόφους προς τα υπόγεια, με τους Έλληνες της ανώτερης μεσαίας τάξης να ζουν στην κορυφή (στα ρετιρέ), τους ενοίκους της μεσαίας τάξης στους μεσαίους ορόφους και τα άτομα με χαμηλότερο εισόδημα, και συγκεκριμένα τους/τις μετανάστες/τριες, να ζουν στους κατώτερους ορόφους και τα υπόγεια. Σήμερα η αλλαγή ιδιοκτησίας των ρετιρέ, που είτε πηγαίνουν στη νέα γενιά που κληρονομεί την οικογενειακή περιουσία, είτε σε ξένους καλλιτέχνες που αναζητούν προσιτά μέρη για να ζήσουν και να εργαστούν, είτε σε αγοραστές για golden visa, είτε σε εταιρείες για επενδύσεις, αλλάζει την ταξική διάρθρωση ολόκληρης της πόλης. Το “RETIRE” στοχεύει να καταγράψει αυτήν ακριβώς τη στιγμή μέσα από διάφορα μέσα, καθώς οι ελληνικές σημαίες θα συνεχίσουν να υποχωρούν από τις βεράντες των συνταξιούχων στα μπαλκόνια των κατώτερων ορόφων των πολυκατοικιών.

Το εν εξελίξει έργο “RETIRE” εστιάζει στην οικιακή ανθρωπολογία των μεγάλων βεραντών των αθηναϊκών διαμερισμάτων, μέσα από το φακό μιας «ανθρωπολογίας οίκοι», προσπαθώντας να συλλάβει το νοσταλγικό παρελθόν μαζί με τη ριζική αλλαγή του παρόντος. Για το έργο έχουν χρησιμοποιηθεί τρία μέσα: 1) παλιές φωτογραφίες από τη δεκαετία του 1950 ως τη δεκαετία του 1990 που έχει συλλέξει η καλλιτέχνιδα, οι οποίες απεικονίζουν στιγμές της καθημερινής ζωής και οικογενειακές εκδηλώσεις που λαμβάνουν χώρα στα μπαλκόνια× 2) βίντεο από συνεντεύξεις που έχει πάρει η καλλιτέχνιδα με τους/τις νέους/ες ενοίκους στις βεράντες τους, οι οποίοι/ες μοιράζονται ιστορίες σχετικά με τη σύνδεσή τους με τα διαμερίσματα και την πόλη× και 3) μια φωτεινή πινακίδα από αλουμίνιο, πλεξιγκλάς και φώτα led, η οποία σχηματίζει τη λέξη “RETIRE” και χρησιμοποιεί γραμματοσειρές εμπνευσμένες από το design παλιών πινακίδων ξενοδοχείων και κτηματομεσιτικών γραφείων στην Αθήνα.

Δύο πολυμεσικές εγκαταστάσεις δημιουργήθηκαν κατά τη διάρκεια των Open Days του Onassis AiR, χρησιμοποιώντας τις διάφορες ιδιότητες και τα αρχιτεκτονικά στοιχεία του χώρου. Το γυάλινο τζάμι του Galaxy Studio έγινε μια οθόνη διπλής όψης για την προβολή ενός slideshow με τις παλιές φωτογραφίες, σε μια προσπάθεια να καταστούν οι εικόνες αυτές δημόσιες τόσο για το κοινό του Open Day όσο και για τους περαστικούς. Η βεράντα με τον λαχανόκηπο χρησιμοποιήθηκε ως υπαίθριος χώρος προβολής για τη δικάναλη εγκατάσταση των βίντεο με τις συνεντεύξεις. Το μπαλκόνι στον 4ο όροφο του κτιρίου της Γαλαξία που βλέπει στην αυλή επιλέχθηκε για να φιλοξενήσει τη φωτεινή πινακίδα, η οποία είναι ορατή κατά τη διάρκεια των καθημερινών δραστηριοτήτων των εργαζομένων στα γραφεία, αλλά εκτίθεται επίσης σε ένα ευρύτερο κοινό όταν πραγματοποιούνται ειδικές εκδηλώσεις στο κτίριο. Η φωτεινή εγκατάσταση, ένα λογοπαίγνιο μεταξύ διαφόρων σημασιών της λέξης RETIRE –που στα αγγλικά σημαίνει επίσης «αποσύρομαι» ή «υποχωρώ»– υποδηλώνει μια μεταφορά που συνδέεται τόσο με την αρχιτεκτονική ορολογία (retiré) όσο και με την κοινή πρακτική της συνταξιοδότησης στις πόλεις της Μεσογείου. Μπορεί επίσης να διαβαστεί με διάθεση προστακτική, ως εντολή ή αίτημα για απόσυρση.

Ένα τέταρτο μέσο που αποσκοπεί στην ολοκλήρωση του έργου είναι η έκδοση ενός βιβλίου που θα χρησιμεύσει ως αρχείο και τεκμηρίωση μιας εποχής που σύντομα θα ξεχαστεί, σε συνδυασμό με ιστορίες που αποτυπώνουν τη σημερινή αλλαγή της ιδιοκτησίας στην Αθήνα. Το βιβλίο θα περιλαμβάνει κυρίως τη συλλογή παλιών φωτογραφιών από τη δεκαετία του 1950 ως τη δεκαετία του 1990 μαζί με συνδέσμους σε βίντεο από τις συνεντεύξεις που πραγματοποίησε η καλλιτέχνιδα στο σήμερα. Ο συνδυασμός αυτού του υλικού σε μια έκδοση θα συνοδεύει την πινακίδα.

Αρχείο φωτογραφιών: Μαρία Αναστασίου, Φοίβος Σακαλής, Μυρτώ Λάβδα, Ελίζα Σόρογκα, Theo Look, Νατάσα Μπιζά, Νίτσα και Ξούλα Λεβέντη, Voltnoi Brege, Έλενα Σαραντοπούλου, Anja Burse, υπαίθρια αγορά του Ελαιώνα

Εμφανίζονται στα βίντεο: Anja Burse, Paul Heintz, Theo Lοοκ, Celia Strom, Anna Konjetzky, Sahra Huby, Quindell Orton, Άνκα Αρβανιτίδη, Jasmin Basic