Τζάνις Ραφαηλίδου: Manège
Το «Manège» προτείνει μια χωρική, εθνογραφική και οπτική διερεύνηση των εννοιών της κυριαρχίας, της υπεροχής και της περιθωριοποίησης, στη σχέση που αναπτύσσεται ανάμεσα στα άλογα και στις αρσενικότητες με φόντο το σύνθετο περιβάλλον του Ιπποδρόμου στο Μαρκόπουλο, νοτιοανατολικά της Αθήνας. Το έργο διαπραγματεύεται ζητήματα σχετικά με την περιθωριοποίηση και την εξημέρωση στην περιφέρεια του αστικού, όπως την αντιλαμβάνονται ανθρώπινες και μη ανθρώπινες υποκειμενικότητες που κατοικούν σε κοινούς τόπους. Επικεντρώνεται σε αόρατες πολιτισμικές δομές και χωρικές πρακτικές, που στο σύνολό τους έχουν επινοηθεί για να ψυχαγωγήσουν και να ενδυναμώσουν το ανθρώπινο είδος και το κυρίαρχο λευκό αρσενικό.
Ο ιππόδρομος εκτείνεται σε μια τοποθεσία 1.110 στρεμμάτων, η οποία παραμένει κρυμμένη και παραδομένη στο δικό της εξωτικό και οριοθετημένο πλαίσιο, ενώ οι εγκαταστάσεις του κατοικούνται από μια μικρή κοινότητα διαφορετικών υποκειμένων. Πρόκειται για μια κατασκευή που ισορροπεί ανάμεσα σε ένα αγροτικό παρελθόν και ένα υπανάπτυκτο παρόν, το οποίο με τη σειρά του καθορίζεται από την επιφανειακή αίγλη, την παρεμβατική ψυχαγωγία, την καταναγκαστική εκπαίδευση ζώων, τον τζόγο και την καταπιεσμένη άγρια φύση. Όπως και στα προηγούμενα έργα μου, έτσι κι εδώ με απασχολούν οι ιστορίες του τόπου και του χώρου, οι εξουσιαστικές δομές, η κυριαρχία, η στοργή και η προσφυγιά που παρατηρούνται στην παρουσία και την ανθεκτικότητα του μη ανθρώπινου στοιχείου, σε αυτή την περίπτωση του αλόγου. Κατ’ επέκταση, ο ιππόδρομος είναι ένα σύνθετο περιβάλλον το οποίο θέλω να διερευνήσω σε διαφορετικά επίπεδα και βάθος, λαμβάνοντας υπόψη ότι πρόκειται για μια περιφερειακή ανθρώπινη κατασκευή, έναν τόπο όπου το ανθρώπινο συμβιώνει με το ζωώδες και τα ζώα γίνονται αντικείμενα χρήσης, αλλά και ένας τόπος όπου διάγεται ο βίος του περιθωρίου, παραμένοντας αόρατος. Το ζώο βρίσκεται πάντα στο επίκεντρο της προσοχής μου στο στάδιο της δημιουργίας εναλλακτικών αφηγήσεων και παρατηρήσεων.
Το συγκεκριμένο πλαίσιο μού είναι γνώριμο, καθώς μοιράζομαι μια προσωπική ιστορία και ένα τραύμα που συνδέεται με τα ιπποειδή και την εργασία μου –σε νεαρότερη ηλικία– σε μια ανδροκρατούμενη κοινότητα εκπαίδευσης αλόγων. Η πρακτική μου έχει ως απώτερο στόχο να προτείνει μια μετα-ανθρώπινη χαρτογράφηση ενός τόπου που αφορά το αόρατο, το ασήμαντο και το μη καταγεγραμμένο, εξυμνώντας υπό αυτή τη σκοπιά μια εναλλακτική αρχαιολογία της εγκατάλειψης.
Τζάνις Ραφαηλίδου
Love me. Lick me. Forgive me., 2023, Λέξεις, φωτισμός νέον, γυαλί, 100 x 125 εκ. Ευγενική παραχώρηση της καλλιτέχνη και του Ιδρύματος Ωνάση
Ωστόσο, αυτή τη φορά στόχος μου ήταν να εξαντλήσω τον χώρο ως μια συμπυκνωμένη γεωγραφική πηγή που προσφέρει συγκεκριμένες αναπαραστάσεις, σύμβολα και αρχιτεκτονικά μορφώματα σχετικά με τις συστημικές εξουσιαστικές δομές ελέγχου, κυριαρχίας και ψυχαγωγίας. Το ενδιαφέρον μου ήταν να αποκωδικοποιήσω και να παράγω εκ νέου ένα οπτικό λεξιλόγιο για τον τρόπο με τον οποίο το σώμα και το στόμα του αλόγου επιτελείται μέσα από συγκεκριμένα μοντέλα εξοπλισμού, τεχνολογικά μέσα επικοινωνίας μεταξύ των ειδών και αρχιτεκτονικά σχήματα για την οργάνωση των σωμάτων και των ταυτοτήτων στο πλαίσιο της ιππικής και ιπποτροφικής κουλτούρας.
Όπως υποστηρίζει η Jane Bennett, όλη η ύλη, ακόμη και το πιο φαινομενικά αδρανές μέταλλο, διαθέτει εμπρόθετη δράση, «υλική ζωτικότητα» που επηρεάζει τα πάντα γύρω της.
Ωστόσο, το πρόγραμμα καλλιτεχνικής φιλοξενίας ευθυγραμμίστηκε με τον τόπο της έρευνάς μου με έναν κάπως απροσδόκητο τρόπο. Ο ιππόδρομος ανακοίνωσε την οριστική διακοπή λειτουργίας του στις αρχές Μαρτίου 2024, κλείνοντας τις πύλες του για τους επισκέπτες και καθιστώντας αδύνατη την πρόσβαση. Αυτό είχε αντίκτυπο στα αρχικά μου σχέδια να χρησιμοποιήσω τον ιππόδρομο στο Μαρκόπουλο ως τόπο παρατήρησης, τεκμηρίωσης και επαφής με τις ανθρωπογενείς δομές που είναι εξοπλισμένες για να ελέγχουν και να φιλοξενούν το ζώο-αθλητή και ορισμένες ανδροκρατούμενες κοινότητες. Η αδυναμία πρόσβασης σε μια τοποθεσία-κλειδί με ανάγκασε να αναζητήσω νέους τρόπους προσέγγισης της οπτικής και θεωρητικής διαλεκτικής που αυτό το μακροπρόθεσμο έργο φιλοδοξεί να αναδείξει. Παράλληλα με τις επισκέψεις που έκανα στον χώρο σε μια προσπάθεια να ανακτήσω πρόσβαση για κινηματογράφηση, ανέπτυξα και άλλα έργα που συνδύαζαν κείμενο, animation, αρχειακό υλικό και γλυπτική.
Εστιάζοντας στο στόμα των αλόγων και στις στομίδες των χαλιναριών ως φαινομενικά χρηστικά αντικείμενα, ξεκίνησα το residency με τη δημιουργία ενός νέου βίντεο με τίτλο “I Betrayed Your Mouth Endlessly” (2024, animation με ήχο, 5 λεπτά). Τα προσωπικά και τα οικουμενικά στοιχεία του έργου αποτελούν τελικά έναν αναστοχασμό γύρω από αυτό που ο Ντεριντά έθεσε απλά ως εξής: «Τι σήμαινε να βάζεις μια στομίδα στο στόμα ενός αλόγου;».
Δούλεψα πάνω σε ένα κείμενο που έγραψα μαζί με την Ιωάννα Γερακίδη και συνεργάστηκα με ένα στούντιο 3D animation, το Guerrilla Motions, προκειμένου να αναπτύξω την ανατομία του στόματος ενός αλόγου που εκφωνεί τις λέξεις που γράψαμε. Το έργο ολοκληρώθηκε και παρουσιάστηκε ως μονοκάναλη προβολή στο Open Day #10 τον Μάρτιο του 2024. Σε συνδυασμό με το βίντεο, πραγματοποιήθηκε μια δοκιμαστική περφόρμανς ανάγνωσης του κειμένου στο Galaxy Space, από την Effi Rabsilber.
Μετά από αυτό το έργο ξεκίνησα μια συνεργασία με το αρχείο του Eye Filmmuseum στο Άμστερνταμ. Ήταν η αρχή μιας οπτικής και ιστορικής έρευνας σε αποικιακό υλικό και ντοκουμέντα κινούμενης εικόνας, στα οποία τα άλογα βρίσκονταν στο επίκεντρο είτε ως εκπαιδευμένο είτε ως άγριο κοπάδι.
Παράλληλα, ολοκλήρωσα μια πρόταση για μια ταινία που θα γυριστεί στον κλειστό και πλέον ημιεγκαταλελειμμένο ιππόδρομο. Για το έργο εκκρεμεί η άδεια και θα αποτελεί μια συνεργασία που θα χρησιμοποιεί drone για απεικόνιση και φωτισμό, μέσω του οποίου θα καταγραφούν η αρχιτεκτονική και οι μορφές του χώρου.
Κατά τη διάρκεια του Open Day #11 τον Ιούνιο του 2024, αποφάσισα να αποφύγω να παρουσιάσω οποιοδήποτε υλικό κινούμενης εικόνας, παρ’ ότι το συνηθίζω. Αντ’ αυτού, έστρεψα την προσοχή μου στην παρουσίαση γλυπτικών έργων που εστιάζουν στο θέμα που προανέφερα, αλλά με διαφορετικά μέσα. Τα έργα που παρουσιάστηκαν διέφεραν ως προς τα υλικά και την κλίμακα, αλλά όλα είχαν ένα κοινό: ήταν αντικείμενα, φθαρμένα από τον χρόνο και την τριβή, που είχαν χρησιμοποιηθεί, αναδιαμορφωθεί ή παραμορφωθεί από άλογα.
Η γλυπτική διάσταση της έρευνάς μου ήταν ένα υποπροϊόν των ταινιών μου εδώ και χρόνια, αλλά κατά τη διάρκεια του Onassis AiR είχα την ευκαιρία να επικεντρωθώ και να την επεκτείνω μέσα από τη δημιουργία νέων συνεργασιών με έδρα την Αθήνα, τη συμμετοχή σε εργαστήρια και τον πειραματισμό με υλικά και κλίμακες. Με την ολοκλήρωση του residency, σκοπεύω να αναπτύξω περαιτέρω αυτή τη γλυπτική γλώσσα, παράλληλα με τις αφηγήσεις και τις εγκαταστάσεις μου που κάνουν χρήση κινούμενων εικόνων.Τον Ιούνιο του 2024 είχα την ευκαιρία να προσκαλέσω την ομάδα του Onassis AiR και άλλους/άλλες Fellows σε μια επίσκεψη στους αγώνες ιππασίας για το Nations Cup 2024, που πραγματοποιήθηκαν στο Ολυμπιακό Κέντρο Ιππασίας στο Μαρκόπουλο (δίπλα στον ιππόδρομο). Σκοπός μου ήταν να εισέλθουμε μαζί σε τέτοιους αποκλειστικούς χώρους και να παρατηρήσουμε κριτικά ένα άθλημα που είναι χτισμένο γύρω από το σώμα του ζώου και τις βεβιασμένες του δυνατότητες, αλλά υπηρετεί τα δικά μας δεσποτικά μάτια, σώματα και ανάγκες.
