Ειρήνη Καλαϊτζίδη: Ταΐζοντας πουλιά

Το «Ταΐζοντας πουλιά» είναι ένα ερευνητικό πρόγραμμα που επιχειρεί την ποιητική χρήση της τεχνητής νοημοσύνης (AI) στην ανάγνωση/θέαση χορού. Το πρότζεκτ περιλαμβάνει την ανάπτυξη ενός αρχείου χορευτικών φράσεων, που θα χρησιμοποιηθεί ως σύνολο δεδομένων για την εκπαίδευση ενός μοντέλου Αναγνώρισης Ανθρώπινων Δράσεων (Human Action Recognition / HAR). Μια τεχνολογία που αρχικά δημιουργήθηκε για να εξυπηρετήσει στρατιωτικές πρακτικές επιτήρησης, εδώ λειτουργεί ως ποιητικό μέσο που τακτοποιεί ανθρώπινες δράσεις και τις βαπτίζει με ετικέτες όπως “feeding birds” ή “folding napkins”. Το σύνολο δεδομένων που θα χρησιμοποιηθεί για την εκπαίδευση του μοντέλου AI είναι αυτό που θα καθορίσει πώς τελικά το ίδιο το μοντέλο θα (παρ)ερμηνεύσει τον κόσμο, ποια ετικέτα θα αποδώσει σε ποια δράση. Η τροφοδότησή του με το σύνολο δεδομένων είναι μια διαδικασία διαμόρφωσης των χορευτικών αναμνήσεων και προκαταλήψεων του μοντέλου.

Η συγκεκριμένη έρευνα θα οδηγήσει σε μια παραστατική δράση όπου άνθρωποι και τεχνητή νοημοσύνη ανοίγουν μια σωματική και λεκτική συζήτηση, ως άλλο «σπασμένο τηλέφωνο» όπου κάθε πλευρά προτείνει μια διαφορετική ανάγνωση της ίδιας σκηνικής πραγματικότητας. Ένας άνθρωπος χορεύει και ένα μοντέλο τεχνητής νοημοσύνης παρατηρεί κι αποδίδει μια ετικέτα στη δράση που ανιχνεύει. Το μοντέλο επιστρέφει αυτή την ετικέτα πίσω στον άνθρωπο ως χορογραφική παρτιτούρα για την επόμενη δράση του. Μια αλυσίδα διαδοχικών μεταφράσεων: δράση-ετικέτα-δράση-ετικέτα και ούτω καθεξής. Σε αυτό το έργο η τεχνητή νοημοσύνη καλείται να συζητήσει για το σώμα που χορεύει και να πυροδοτήσει τον στοχασμό γύρω από τους τρόπους με τους οποίους βλέπουμε και ερμηνεύουμε τον χορό.

Μετά από ένα κενό μεταξύ του πρώτου και του δεύτερου μέρους της παραμονής μου στο Onassis AiR, επέστρεψα τον Μάιο του 2024 με την πρόθεση να δημιουργήσω μια περφόρμανς όπου το μοντέλο θα συμμετείχε σε μια αλυσίδα μεταφράσεων και παρερμηνειών μεταξύ κινήσεων και ετικετών – παρόμοια με το παιχνίδι του σπασμένου τηλεφώνου. Σε αυτή τη διαδικασία, οι άνθρωποι θα εκτελούσαν πρώτα μια ενέργεια, η τεχνητή νοημοσύνη θα πρότεινε μια ετικέτα γι’ αυτήν, στη συνέχεια οι άνθρωποι θα εκτελούσαν μια ενέργεια με βάση την ετικέτα, η τεχνητή νοημοσύνη θα δημιουργούσε μια νέα ετικέτα, και ούτω καθεξής. Για να λειτουργήσει αυτό, οι ενέργειες του συνόλου δεδομένων χρειάζονταν ετικέτες πέραν των απλών αριθμών, ώστε η AI να μπορεί να συσχετίζει συγκεκριμένες κινήσεις με λέξεις.

Οι καλλιτέχνιδες του χορού Μαρία Βούρου και Βεατρίκη Καπνίση και ο καλλιτέχνης του ήχου Νίκος Τσώλης προσκλήθηκαν σε αυτή τη διαδικασία ως περφόρμερ και σκεπτόμενα σώματα που θα έρχονταν σε διάλογο με την τεχνητή νοημοσύνη. Σύντομα συνειδητοποιήσαμε όλοι ότι το πιο ενδιαφέρον μέρος του έργου έγκειται στην ονομασία των δράσεων – αποκαλύπτοντας τις προκαταλήψεις, τις αισθητικές επιλογές και τις απόψεις μας. Βρεθήκαμε αντιμέτωποι με αυτή την αδυναμία στην οποία αναφέρθηκα νωρίτερα όταν πρόκειται για την ονοματοδοσία: να δημιουργήσουμε ετικέτες και κατηγορίες που θα μπορούσαν να περιέχουν επαρκώς ορισμένες κινήσεις μέσα σε αυτές.

Το «Ταΐζοντας πουλιά» άντλησε και συνεχίζει να αντλεί έμπνευση από τις ιδέες της Kate Crawford και του Trevor Paglen σχετικά με τη μαγεία της κατηγοριοποίησης – τον τρόπο με τον οποίο η πράξη της ονομασίας ή της απόδοσης κατηγορίας επιβάλλει μια αυθαίρετη αίσθηση τάξης στην άπειρη πολυπλοκότητα του κόσμου. Και η διαδικασία της απόδοσης ονόματος σε ενέργειες προκειμένου να τροφοδοτηθεί ένα μοντέλο τεχνητής νοημοσύνης γίνεται ένα είδος σύγχρονης αλχημείας που συμβαίνει πίσω από κλειστές πόρτες. Η Βεατρίκη, η Μαρία και ο Νίκος έχουν αγκαλιάσει με τρόπο παιγνιώδη αυτή τη διαδικασία, με τον τελευταίο να μας αποκαλεί μια μαγική επιτροπή ονοματοδοσίας δράσεων. Ωστόσο, πίσω από τον ευφάνταστο χαρακτήρα αυτής της μεταφοράς κρύβεται μια σοβαρή έρευνα σχετικά με τη δυναμική της εξουσίας και τις ηθικές επιπτώσεις των συστημάτων τεχνητής νοημοσύνης που ορίζουν και κατηγοριοποιούν τις ανθρώπινες ενέργειες, με βάση το έντονα προκατειλημμένο σύνολο δεδομένων εκπαίδευσής τους.

Για το Open Day #12 στο Onassis AiR, η έρευνα πίσω από το «Ταΐζοντας πουλιά» πήρε τη μορφή μιας περφόρμανς που εστιάζει στην πράξη της παρατήρησης και του χαρακτηρισμού κινήσεων για την τροφοδότηση ενός μοντέλου τεχνητής νοημοσύνης – μια διαδικασία που πραγματοποιείται με αδικαιολόγητη βεβαιότητα, παρά το γεγονός ότι στερείται πραγματικής επιστημολογικής βάσης και επηρεάζεται από τις εγγενείς προκαταλήψεις των σχολιαστών. Η περφόρμανς απηχεί την αυτοπεποίθηση των παρατηρητών πουλιών, οι οποίοι, οπλισμένοι με τις δικές τους υποθέσεις, πιστεύουν ότι μπορούν να αναγνωρίσουν με ακρίβεια κάθε πιθανό είδος πουλιού που παρατηρούν.

Με τη συνεχή υποστήριξη του Onassis AiR και του προγράμματος «Εξωστρέφεια» της Στέγης, μια επόμενη εκδοχή της έρευνας, αυτή τη φορά με τίτλο “Occupied with Traffic”, υλοποιήθηκε κατά τη διάρκεια της συμμετοχής μου στο πρόγραμμα ATLAS του ImpulsTanz, τον Ιούλιο και τον Αύγουστο του 2024. Σε αυτή τη σόλο περφόρμανς περιορίζω ακόμη περισσότερο την εστίαση σε μία μόνο ενέργεια (από τις 52 αρχικά), καλώντας το κοινό να εμπλακεί στη διαδικασία της ονομασίας και της κατηγοριοποίησης με έναν πιο προσωπικό και ενδοσκοπικό τρόπο. Καθώς το έργο εξελίσσεται, είτε ως «Ταΐζοντας πουλιά», είτε ως “Occupied with Traffic”, είτε με κάποιον άλλο τίτλο που μπορεί να προκύψει από τη σχέση αγάπης-μίσους που έχω με την ονοματοδοσία, θα συνεχίσει να διερευνά τις (α)δυνατότητες της (α)ταξινόμησης της κίνησης μέσω της τεχνητής νοημοσύνης, και κατ’ επέκταση τη χορογραφική ικανότητα της AI, όπως αυτή διαμορφώνεται από την (κακή) επισήμανση δράσεων-κινήσεων.