Αριστοτέλης Μαραγκός

Αριστοτέλης Μαραγκός: T[he] last D[ays] of my Fa[ther]

Φωτογραφία: Αριστοτέλης Μαραγκός

Αντλώντας έμπνευση από τα ημερολόγια και τις προσωπικές σημειώσεις του ποιητή, θα εργαστώ με το Αρχείο Καβάφη στην Αθήνα, σαν να ήταν ο Κ. Π. Καβάφης ο πατέρας μου, ανακαλύπτοντας κομμάτια του εαυτού μου μέσα στις καθημερινές του στιγμές.

Τα εφαλτήρια μου θα είναι μια σειρά χειρόγραφων σημειωμάτων με τον τίτλο “T[he] last D[ays] 1899”, που αναφέρονται στις τελευταίες ημέρες της μητέρας του Χαρίκλειας Καβάφη, και το μπλοκ αλληλογραφίας Superfine Writing Pad από την περίοδο που ο Καβάφης δεν μπορούσε να μιλήσει (1932-1933) λόγω της τραχειοστομίας στην οποία είχε υποβληθεί μήνες πριν τον θάνατό του. Η έρευνα θα οδηγήσει σε ένα animated essay film, που επιτρέπει στην υλικότητα των στοιχείων να γίνουν μέρος της αφήγησης.

Οι πληροφορίες θα ερμηνευτούν και θα εμπλουτιστούν με αποσπάσματα από τα ημερολόγιά του, ποιήματα, φωτογραφίες και οπτικοακουστικές αναπαραστάσεις του Καβάφη, κοιτώντας προς το αρχείο, αποδίδοντάς του διαφορετικές θέσεις στο οικογενειακό μου δέντρο. Θα διαστρεβλώσω τις αναμνήσεις μου ώστε να αποκαλύψω έναν πατρικό Κ. Π. Καβάφη που ξεπερνά τα όρια του χρόνου. Σε αυτόν τον φανταστικό οικογενειακό τόπο, η αυτολογοκρισία του Καβάφη γίνεται ανάγκη για μυστικότητα. Οι λεπτομέρειες της καθημερινότητάς του αποκτούν συναισθηματικό νόημα – λεπτομέρειες που κράταγε κρυφά από εμένα ή ποτέ δεν κατάφερα να μάθω. Άλλωστε πόσο καλά γνωρίζουμε τους γονείς μας; Και σε ποιο βαθμό αντέχουμε να τους κατανοήσουμε;

Προσεγγίζοντας τον Καβάφη ως μέλος της οικογένειας μου απαλλάσσομαι από το βάρος της ακαδημαϊκής έρευνας και ο σεβασμός που νιώθω ως αναγνώστης του ποιητή αντικαθίσταται από το άγχος της αποκάλυψης οικογενειακών μυστικών – και την αναπόφευκτη σκοτεινή περιέργεια που ακολουθεί. Το έργο μου έχει ως στόχο να ανακαλύψει πού τελειώνει ο περίφημος Καβάφης και πού ξεκινά η οικογένειά μας. Και μέσα σε αυτόν τον χώρο ελπίζω να ανακαλύψουμε τον εαυτό μας.

Παράλληλα, θα εξετάσω τη Chantal Akerman –τη γνωστή κινηματογραφίστρια που ασχολήθηκε με την οικογένεια, την ταυτότητα και την ομοφυλοφιλία– και το βιβλίο της “My Mother Laughs”, στο οποίο καταγράφει τις τελευταίες μέρες της με τη μητέρα της.

Μαργαρίτα Νικητάκη

Σημείωμα δημιουργού

Το πρώτο πράγμα που έκανα ήταν να διαμορφώσω μια προσωπική μεθοδολογία αρχειακής έρευνας: να μελετήσω τα στοιχεία του λόγου του Κ. Π. Καβάφη, προκειμένου να προσεγγίσω τα ίχνη του ως προσωπικά, κάτι σαν οικογενειακή κληρονομιά, κι έτσι να αναδείξω τη βαθιά συναισθηματική σύνδεσή μου μαζί του. Εδώ και χρόνια, το έργο μου επικεντρώνεται στην οικειοποίηση υλικού το οποίο αναδιοργανώνω και παρουσιάζω ως κάτι νέο, είτε πρόκειται για πλάνα αρχείου, κείμενα, φωτογραφίες ή σχέδια. Κάνω εκτυπώσεις σε χαρτί, τις αναδιατάσσω και δημιουργώ κινούμενα χάρτινα κολάζ, για να αποκαλύψω τα συναισθήματα που κρύβονται κάτω από την επιφάνεια.

Έχω μια σχεδόν εμμονική σχέση με το Αρχείο Καβάφη στην Αθήνα. Ο τρόπος που ανταποκρίνομαι στις λέξεις, στον γραφικό χαρακτήρα, στα καθημερινά αντικείμενα του Καβάφη είναι οριακός. Η πρόθεσή μου δεν είναι να ερμηνεύσω τον ποιητή Καβάφη μέσα από το έργο του, αλλά αντίθετα να τον «πλάσω» εκ νέου μέσα από τα αντικείμενά του που έχουν βρεθεί. Δουλεύοντας αντίστροφα, ξεκινώντας δηλαδή από τα αντικείμενα, τον μετατρέπω σε μια πατρική φιγούρα που έχει χαθεί κάπου στις αναμνήσεις μου και προσπαθώ να τον θυμηθώ και να τον «δημιουργήσω» ξανά από την αρχή. Το Αρχείο Καβάφη γίνεται οικογενειακό αρχείο, ένα σπίτι γεμάτο αναμνήσεις και αντικείμενα που θυμίζουν παιδικές στιγμές και που κάποιες φορές αποκαλύπτουν λεπτομέρειες γι’ αυτόν (και για μένα) τις οποίες δεν γνώριζα.Ο χρόνος μου ως φιλοξενούμενου καλλιτέχνη του Onassis AiR χωρίστηκε σε τρία μέρη: Πρώτα ήρθα σε επαφή με το φυσικό αρχείο. Επισκέφτηκα και εξερεύνησα την πλούσια συλλογή που φιλοξενείται στον χώρο του Αρχείου Καβάφη στην Αθήνα. Πέρα από το έργο του, η αλληλογραφία του αλλά και έργα τέχνης με αναφορές στον ποιητή μού έδωσαν τη δυνατότητα να έρθω πιο κοντά του.

Αμέσως βυθίστηκα στα γραπτά εκείνα που θα μου επέτρεπαν να δημιουργήσω μια φαντασιακή σχέση μαζί του. Αυτό έγινε κυρίως μέσα από τα ημερολόγιά του, τα οποία με βοήθησαν να κατανοήσω τον ρυθμό των οικογενειακών του σχέσεων και να παρατηρήσω ποιες λεπτομέρειες επέλεξε να αναδείξει ο ίδιος ο Καβάφης, έτσι που τελικά αποτέλεσαν οδηγό για τη δική μου προσέγγιση. Αντλώντας και από άλλες πηγές, όπως το βιβλίο της Chantal Akerman “My Mother Laughs”, κράτησα σημειώσεις σχετικά με τις αναμνήσεις που μένουν από τις τελευταίες ημέρες ενός αγαπημένου προσώπου. Αυτή θα ήταν και η δική μου οπτική γωνία καθ’ όλη τη διάρκεια της έρευνας.

Παράλληλα, μελέτησα το πραγματικό οικογενειακό μου αρχείο, το οποίο περιλαμβάνει κασέτες Hi8 με σκηνές από οικογενειακές διακοπές, γενέθλια και σχολικές γιορτές, επιδιώκοντας να ανακαλύψω εκ νέου τη σχέση μου με τους πραγματικούς μου γονείς και προσπαθώντας να βρω κοινές στιγμές και χειρονομίες που θα μου αποκάλυπταν τον νεότερο εαυτό μου. Η τεταμένη συνύπαρξη των δύο ξεχασμένων μορφών, του πατέρα μου Καβάφη και του εφηβικού εαυτού μου, δημιούργησε έναν νέο δεσμό, καθοριστικό για τον τρόπο που προσεγγίζω το αρχείο: επινοώ μια νέα σχέση, η οποία όμως βασίζεται πλήρως στις πηγές.

Αριστοτέλης Μαραγκός

Στη συνέχεια, επιθυμώντας να ερμηνεύσω αυτή την τεταμένη συνύπαρξη, εκτύπωσα καρέ από τις οικογενειακές βιντεοκασέτες, έβγαλα φωτοτυπίες αντικείμενα του αρχείου (χειρόγραφες σημειώσεις και φωτογραφίες) και δημιούργησα κινούμενα χάρτινα κολάζ. Επικεντρώθηκα στις χειρόγραφες σημειώσεις από τους τελευταίους μήνες του Καβάφη, όταν ήταν κατάκοιτος, τις εικονογράφησα και τις έφερα σε διάλογο με την παιδική μου ηλικία μέσα από το ερώτημα: Τι θα σήμαιναν για μένα αν αυτός ήταν ο γραφικός χαρακτήρας του πατέρα μου, τι αναμνήσεις θα μου γεννούσαν; Κατηγοριοποίησα τις σημειώσεις του και κατασκεύασα φανταστικές συνομιλίες με τον Καβάφη, συμπληρώνοντας τα κενά – τη δική μου συμβολή στη συζήτηση, αλλά και όλες τις αμήχανες παύσεις. Από αυτήν τη διαδικασία ελεύθερου συνειρμού, σε συνδυασμό με τα συναισθήματα που βασίζονταν στα διαθέσιμα δεδομένα, προέκυψαν τα αντικείμενα, οι σημειώσεις σε χαρτί, στις οποίες βάσισα την πρακτική μου.

Τέλος, ενώ έφτανε ο καιρός για την το Open Day #11, πέρασα χρόνο αφουγκραζόμενος το τυπωμένο υλικό και δημιούργησα stop motion πορτρέτα, μέσα από τα οποία παρουσίασα αυτήν τη νέα σχέση ανάμεσα στον Καβάφη και μένα. Η τεχνική stop motion μπορεί να παγώσει το υλικό στο χρόνο, αλλά και να «δώσει ζωή» σε υλικό που προοριζόταν να είναι στατικό. Στο πλαίσιο της πρακτικής μου, προκαλώ το συναίσθημα μέσα από την αντιπαραβολή εικόνας και κίνησης, εκφράζοντας έτσι μια όψη της σχέσης μου με τον πατέρα μου, τον Καβάφη.

Κατά τη διάρκεια του προγράμματος, πήρα τον χρόνο μου για να σφυρηλατήσω τους δεσμούς ανάμεσα στις αναμνήσεις μου και στο Αρχείο Καβάφη, δημιουργώντας αυτήν τη μυθοπλαστική σχέση πατέρα-γιου, ενώ παράλληλα είχα τη δυνατότητα να πειραματιστώ με διαφορετικές δημιουργικές διαδρομές, να ξεκαθαρίσω ποιες ιδέες λειτουργούν καλύτερα και να τις μετατρέψω σε σενάριο. Η συμμετοχή μου στο πρόγραμμα καλλιτεχνικής φιλοξενίας ήταν ένα σημαντικό βήμα προς την ολοκλήρωση της αφηγηματικής animated ταινίας μου που θα παρουσιάζει σε όλο της το εύρος τη σχέση μου με τον πατέρα μου, τον Κωνσταντίνο.