Νικόλας Βεντουράκης: Rituals for Our Safety Pt. III
«Να προσέχεις!» φωνάζει εγκάρδια ο παππούς και η γιαγιά κάθε φορά που το εγγόνι φεύγει από το σπίτι. Δεν έχει σημασία αν το εγγόνι είναι δέκα χρονών και πάει να παίξει στην πλατεία με τους φίλους του ή αν είναι ενήλικας και ετοιμάζεται να πετάξει σε άλλη ήπειρο. Τι σημαίνει όμως «να προσέχεις»; Πότε είναι κανείς ασφαλής; Και πώς χτίζει κανείς έναν προστατευτικό κύκλο γύρω από τον εαυτό του για να καταφέρει να μείνει αλώβητος από τους κινδύνους αυτού του κόσμου – με τόση σιγουριά όσο αυτή που περιέχει η λεκτική εντολή που στέλνουν ο παππούς και η γιαγιά στις δυνάμεις του σύμπαντος; Η λογοτεχνία είναι γεμάτη από μαγικούς μανδύες και ξόρκια, από μάγια και φυλαχτά, τα οποία –είτε όταν χαρίζονται είτε όταν βρίσκονται τυχαία– εγγυώνται στους πρωταγωνιστές μιας ιστορίας ένα ασφαλές πέρασμα, μια ασφαλή διαδρομή προς την εκπλήρωση του στόχου τους και την προστασία από τα δεινά που εμποδίζουν την αποστολή τους. Ωστόσο, τα κράτη και οι κοινωνίες προβαίνουν σε αμέτρητες ύπουλες ενέργειες στο όνομα αυτών που εκλαμβάνονται ως κίνδυνοι που οδηγούν στον περιορισμό των ελευθεριών και των προσωπικών δικαιωμάτων: Ενέργειες που ανέκαθεν λειτουργούσαν ως μονομερείς πρωτοβουλίες ανά τον κόσμο, είτε για την ανέγερση τειχών είτε για τη δημιουργία οχυρώσεων και φραγμάτων που θα κρατήσουν μακριά τους «επικίνδυνους, ακάθαρτους ξένους και τους «πολίτες» ασφαλείς –και σε περιορισμό. Ακόμη και στην υποτιθέμενη τεχνολογικά προσανατολισμένη, ορθολογική εποχή μας, εξακολουθούμε να λειτουργούμε με προκατάληψη και δεισιδαιμονία. Οι παλιές παραδόσεις μπορεί να αποτελούν καλοπροαίρετες συνδέσεις με το παρελθόν και να προσφέρουν μια συνέχεια στην ιστορική ύπαρξη μιας κοινωνίας, αλλά τις περισσότερες φορές καταλήγουν να τροφοδοτούν αντιδραστικές πολιτικές.
εικόνα1/2
Η διαδικασία έρευνας του (μελλοντικού) έργου/ σώματος δουλειάς μου “RFOS:P3” (Rituals for Our Safety: Part III) θα μπορούσε να περιγραφεί ως μια σειρά συνεχών αναπροσαρμογών λόγω εξωτερικών και υπερ-εσωτερικών δυνάμεων και γεγονότων.
Η πρόθεσή μου κατά τη διάρκεια των δύο μηνών του residency ήταν να επικεντρωθώ στη χρήση λεκτικών στοιχείων για τη δημιουργία και το μοίρασμα των απλών τελετουργικών εμφανίσεων της Ασφάλειας. Πώς μεταδίδουμε τις επιθυμίες μας για την ασφάλεια άλλων ανθρώπων, πώς διασφαλίζουμε την προσωπική μας ασφάλεια και πώς η γλώσσα που χρησιμοποιείται μπορεί να διαστρεβλωθεί από κράτη ή άλλες ομάδες για να μειώσει την ασφάλεια περιθωριοποιημένων ανθρώπων;
Το παράδειγμα που χρησιμοποίησα ως σημείο εκκίνησης είναι η έκφραση ενός ατόμου κοντινού σε κάποιο άλλο, γιατί συνδέονται είτε με κοινωνικούς είτε με οικογενειακούς δεσμούς, με αφορμή ένα ταξίδι: «Να προσέχεις / Καλό ταξίδι / Ειδοποίησέ με όταν φτάσεις με ασφάλεια». Η εκφορά μιας εσωτερικής επιθυμίας μπορεί να μετατραπεί σε προστατευτικό μανδύα.
Ωστόσο, δύο τρένα συγκρούστηκαν στην Ελλάδα και η τραγική απώλεια ανθρώπινων ζωών κατέστησε αδύνατο να συνεχίσω αυτό το συγκεκριμένο νοητικό πείραμα. Ήταν πολύ αληθινό, πολύ κοντινό, υπερ-παρόν. Οι συλλογισμοί μου για τα λεκτικά ξόρκια εκδηλώθηκαν στους δρόμους, όπου τα σώματα συγκεντρώθηκαν για να διαδηλώσουν με οργή και θλίψη. Το «στείλε όταν φτάσεις» τυπώθηκε και ζωγραφίστηκε σε υφάσματα, κοινοποιήθηκε στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, γράφτηκε σε κείμενα. Έπρεπε να αφήσω αυτό το κομμάτι της έρευνάς μου σε αδράνεια, μέχρι εκείνο το μελλοντικό σημείο που θα ένιωθα ότι η τέχνη θα είχε κάτι να προσθέσει στην υπερ-πραγματικότητα της στιγμής. Το μόνο στοιχείο που κράτησα για την παρουσίαση του Open Day #5 ήταν ένα ερωτηματολόγιο (επισυνάπτεται), το οποίο οι επισκέπτες μπορούσαν να συμπληρώσουν ανώνυμα και να το καταθέσουν σε ένα κουτί. Οι περισσότερες απαντήσεις αντανακλούσαν κατά κάποιο τρόπο τη διάθεση της περιόδου.
Σχεδόν ταυτόχρονα, το ίδιο μου το σώμα είτε με εγκατέλειψε είτε προσπάθησε να με προστατεύσει. Κατά τη διάρκεια της πρώτης εβδομάδας του residency, έπαθα μια κρίση ιλίγγου που με αδρανοποίησε για λίγες μέρες. Ήταν η πρώτη φορά στη ζωή μου που δεν είχα κανέναν έλεγχο του σώματός μου και χρειάστηκαν πολλές εβδομάδες και πολλοί διαφορετικοί γιατροί για να φτάσω στο σημείο να ανακτήσω σχεδόν όλη την ισορροπία και την ακοή μου. Αυτή η ασθένεια, που έμοιαζε να ήρθε από το πουθενά, με έκανε να αλλάξω και πάλι το επίκεντρο της έρευνάς μου και να στραφώ στην περαιτέρω μελέτη της ιδέας των θωρακίσεων, δηλαδή των ψυχολογικών ή φυσικών εμποδίων.
Προσέγγισα αυτό το κομμάτι της έρευνας μέσα από ένα νοητικό πείραμα και ένα σωματικό εργαστήριο – ένα εισαγωγικό μάθημα αυτοάμυνας για μειονότητες/θηλυκότητες που διεξήγαγαν ο Αντώνης Πήτας και η Μαργαρίτα Πήτα (επίσης Onassis AiR Fellow), το οποίο αποτέλεσε και τη συμβολή μου στο πρόγραμμα. Σύμφωνα με τα συμμετέχοντα άτομα, το εργαστήριο ήταν πετυχημένο και τους επέτρεψε να επανεξετάσουν πτυχές της προσωπικής ασφάλειας και τρόπους τοποθέτησης στον κοινωνικό χώρο που μοιραζόμαστε με άλλους ανθρώπους. Το νοητικό πείραμα αφορούσε θέματα προσωπικής σωματικής ασφάλειας όταν συνεπάγεται την ευθυγράμμιση ενός ατόμου με τις κρατικές δυνάμεις, και τι θα σήμαινε κάτι τέτοιο για το ίδιο το άτομο. Το έργο που είχα φανταστεί ήταν μια εγκατάσταση βίντεο όπου ένα άτομο θα φορούσε σιγά-σιγά τη στολή των ΜΑΤ.Το τρίτο γεγονός που καθόρισε τις ερευνητικές μου επιλογές ήταν ένα θανατηφόρο εργατικό ατύχημα στα ελληνικά ναυπηγεία με θύμα έναν εργάτη στην ίδια ηλικία με μένα. Με απασχόλησε η ιδέα της ασφάλειας στο εργασιακό περιβάλλον, το πώς αυτή επικοινωνείται και ποιο ποσοστό κινδύνου είναι κοινωνικά αποδεκτό. Ο προστατευτικός εξοπλισμός, οι σημάνσεις, η γλώσσα που χρησιμοποιείται και το πώς οι κίνδυνοι που ενυπάρχουν σε αρκετές εργασίες εσωτερικεύονται ως φυσιολογικοί. Για το τελευταίο Open Day αυτού του κύκλου του προγράμματος παρουσίασα μια πολυκάναλη εγκατάσταση με τίτλο “Hard Hat”, η οποία αποτελούνταν από βίντεο που είχα γυρίσει στο Λονδίνο και την Αθήνα και τα οποία επεξεργάστηκα κατά τη διάρκεια των τελευταίων εβδομάδων του residency. Για το έργο συνεργάστηκα με τον αδελφό μου Δημήτρη Βεντουράκη, που είναι μουσικός και έγραψε και ερμήνευσε το soundtrack.Το πρόγραμμα καλλιτεχνικής φιλοξενίας μού επέτρεψε να φυτέψω τους σπόρους για τα μελλοντικά έργα τέχνης που ετοιμάζω. Ήταν εξαιρετικά σημαντική για μένα η υποστήριξη που έλαβα σε μια περίοδο που δεν είχα επαρκείς δυνατότητες και βίωνα ψυχική και σωματική κόπωση. Ανυπομονώ για την ανάπτυξη ορισμένων από τις ιδέες που προέκυψαν κατά τη διάρκεια των ανταλλαγών που είχα με άλλους συμμετέχοντες και για μελλοντικές συνεργασίες με το πρόγραμμα.
Σημείωση: Θα ήταν παράλειψη εκ μέρους μου αν δεν ανέφερα τη σημασία της συμμετοχής μου στα εργαστήρια του Μανώλη Τσίπου. Ήταν ένα πραγματικά σημαντικό γεγονός και άλλαξε τον τρόπο με τον οποίο προσεγγίζω την εποικοδομητική κριτική.
