Julian Hetzel: SPAfrica
Καλλιτεχνική έρευνα πάνω στο θέμα του νερού ως υλικού δημιουργίας συγκρούσεων
Το SPAfrica είναι μια έρευνα για την ενσυναίσθηση και τον εξορυκτισμό. Το έργο εξετάζει τη στενή σύνδεση του ρατσισμού με τον καπιταλισμό, η οποία επιτυγχάνεται ανάγοντας το νερό σε εργαλείο σύγκρουσης.
Το SPAfrica παρουσιάζει ένα βιώσιμο προϊόν εξίσου αμφιλεγόμενο όσο και ξεκάθαρο: το πόσιμο νερό που πηγάζει από περιοχές της υποσαχάριας Αφρικής και εισάγεται στην Ευρώπη. Το SPAfrica είναι το πρώτο «ποτό ενσυναίσθησης» στον κόσμο. Έχει στόχο την ευαισθητοποίηση γύρω από τη διασύνδεση του καταναλωτισμού με τον ρατσισμό, φέρνοντας ως παράδειγμα ένα υλικό που θεωρείται ανθρώπινο δικαίωμα. Η ελεύθερη διακίνηση αυτού του αγαθού αναδεικνύει με παράδοξο τρόπο τον αγώνα των λαών που ζουν στις χώρες από τις οποίες προέρχεται. Μια πρόσκληση για έναν κριτικό προβληματισμό πάνω στον εξορυκτισμό και τον φετιχισμό του εμπορεύματος.
Το έργο αποκαλύπτει πώς συνδέονται τα υδάτινα σώματα με τα σώματα νερού. Ο Julian Hetzel συνδέει την εξόρυξη των φυσικών πόρων (εν προκειμένω του νερού) με μια πιο ποιητική ιδέα του εξορυκτισμού, αντλώντας από συναισθηματικούς πόρους και αξιοποιώντας τα δάκρυα ως πρώτη ύλη.
Εμπνευσμένος από τις «μοιρολογήτρες» (τις γυναίκες που θρηνούν συστηματικά στις κηδείες), ο καλλιτέχνης έχει στόχο την περισυλλογή και την καλλιέργεια δακρύων. Το πένθος ως σωματική εργασία (για τη θλίψη και την απώλεια) αποτελεί μια μακραίωνη παράδοση σε πολλούς πολιτισμούς· είναι ένα έργο που θολώνει τα όρια ανάμεσα στο πραγματικό και στο φανταστικό, ανάμεσα στην αυθεντικότητα και σε μια σκηνοθετημένη παράσταση.
Στο πλαίσιο της καλλιτεχνικής του έρευνας, ο Julian Hetzel διερευνά τα όρια της ενσυναίσθησης – της ικανότητας ενός ανθρώπου να κατανοεί ή να αισθάνεται τι βιώνει ένα άλλο άτομο, χωρίς να απομακρύνεται από το πλαίσιο αναφοράς του. Στη SPAfrica τα είδη λόγου που συνδέονται με την ενσυναίσθηση προχωρούν ένα βήμα παραπέρα, με στόχο την αποκάλυψη των προβληματικών μηχανισμών της λειτουργίας του. Κι αν η ενσυναίσθηση δεν ήταν μια πρακτική ή μια ενεργή τεχνολογία προσανατολισμένη στην τροποποίηση και δράση ενάντια στο προνόμιο και στην εξουσία, αλλά ήταν ένα εργαλείο που ενισχύει αυτά τα τινά; Στη διεθνή αγορά τέχνης, το πολιτισμικό υπόβαθρο και η ταυτότητα των πρωταγωνιστών έχουν γίνει πολύτιμα αγαθά που προσδίδουν αξία. Φαίνεται ότι το τραύμα είναι ο νέος χρυσός στις τέχνες. Τι χρειάζεται για να μετατραπεί ένας αρνητικός πόρος σε κάτι πολύτιμο; Και σε ποιο βαθμό είμαστε συνένοχοι σε αυτή τη διαδικασία; Η SPAfrica προτείνει την εξόρυξη, την ανταλλαγή και την κυκλοφορία εναλλακτικών πόρων και συναλλάγματος. Μπορούμε να ανταλλάξουμε το τραύμα με την ενσυναίσθηση; Την ενοχή με την ελπίδα; Τον φόβο με τον πόνο;
Ένα ταξίδι για όσους διψούν για γνώση σχετικά με τη ροή του νερού, των δακρύων και του χρήματος στις τέχνες. Στην υγειά σας!
εικόνα 1 / 6
Φωτογραφία: Αλεξάνδρα Μασμανίδη
εικόνα 2 / 6
Φωτογραφία: Αλεξάνδρα Μασμανίδη
εικόνα 3 / 6
Φωτογραφία: Αλεξάνδρα Μασμανίδη
εικόνα 4 / 6
εικόνα 5 / 6
εικόνα 6 / 6
Φωτογραφία: Αλεξάνδρα Μασμανίδη
Επανεκκίνηση για επαναπροσδιορισμό
Ήταν η πρώτη φορά στα δέκα χρόνια της επαγγελματικής μου καριέρας που συμμετείχα σε ένα residency αφιερωμένο στην καλλιτεχνική έρευνα – απαλλαγμένο από τη συνήθη λογική της παραγωγής έργου. Οι έξι εβδομάδες στο Onassis AiR αποδείχθηκαν μια εμπνευστική και ωφέλιμη διαδικασία που συνεχίζει να απηχεί πάνω μου σε πολλά επίπεδα. Ακολουθούν ορισμένες σκέψεις και προβληματισμοί σχετικά με το residency και την εμπειρία μου.
Ήρθα στην Αθήνα με την ιδέα να πραγματοποιήσω μια έρευνα σε δύο σκέλη:
- στη σχέση μεταξύ του νερού (ως φυσικού πόρου) και της ενσυναίσθησης (ως συναισθηματικού πόρου) με έμφαση στην υφαρπαγή και την κεφαλαιοποίησή τους
- σε νέα φιλανθρωπικά μοντέλα που συνδέονται με την οικονομία της δωρεάς (gift economy) και την πρόταση να χρησιμοποιηθούν τα συναισθήματα ως εναλλακτικά νομίσματα
Κατά τη διάρκεια της παραμονής μου στην Αθήνα, ασχολήθηκα κυρίως με το πρώτο θέμα, εστιάζοντας στο νερό και τα δάκρυα. Η επίσκεψή μου ήταν χωρισμένη σε διάφορα μέρη, με συνεργάτες που με επισκέπτονταν για μεγάλα χρονικά διαστήματα, τα οποία κινούσαν την έρευνα προς διαφορετικές κατευθύνσεις. Ο δραματουργός Miguel Angel Melgares και η περφόρμερ Ntando Cele ήρθαν για δύο εβδομάδες για να εξερευνήσουν το νερό ως υλικό σύγκρουσης και την πρακτική του μοιρολογιού ως επαγγέλματος (που εξακολουθεί να εκτελείται σε μέρη της νότιας Ελλάδας).
Η πρώτη εβδομάδα ήταν κυρίως αφιερωμένη στη γνωριμία με τους άλλους συναδέλφους, τις εγκαταστάσεις και το περιβάλλον. Η επικοινωνία με διεθνείς καλλιτέχνες (στα μέσα της καριέρας τους) από διάφορους χώρους (θέατρο, χορός, κινηματογράφος, μουσική και εικαστικές τέχνες) ήταν μια μοναδική ευκαιρία να μάθω μέσω του διαλόγου και να αναπτύξω περαιτέρω τη δική μου ερευνητική πορεία. Ήταν μια εμπλουτιστική και αναζωογονητική εμπειρία να συμμετέχω σε αυτό το πρόγραμμα και να συνυπάρχω με άλλους φιλοξενούμενους καλλιτέχνες σε ομότιμο επίπεδο, με τους οποίους μοιραζόμασταν σκέψεις, ιδέες, επαφές, αλλά και φυσικούς χώρους. Η γενναιόδωρη υποστήριξη της ομάδας του Onassis AiR συνέβαλε σε μεγάλο βαθμό σε αυτή την εμπειρία.
Για μένα ήταν δώρο να έχω έναν διαφορετικό ρόλο για έξι εβδομάδες: να μην είμαι επικεφαλής, να μην είμαι υπεύθυνος για μια ομάδα και να είμαι απλώς ένας από τους πολλούς (και όχι ο καλλιτεχνικός διευθυντής ενός θιάσου που αναμένεται να γνωρίζει τα πάντα και να παίρνει αποφάσεις). Το να μου επιτρέπεται να είμαι περίεργος, να μαθαίνω, να ακούω, να χάνομαι και να περνάω χρόνο σε ένα τόσο ενδιαφέρον περιβάλλον και σε μια πόλη όπως η Αθήνα ήταν μια σπουδαία εμπειρία. Ένιωσα σαν να έκανα ένα διάλειμμα που χρειαζόμουν εδώ και καιρό, σαν να οργώνω το χωράφι για να διατηρήσω το δημιουργικό έδαφος του μυαλού και της ψυχής μου γόνιμο.
Χρησιμοποίησα επίσης δύο εβδομάδες από το residency για θεραπευτική νηστεία – κατά την οποία έμεινα εθελοντικά χωρίς τροφή, ζώντας κυρίως με τα αποθέματα λίπους μου. Αυτή η διαδικασία αποτοξινώνει τα ένζυμα, με αποτέλεσμα τον βαθύ καθαρισμό των κυττάρων και των ιστών, ενώ παράλληλα προσφέρει μια ενισχυμένη και διαυγή ψυχική κατάσταση. Η νηστεία, καθώς και η γενική αίσθηση ελευθερίας που μου παρείχε το πρόγραμμα (αποκομμένος από το μεγαλύτερο μέρος της καθημερινής ρουτίνας του στούντιο και της λογικής της παραγωγής), έδωσαν χώρο για επαναπροσδιορισμό και ανάδυση νέων ιδεών.
Η επανεκκίνηση είναι μια έννοια που θα μπορούσε να περιγράψει και να συνοψίσει καλύτερα την παραμονή μου στο Onassis AiR.
Τα πράγματα άλλαξαν κατά τη διάρκεια του residency. Τα πράγματα άλλαξαν μέσα μου και σε σχέση με την ομάδα μου. Η έρευνα που ξεκίνησα με οδήγησε σε νέα μέρη και στη συνεργασία με μια άλλη καλλιτέχνιδα (Ntando Cele). Έγινα πιο ανοιχτός στην κατανόηση και την εκτίμηση της δύναμης που προέρχεται από την ακρόαση και την απελευθέρωση. Τώρα, με την απόσταση του χρόνου, βλέπω πόσο πολύτιμο είναι να δημιουργούμε χρόνο και χώρο για να σκεφτόμαστε διαφορετικά.
Οι ανταλλαγές που είχα με τους άλλους συμμετέχοντες και την ομάδα του Onassis AiR ήταν ίσως οι πιο πολύτιμες και αξέχαστες εμπειρίες του residency. Η γνωριμία με τις συνθήκες εργασίας των άλλων συμμετεχόντων με έκανε να νιώσω πιο ταπεινός, ενώ με ενθουσίασε ταυτόχρονα. Ήταν εντυπωσιακό να βλέπω πόσο σημαντική είναι η ύπαρξη του προγράμματος Onassis AiR για την τοπική καλλιτεχνική σκηνή – πρόκειται για έναν γόνιμο βιότοπο όπου οι καλλιτέχνες/ιδες έχουν τη δυνατότητα να αναπτύσσουν ιδέες, να καλλιεργούν τον διάλογο, να τελειοποιούν την πρακτική τους και να φυτεύουν τους σπόρους για μελλοντικές δημιουργίες. Κατάλαβα επίσης πόσο σημαντική και ταυτόχρονα περίπλοκη είναι για την κοινότητα αυτή η ανταλλαγή με διεθνείς καλλιτέχνες/ιδες.
Η συνύπαρξη τοπικών και διεθνών προοπτικών δημιουργεί ένα κλίμα που επιτρέπει την κριτική ανταλλαγή σε διάφορα επίπεδα. Έμαθα πολλά για τους εγχώριους καλλιτέχνες και απέκτησα εικόνα της πραγματικότητάς τους. Με έκανε να συνειδητοποιήσω τα προνόμια, τις ευκαιρίες και τις ευθύνες μου (που μου παρέχονται ως συστημικά χρηματοδοτούμενο καλλιτέχνη με έδρα την Ολλανδία). Υπό αυτή την έννοια, ήταν επίσης μια διφορούμενη και κάπως συγκρουσιακή εμπειρία κατά καιρούς. Απέκτησα επίγνωση της προνομιακής θέσης και του ρόλου μου. Εκτίμησα αυτή την αντιπαράθεση και τον ανοιχτό διάλογο σχετικά με τους πόρους και τους τρόπους συνεργασίας, που βασίστηκε στη σύγκριση των πραγματικοτήτων μεταξύ Άμστερνταμ και Αθήνας.
Στο Άμστερνταμ διαβάζω τις ειδήσεις για να μάθω για τον κόσμο. Στην Αθήνα μαθαίνω για τα επείγοντα ζητήματα που συζητούνται στις ειδήσεις, απλά κοιτάζοντας γύρω μου και μιλώντας με τους ανθρώπους στον δρόμο. Θέματα όπως η μετανάστευση ή ο αστικός εξευγενισμός είναι απτά σε κάθε γωνιά της πόλης. Το εταιρικό περιβάλλον του residency έρχεται σε σκληρή αντίθεση με την πραγματικότητα των περισσότερων ανθρώπων έξω από τους τοίχους του Onassis AiR. Καθώς η καλλιτεχνική μου πρακτική αφορά επίσης αυτό που αποκαλώ «τα μεγάλα πίσω» (τις κρυφές οικονομίες και τις δομές εξουσίας που διέπουν τον κόσμο στον οποίο ζούμε), βρέθηκα συχνά να αναλογίζομαι και να επεξεργάζομαι την κατάστασή μου ως φιλοξενούμενος ενός προγράμματος που χρηματοδοτείται από τη Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση.
Τι σημαίνει να συμμετέχεις σε ένα πρόγραμμα χρηματοδοτούμενο από ένα σύστημα που στοχεύει στην αντιστάθμιση της τεράστιας φοροδιαφυγής μιας εταιρείας ιδρυμένης από έναν από τους μεγαλύτερους «ολιγάρχες» της Ελλάδας; Τι σημαίνει για μένα να χρησιμοποιώ αυτή την ευκαιρία για να διεξάγω κριτική έρευνα σχετικά με τον καπιταλισμό και τον εξορυκτισμό; Κατά τη διάρκεια της παραμονής μου, ανακάλυψα τη μεταφορά του θυμωμένου σκύλου που δαγκώνει το χέρι που τον ταΐζει για να περιγράψει κατά κάποιον τρόπο τη θέση μου και τη θέση πολλών άλλων καλλιτεχνών/ιδων που επωφελούνται από αυτό το πρόγραμμα. Τώρα αναρωτιέμαι αν ο θυμός είναι μια συναισθηματική κατάσταση από την οποία θέλει κανείς να εργάζεται... (αλλά αυτό είναι μια άλλη ιστορία).
Στη βιβλιοθήκη ανακάλυψα μια μεγάλη ποικιλία βιβλίων/κειμένων σχετικά με το θέμα της φιλανθρωπίας που αμφισβητούν τον μηχανισμό και τη λειτουργία της. Τα κείμενα αυτά παρείχαν χρήσιμες οπτικές σχετικά με την οικονομία της δωρεάς, τον αλτρουισμό και το σύστημα της φιλανθρωπίας γενικότερα. Το να είσαι ο ίδιος εμπλεκόμενος σε μια κατάσταση αποτελεί ενδιαφέρουσα θέση για κριτικό προβληματισμό. Κατά κάποιον τρόπο εργαζόμουν επίσης πάνω στο δεύτερο ερευνητικό μου θέμα, τον επαναπροσδιορισμό των φιλανθρωπικών μοντέλων, αλλά χωρίς να το έχω πραγματικά συνειδητοποιήσει.
Οι παρατηρήσεις μου για την πολιτιστική σκηνή της Αθήνας και του Onassis ΑiR κίνησαν το ενδιαφέρον μου να αλλάξω το σύστημά μου «στο σπίτι». Κατάλαβα ότι ήρθε η ώρα να επανεξετάσω την πρακτική μου και τον τρόπο με τον οποίο δουλεύουμε ως ομάδα στο στούντιο. Το πρόγραμμα με ενέπνευσε να επανεξετάσω τους τρόπους συνεργασίας μου και να μοιραστώ πόρους, εγκαταστάσεις και χρόνο με άλλους καλλιτέχνες και ερευνητές. Με ενέπνευσε να διαθέσω τους πόρους που έχουμε, να ανοίξω το στούντιό μου και να το καταστήσω προσβάσιμο για άλλους και άλλες. Με ενέπνευσε να εργαστώ σε πιο οριζόντιο επίπεδο και να εντείνω την αλληλεπίδραση με επαγγελματίες του πολιτισμού στο εξωτερικό. Αυτή τη στιγμή βρίσκουμε τρόπους να εφαρμόσουμε αυτές τις ιδέες στην πρακτική μας.
Μετά από έξι εβδομάδες κατάλαβα ότι ο χρόνος πέρασε γρήγορα, έμαθα πολλά, γνώρισα συναρπαστικούς ανθρώπους, ανακάλυψα μια φανταστική μητρόπολη και φύτεψα τον σπόρο για το “SPAfrica”, τη νέα μου δημιουργία. Κατάφερα να αναπτύξω εν μέρει την ιδέα του έργου και μόνο τώρα, μετά από κάποιο καιρό, όσα ανακάλυψα κατά τη διάρκεια της παραμονής μου στην Αθήνα φαίνεται να παίρνουν τον δρόμο τους. Η πρόσκληση του δραματουργού Miguel Angel Melgares και της περφόρμερ Ntando Cele να με επισκεφθούν στο residency δημιούργησε χώρο για να εξερευνήσω το υλικό και να γεφυρώσω προσωρινά τους δύο κόσμους. Το Open Day στο τέλος της παραμονής μου ήταν μια πολύ εποικοδομητική και κατατοπιστική εμπειρία. Μέρη της παρουσίασης του Open Day βρήκαν ως εκ θαύματος τη θέση τους στο “SPAfrica”. Το κείμενο (και μέρη του slideshow) που μοιράστηκα με τους επισκέπτες στις 2 Δεκεμβρίου ερμηνεύει τώρα η Ntando, η οποία φοράει μια μάσκα σιλικόνης στο σχήμα του προσώπου μου. Φαίνεται ότι τα πράγματα συνδυάζονται με οργανικό τρόπο και ότι το residency παρείχε ένα γόνιμο έδαφος για να αναπτυχθούν ιδέες.
