Initiatives Onassis AiR Προγράμματα του Onassis AiR 2022/23

Άλκηστη Ευθυμίου: Αναζητώντας την Κατερίνα ή τη Δανάη ή….;

Το 2019 η Άλκηστη, ανθρωπολόγος και κινηματογραφίστρια με έδρα την Ελλάδα και τη Χιλή, πέφτει πάνω στην πιο σημαντική σύμπτωση της ζωής της: τα γράμματα της Κατερίνας. Οι επιστολές αυτές χρονολογούνται από τις δεκαετίες του 1950 και 1960 και στέλνονταν από την Κατερίνα, που ζούσε στη Χιλή, προς τη γιαγιά της Άλκηστης, που ζούσε στην Ελλάδα. Διαβάζοντας τα γράμματα, η Άλκηστη ανακαλύπτει ότι η Κατερίνα είχε εγκατασταθεί στη Χιλή επειδή είχε ερωτική σχέση με μια Χιλιανή ποιήτρια.

Εμπνευσμένη από τις παράξενες μεταφυσικές ομοιότητες μεταξύ της Κατερίνας και της εαυτής της, η Άλκηστη αποφασίζει να δημιουργήσει ένα υβριδικό ντοκιμαντέρ βασισμένο στις επιστολές. Συνυφαίνει τις δικές της εμπειρίες και ανησυχίες με τη ζωή της Κατερίνας, αναζητώντας μια ασυμβίβαστη αίσθηση κουίρ φεμινιστικού ανήκειν που ξεπερνά τον χρόνο και τον τόπο.

Η «Κατερίνα» είναι μια υβριδική ταινία, στην οποία μπλέκονται η μυθοπλασία με την πραγματικότητα. Πρόκειται για μια μελέτη του πώς συγκλίνουν τα βιώματα γυναικών από τελείως διαφορετικές μεταξύ τους εποχές, τόπους και γενιές, αποκαλύπτοντας στους θεατές και στις θεάτριες τους μηχανισμούς με τους οποίους η πατριαρχία έχει επηρεάσει την αφήγηση της θηλυκότητας. Σε μια εποχή όπως η σημερινή, όπου χιλιάδες γυναίκες κατεβαίνουν στους δρόμους για να αρθρώσουν αιτήματα που σχετίζονται με το φύλο και τη σεξουαλικότητα, ένας από τους βασικούς στόχους αυτού του πρότζεκτ είναι να θέσει νέα ερωτήματα σχετικά με το πόσο παρεμβατικός είναι ο κυρίαρχος εξουσιαστικός λόγος στη διαμόρφωση των ταυτοτήτων, αποκλείοντας εξ ορισμού το περιθωριοποιημένο, το απονομιμοποιημένο και ό,τι γενικότερα θεωρείται πως δεν συνάδει με τους καθιερωμένους κανόνες.

Η υποστήριξη του Οnassis AiR είναι κρίσιμη στο στάδιο της έρευνας για αυτό το πρότζεκτ, προκειμένου να πλαισιωθεί η ιστορία της Κατερίνας και αποκαλυφθούν τα κίνητρά της. Έχοντας αυτό σαν βασικό μέλημα, η Άλκηστη θα πραγματοποιήσει συνεντεύξεις με άτομα της οικογένειάς της, θα εξετάσει ερασιτεχνικά οπτικοακουστικά τεκμήρια και θα ερευνήσει την περίπτωση της τραγουδίστριας Δανάης Στρατηγοπούλου, με την ελπίδα ότι θα μπορούσε να αποτελέσει σημείο αναφοράς για την προσέγγιση της Κατερίνας. Η Δανάη μετανάστευσε στη Χιλή στη διάρκεια της στρατιωτικής δικτατορίας (1967-74), εντάχθηκε στους πνευματικούς κύκλους της Αριστεράς, γνώρισε τον Pablo Neruda και μετέφρασε το “Canto General” στα ελληνικά.

εικόνα 1 / 5
Στιγμιότυπο βίντεο. «Κατερίνα» (προσωρινός τίτλος) της Άλκηστης Ευθυμίου. Onassis AiR Open Day #2, 4 Νοεμβρίου 2022.

εικόνα 2 / 5
Στιγμιότυπο βίντεο. «Κατερίνα» (προσωρινός τίτλος) της Άλκηστης Ευθυμίου. Onassis AiR Open Day #1, 30 Σεπτεμβρίου 2022.

εικόνα 3 / 5
Στιγμιότυπο βίντεο. «Κατερίνα» (προσωρινός τίτλος) της Άλκηστης Ευθυμίου. Onassis AiR Open Day #1, 30 Σεπτεμβρίου 2022.

εικόνα 4 / 5
Φωτογραφία: Πηνελόπη Γερασίμου
Άποψη εγκατάστασης. «Κατερίνα» (προσωρινός τίτλος) της Άλκηστης Ευθυμίου. Onassis AiR Open Day #2, 4 Νοεμβρίου 2022. @ Πηνελόπη Γερασίμου για τη Στέγη Ιδρύματος Ωνάση

εικόνα 5 / 5
Στιγμιότυπο βίντεο. «Κατερίνα» (προσωρινός τίτλος) της Άλκηστης Ευθυμίου. Onassis AiR Open Day #2, 4 Νοεμβρίου 2022.

Σημείωμα Δημιουργού

Κατά τη διάρκεια του Onassis AiR Tailor-made Fellowship, διάβασα προσεκτικά τα γράμματα της Κατερίνας, χαρτογραφώντας τις λεπτομέρειες που είχε αφήσει σκόπιμα εκτός και συμπληρώνοντας αυτά τα κενά με τη φαντασία μου. Συνέλεξα επίσης και ψηφιοποίησα τις κασέτες της οικογένειάς μου από τη δεκαετία του 1990 στην Ελλάδα, γυρισμένες σε hi8 από τον πατέρα μου ή μαγνητοσκοπημένες απευθείας από την τηλεόραση. Το υλικό αυτό περιλαμβάνει αποσπάσματα ειδήσεων και, κυρίως, εμένα την ίδια όταν ήμουν 2 ως 7 ετών σε γάμους, καθημερινές οικογενειακές στιγμές, γενέθλια και άλλες γιορτές. Η παρουσία της Κατερίνας με ώθησε να αναζητήσω τα ίχνη της μέσα μου, ξεκινώντας από την παιδική μου ηλικία. Σε αυτές τις κασέτες, τις οποίες κοιτούσα για πρώτη φορά, άρχισα να «διαβάζω» τις χειρονομίες μου ως κορίτσι μέσα από έναν διαφορετικό φακό: τα ξεσπάσματα ενέργειας, τη σύγχυση και την αμηχανία μου μπροστά στην επιτέλεση του γυναικείου φύλου, τα παιχνίδια ρόλων, τις αντιδράσεις μου όταν μου ζητούσαν να μπω στον «κόσμο των μεγάλων». Άρχισα να αναγνωρίζω αυτά τα χαρακτηριστικά ως πρώιμες εκδηλώσεις μιας κουίρ ταυτότητας, όπου το να είσαι κουίρ είναι μια ατελείωτη διαπραγμάτευση, εξαντλητική μερικές φορές. Συνειδητοποίησα ότι, ως κουίρ άτομο, το να έχεις κάπου να ριζώσεις την εαυτή σου είναι μια κρίσιμη τακτική επιβίωσης: θα μπορούσε να είναι ένα μέλος της οικογένειας που σου φαίνεται επίσης κουίρ ή μια παιδική ανάμνηση που «αποδεικνύει» ότι πάντα ήσουν έτσι. Ακόμα κι αν δεν υπάρχει κάτι τέτοιο στη ζωή σου, βρίσκεις τρόπους να το επινοήσεις, ώστε να αποδεχτείς το γεγονός ότι αυτό που σε κάνει αυτό που είσαι βρίσκεται σε συνεχή ροή και συνομιλία με το παρελθόν και το μέλλον. Αν το παρόν μας ως (κουίρ) θηλυκότητες διατρέχεται από ιστορίες που επινοούνται και κατασκευάζονται από την οικογένεια, το έθνος και τους μύθους τους, τότε ίσως είναι στο χέρι μας να ξαναγράψουμε αυτές τις ιστορίες αλλιώς. Η Κατερίνα είναι μέρος αυτής της επαναγραφής.

Με την έναρξη του Tailor-made Fellowship στο Onassis AiR τον Σεπτέμβριο του 2022, συμμετείχα στο εργαστήριο πάνω στη μέθοδο εποικοδομητικής κριτικής του Das Theatre υπό την καθοδήγηση του Μανώλη Τσίπου, το οποίο αποδείχθηκε πολύ χρήσιμο για τον προσδιορισμό των προτεραιοτήτων της έρευνάς μου κατά τη διάρκεια του υπόλοιπου residency. Μετά από αυτό το εργαστήριο και λαμβάνοντας υπόψη τα σχόλια που έλαβα από συναδέλφους και συναδέλφισσες, αποφάσισα να εγκαταλείψω την ιδέα της περαιτέρω διερεύνησης της περίπτωσης της Δανάης Στρατηγοπούλου και να εστιάσω στο να εντοπίσω τον δικό μου ρόλο στην ταινία που ήθελα να φτιάξω. Στο Open Day #1 παρουσίασα ένα βίντεο διάρκειας 5 λεπτών, όπου πειραματίστηκα με το μοντάζ διαφορετικού υλικού που είχα συγκεντρώσει: κασέτες της οικογένειάς μου από τη δεκαετία του 1990 στην Ελλάδα, ερασιτεχνικό υλικό από τις δεκαετίες του 1950 και 1960 στη Χιλή και σύγχρονες σκηνές που είχα τραβήξει με την κάμερα hi8 που χρησιμοποιούσε ο πατέρας μου. Σε αυτή την πρώτη δημόσια προβολή έλαβα πολύ θετικά σχόλια, τα οποία με ενθάρρυναν να συνεχίσω να πειραματίζομαι με τη μορφή που θα μπορούσε να πάρει το έργο. Για το Open Day #2, έπαιξα με τη μέθοδο της διπλής έκθεσης και της υπέρθεσης, καταλήγοντας σε μια εγκατάσταση όπου τα γράμματα της Κατερίνας επεκτείνονταν στον περιβάλλοντα χώρο της βιντεοπροβολής.

Με τη βοήθεια της ομάδας του Onassis AiR και μέσω της παρουσίασης της δουλειάς μου στα Open Days, γνώρισα τη Μίνα Ντρέκη, που έδειξε ενδιαφέρον να αναλάβει την παραγωγή της «Κατερίνας» με τη Marni Films. Αυτή η συνάντηση και η επακόλουθη συνεργασία αποδείχθηκαν καθοριστικές για το μέλλον του πρότζεκτ. Μετά το Tailor-made Fellowship, η Μίνα κι εγώ συμμετείχαμε στην Αγορά του Διεθνούς Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης τον Μάρτιο του 2023, όπου η «Κατερίνα» κέρδισε το βραβείο του Agora Lab, και έχουμε λάβει χρηματοδότηση από το Ελληνικό Κέντρο Κινηματογράφου για την ανάπτυξη σεναρίου.

Το Tailor-made Fellowship του Onassis AiR έπαιξε σημαντικό ρόλο στη μετατροπή του πρότζεκτ από μια απλή ιδέα σε ένα υλοποιήσιμο υβριδικό ντοκιμαντέρ.