Sofia Lemos: The Eight Clime | Reconciling the Metaphysical Divide
Al-Idrisi, “Tabula Rogeriana“ (1154). Αντίγραφο του 1929, με τα ονόματα μεταγραμμένα σε λατινικούς χαρακτήρες, ανάποδα, με τον βορρά προς τα πάνω. Wikimedia Commons.
Με όχημα την αποαποικιακή θεωρία της Sylvia Wynter και την κριτική γενεαλογία του ανθρώπου, το έργο “The Eight Clime” διερευνά πώς οι αντιλήψεις για την ανθρωπότητα στην Ανατολική Μεσόγειο επηρεάζουν την περιβαλλοντική σκέψη. Αντλώντας από την έννοια της Wynter για το «οικουμενικά ανθρώπινο», χρησιμοποιεί το «οικουμενικό» για να προσδιορίσει τον άνθρωπο ως πλανητικό είδος και όχι για να αναφερθεί σ’ έναν αδιαίρετο Χριστιανικό κόσμο· στόχος της είναι να συγκαλέσει οικολογικές πρακτικές και ιδέες στη διατομή των διεπιστημονικών και διαθρησκευτικών μελετών και των σύγχρονων καλλιτεχνικών αποκρίσεων.
Η Γουίντερ έχει συνεισφέρει μια συναρπαστική περιγραφή του τρόπου με τον οποίο η αποικιακή νεωτερικότητα και η ευρύτερη «αποικιοκρατία του όντος» έχουν δομήσει τους τρόπους παραγωγής γνώσης και διαμόρφωσαν την τρέχουσα κοινωνικοπολιτική και συμβολική τάξη. Αναλύει τα διάφορα «είδη» της ανθρωπότητας, τα οποία βρίσκονται σε εξέλιξη από τον μεσαιωνικό χριστιανικό κόσμο, για να οριοθετήσει τα φυλετικά και θρησκευτικά σύνορα που νομιμοποιούσαν τη δουλοπαροικία και τη σκλαβιά. Τα ίδια σύνορα παρήγαγαν τελικά μια ιδέα του Ανθρώπου που επικύρωναν οι φυσικές επιστήμες, μέσα από την κωδικοποίηση του φυλετικού Άλλου ως αυτού που «απορρίφθηκε από τη διαδικασία της φυσικής επιλογής». Εστιάζοντας στη σημασία της εξιστόρησης και της μυθο-πλασίας, η Γουίντερ τονίζει πώς η κυρίαρχη ευρωπαϊκή αντίληψη για τον Άνθρωπο «υπεραναπαριστά εαυτόν σαν να επρόκειτο για τον ίδιο τον άνθρωπο».
Αυτή η ιδεολογική παραδοχή καταστρατηγεί άμεσα την ανταλλαγή πολιτισμικών φιλοσοφιών που ενθαρρύνθηκε από το προνεωτερικό εμπόριο και τη μετανάστευση στην Ινδία, στην Αίγυπτο, στην Ελλάδα και στην αρχαία Εγγύς Ανατολή[1]. Τα φιλοσοφικά τους συστήματα απέδωσαν ευθύνες στη διαχείριση της γης από τον άνθρωπο, παρουσιάζοντας πιο περιεκτικές αντιλήψεις για το τι σημαίνει να ανήκεις σε αυτό το είδος. Όπως υποστήριξα στο “Meandering: Art, Ecology, and Metaphysics” (2024), αυτή η εναλλακτική γενεαλογία του ανθρώπου συνάντησε πνευματική άνθηση στην Ανδαλουσία, κυρίως μέσω της διάδοσης αραβικών, αραμαϊκών, ελληνικών, εβραϊκών και λατινικών μεταφράσεων από τους Μουσουλμάνους μελετητές του al-Andalus. Η ανάκτηση ιδεών που εμπλούτισαν τις φιλοσοφικές και πνευματικές γνώσεις οι οποίες αναπτύχθηκαν αυτή την περίοδο στην περιοχή της Μεσογείου συντελεί στην αναθεώρηση της ιδέας πως ο δυτικός κόσμος αποτελεί διασταύρωση της ελληνικής, της περσικής και της ινδικής σκέψης ενάντια στα γενικευτικά οράματα του παγκόσμιου καπιταλισμού.
Η Μεσόγειος, η οποία εκτείνεται από την Ανδαλουσία ως την Κρήτη και από Περσία ως την Ινδία, δεν αποτελεί παράγωγο μιας συμβατικής χαρτογράφησης. Αντιθέτως, συντονίζεται με το “The Eight Clime”: το «όγδοο κλίμα», το οποίο ο Sohravardī, Πέρσης φιλόσοφος του δωδεκάτου αιώνα, περιέγραψε ως έναν τόπο πέρα από τον κόσμο των αισθήσεων, διαθέσιμο στη φαντασιακή αντίληψη, αν και στη σφαίρα του αοράτου. Εκτός από τα επτά φυσικά κλίματα που αναγνώρισαν οι αρχαίοι Έλληνες γεωγράφοι, το έργο “The Eight Clime” αμφισβητεί τις αφετηρίες μας για να δημιουργήσει νέες προοπτικές, γενεαλογίες και πορείες περιβαλλοντικής σκέψης. Αυτό το πρόγραμμα υποτροφίας διερευνά πώς φιλόσοφοι, πνευματικοί ηγέτες και σύγχρονοι/-ες εικαστικοί καλλιτέχνες/-έχνιδες από την περιοχή επιστρέφουν στην πρώιμη ελληνική φιλοσοφική σκέψη για να υποστηρίξουν την ανάδυση νέων οικολογικών οραμάτων· έτσι, εστιάζουν στην οικο-μυθολογία, τις μη δυϊστικές φιλοσοφίες και τον διαθρησκειακό διάλογο, σε συντονισμό και την πρωτότυπη περιβαλλοντική σκέψη της Γουίντερ.
[1] Thomas McEvilley, ”The Shape of Ancient Thought” (Νέα Υόρκη: Allworth Press, 2022)
