Catriona Gallagher: Plant-processing film at Sparoza

Το πρότζεκτ “Plant-processing film at Sparoza” επιδιώκει να αναπτύξει αλχημικές κινούμενες εικόνες για τον πειραματικό κήπο της Σπαρόζας, που βρίσκεται κοντά στην Παιανία στην Αττική. Το πρότζεκτ περιλαμβάνει κινηματογράφηση, κηπουρική, εναλλακτική φωτοχημεία και φεμινιστικές αναδιηγήσεις για οικολογική διασύνδεση.

Η Σπαρόζα, όπως και άλλοι κήποι, είναι ένας εννοιολογικά οριακός τόπος, ο οποίος θολώνει τη διάκριση μεταξύ μέσα και έξω, άγριας και ελεγχόμενης ανάπτυξης – πρόκειται για ένα δοχείο όπου περιέχονται οι σχέσεις ανθρώπων-φυτών. Ο κήπος είναι ένας τόπος σύνδεσης του μέσα και του έξω, μια ανθρώπινη κατασκευή που μεσολαβεί μεταξύ άγριας φύσης και πολιτισμού μέσω του ελέγχου και της κυριαρχίας των πέρα-από-ανθρώπινων οντοτήτων. Κατά καιρούς, και ιδιαίτερα σε νέες προσεγγίσεις που ενημερώνονται από την επαναφορά της άγριας φύσης, τις αποαποικιακές πρακτικές και τον οικοφεμινισμό, οι κήποι μπορούν επίσης να αποτελέσουν τόπο συνεργασίας με τα πέρα-από-ανθρώπινα όντα.

Από τη δεκαετία του 1960, τρεις γενιές γυναικών έχουν ενεργήσει ως θεματοφύλακες της Σπαρόζας, όλες με ρίζες εκτός Ελλάδας, στο Ηνωμένο Βασίλειο, την Ιρλανδία και τις ΗΠΑ. Τον κήπο διαχειρίζεται μια κοινότητα από «ξένους» που ήρθαν στην Ελλάδα και ήθελαν να μάθουν πώς να ζει κανείς πιο αρμονικά με το κλιματικό, τοπογραφικό και πολιτιστικό πλαίσιο του αττικού κάμπου. Εργάστηκα εθελοντικά ως κηπουρός στη Σπαρόζα από το 2016 ως το 2020 και έμαθα από (και μαζί με) την κοινότητα των μελών της –γυναικών, συνταξιούχων, ντόπιων και ανθρώπων από όλο τον κόσμο– να προάγω την κηπουρική μέσα από μια προσέγγιση αντιαποικιακή και συνετή προς το νερό. Συνεπώς, το πρότζεκτ αυτό διαπερνά ζητήματα αποικιοκρατίας στις μεταναστεύσεις ανθρώπων και φυτών, ενώ παράλληλα αντλεί από την ενέργεια των διαχειριστριών και των εθελοντών/ριών του κήπου, οι οποίοι/ες προτείνουν μια λιγότερο κυριαρχική και περισσότερο συνεργατική ύπαρξη με τα φυτά. Τα θέματα του ελέγχου, της κυριαρχίας και της επιλογής συντονίζονται με μια κατά τα άλλα ήσυχη και διαλογιστική οπτική εξερεύνηση του κήπου.

Το πειραματικό στοιχείο του πρότζεκτ αποσκοπεί στην ανάπτυξη ασπρόμαυρων αρνητικών που απεικονίζουν όσους/ες εργάζονται στον κήπο, φτιαγμένων από τη φυτική ύλη που ξεχορταριάζουν. Κινούμενες εικόνες ανθρώπων που κάνουν χειρωνακτικές εργασίες στον κήπο –ξεχορτάριασμα, μεταφυτεύσεις, κλάδεμα και συγκομιδή– θα δημιουργηθούν από τα λεγόμενα «ζιζάνιά» του, που συχνά είναι χωροκατακτητικά είδη όπως η οξαλίδα και πολλαπλασιάζονται το φθινόπωρο και την άνοιξη. Το ξεχορτάριασμα κινηματογραφείται και τα ζιζάνια συλλέγονται και βράζονται σε σούπα για να αναπτυχθεί το αλογονίδιο του αργύρου στα αρνητικά φιλμ.

Έκανα γυρίσματα στη Σπαρόζα καθ’ όλη τη διάρκεια του φθινοπώρου, μία φορά την εβδομάδα, τα πρωινά της Πέμπτης, με τους εθελοντές και τις εθελόντριες. Κάθε φορά τραβάω ένα μόνο καρούλι ασπρόμαυρου αρνητικού φιλμ 16mm, δηλαδή περίπου 2 λεπτά και 45 δευτερόλεπτα υλικού για κάθε περίοδο κηπουρικών εργασιών διάρκειας 2-3 ωρών. Χρησιμοποιώ διάφορους τύπους ασπρόμαυρων φιλμ, καθένα από τα οποία αντιδρά διαφορετικά στα φυτικά διαλύματα εμφάνισης. Περιστασιακά τραβάω και έγχρωμο υλικό – εικόνες που δεν μπορώ να εμφανίσω η ίδια και τις στέλνω σε εργαστήριο. Με αυτές φροντίζω να αποτυπώνω τα μεταβαλλόμενα χρώματα των εποχών: τα σκονισμένα καφέ του φθινοπώρου, τα ζωηρά πράσινα του χειμώνα, το πλήθος των λουλουδένιων αποχρώσεων της άνοιξης και τα κίτρινα που διακόπτονται από κόκκινα και μοβ το καλοκαίρι. Οι ηχογραφήσεις που συλλέγω ψηφιακά είναι μεγαλύτερης διάρκειας και περιλαμβάνουν τη Λούσι να δίνει οδηγίες σε εμάς τις εθελόντριες και τους εθελοντές, καθώς και φωνητικά σημειώματα για τις βροχοπτώσεις και τις καιρικές συνθήκες από την προηγούμενη εβδομάδα, το βουητό των μελισσών, το γάβγισμα των σκύλων, το κελάηδισμα των πουλιών, τη φλυαρία των γυναικείων φωνών στο παρασκήνιο, το κροτάλισμα των μυστριών στο χαλικώδες χώμα και τον ήχο από το κόψιμο και το ψαλίδισμα με τα κλαδευτήρια. Η ελάχιστη ποσότητα κινηματογραφημένων πλάνων θα μειωθεί περαιτέρω, ανάλογα με το πόσο αξιοποιήσιμο υλικό έχω συγκεντρώσει και πώς αντιδρούν τα φυτικά διαλύματα με το γαλάκτωμα του φιλμ. Υπάρχει μεγάλος κίνδυνος να χαθεί ένα ολόκληρο καρούλι αν κάνω κάτι λάθος στην εμφάνιση του φιλμ, ανεξάρτητα από το πόσες φορές το έχω δοκιμάσει.

Κάθε Πέμπτη πρωί μαζευόμαστε στη Σπαρόζα, στο σπίτι στον λόφο έξω από την Παιανία, έχοντας έρθει από διάφορα μέρη της Αθήνας και της Αττικής. Περιμένουμε να φτάσουν οι υπόλοιποι/ες εθελοντές/τριες, ανταλλάσσουμε νέα και βγαίνουμε έξω ως ομάδα, συνήθως με τα σκυλιά να οδηγούν τον δρόμο, για να μας δείξει η Λούσι τι θα κάνουμε. Σταματάμε στην αποθήκη εργαλείων για να πάρουμε κουβάδες και γάντια, και μερικές φορές κλαδευτήρια, τσουγκράνες, μυστριά και πριόνια. Έπειτα κατευθυνόμαστε προς το μέρος του κήπου που μας περιμένουν οι εργασίες – τσουγκράνα στα φρύγανα, κλάδεμα στον λόφο, ξεχορτάριασμα στον κήπο του Ντέρεκ, τακτοποίηση του φυτωρίου, άναμμα φωτιάς δίπλα στις πισίνες. Η Λούσι μάς δίνει μια γενική εικόνα των εργασιών της ημέρας, προσφέροντας πάντα επιλογές τόσο για τους/τις πιο σίγουρους/ες κηπουρούς όσο και για τους/τις πιο άπειρους/ες ή όσους/ες προτιμούν να ασχοληθούν με κάτι πιο απλό. Δείχνει στην ομάδα πώς να κλαδεύουμε σωστά τους θάμνους, πώς να ξεχορταριάζουμε την οξαλίδα χωρίς να αφήνουμε πίσω τους βολβούς της, πώς να μαζεύουμε σπόρους, πότε να κορφολογούμε ή να κουρεύουμε και πότε να περιμένουμε τις χαμηλότερες θερμοκρασίες. Γύρω από κάθε εργασία και κάθε φυτό υφαίνεται ένας ιστός από συνειρμούς, εμπειρίες και γνώσεις, που ξετυλίγεται και αναδιαμορφώνεται με κάθε αφήγηση.