Ρομά: Οι ορατοί «αόρατοι» συμπολίτες μας

Άλλοτε ήταν γυρολόγοι έμποροι και τεχνίτες. Σήμερα ζουν συνήθως στις παρυφές των πόλεων, σε άθλιες συνθήκες, και αναζητούν οποιαδήποτε εργασία. Οι Ρομά, ένας λαός ινδικής προέλευσης που αριθμεί περίπου 15 εκατομμύρια ψυχές παγκοσμίως –περίπου οι μισοί ζουν στην Ευρώπη–, εξακολουθούν να βρίσκονται στο κοινωνικό περιθώριο και να μην απολαμβάνουν στοιχειώδη δικαιώματα, όπως η εκπαίδευση, η ισονομία, η εγγραφή σε δημοτολόγια, η εκπροσώπηση στους θεσμούς. Ο φαύλος κύκλος της περιθωριοποίησής τους οδηγεί σε ολοένα εντονότερες κοινωνικές συγκρούσεις, καθώς διαιωνίζει στερεότυπα και ρατσιστικές συμπεριφορές.

Είναι χαρακτηριστικό ότι στην Ελλάδα παρουσιάζονται συνεχή κρούσματα, είτε προσπάθειας εκδίωξης των Ρομά από καταυλισμούς, είτε άρνησης ένταξης των παιδιών Ρομά στο εκπαιδευτικό σύστημα, από τις τοπικές κοινωνίες. Το ελληνικό κράτος μόλις το 1996 άρχισε να καταρτίζει προγράμματα αντιμετώπισης της κατάστασης, χωρίς όμως απτά αποτελέσματα. Τα διεθνή παρατηρητήρια συνεχίζουν να επισημαίνουν την απαράδεκτη, για ευρωπαϊκή χώρα, κατάσταση στο ζήτημα αυτό.

Οι πρώτες έρευνες και τα προγράμματα εκπαίδευσης δείχνουν πάντως αρκετά καθαρά ότι παραδοσιακά στερεότυπα για τη στάση των ίδιων των Ρομά απέναντι στο ζήτημα της κοινωνικής τους ένταξης δεν ευσταθούν. Οι περισσότεροι, άλλωστε, από τους περίπου 250.000 Ρομά που ζουν στην Ελλάδα (ακριβή στοιχεία δεν υπάρχουν), οι οποίοι –σημειωτέον– δεν συνιστούν ομοιογενή ομάδα, δεν ζουν πια νομαδικά και διαβιούν στους ίδιους καταυλισμούς για δεκάδες χρόνια.

Έλληνες και ξένοι ειδικοί θα μας φωτίσουν τις ποικίλες διαστάσεις του ζητήματος, σε μια εποχή μάλιστα που η οικονομική κρίση εντείνει τις διώξεις ακόμη και από επίσημα κράτη – με πρόσφατο το παράδειγμα της Ουγγαρίας, αλλά και κάποιες αμφιλεγόμενες κρατικές πολιτικές στη Γαλλία. Μπορεί πια να μην υπάρχουν χώρες που να ασπάζονται επίσημα θεωρίες φυλετικής κατωτερότητας, όπως συνέβαινε μέχρι και τη δεκαετία του 1970 σε ορισμένες περιπτώσεις, και μπορεί ο αφανισμός μερικών εκατοντάδων χιλιάδων Ρομά σε στρατόπεδα συγκέντρωσης να ανήκει στο παρελθόν, ωστόσο και σήμερα υπάρχουν στην Ευρώπη δημόσιοι φορείς που, όταν αποφασίζουν να καταστήσουν θεσμικά ορατούς τους πλέον αόρατους συμπολίτες τους, το κάνουν συχνά για άλλους λόγους…