Οξυγόνο | Γιώργος Κουτλής

«Γράφω για μια γενιά μορφωμένων νέων που δεν πολυπηγαίνει στο θέατρο» δήλωνε το 2003 ο Ιβάν Βιριπάγιεφ, ο κορυφαίος εκπρόσωπος της Νέας Ρωσικής δραματουργίας, επικηρυγμένος πλέον από το ρωσικό καθεστώς και πολιτογραφημένος Πολωνός. Έργο-μανιφέστο της γενιάς των 00s, το «Οξυγόνο» γράφτηκε ως θεατρική πρόζα ειπωμένη από δύο πρόσωπα –ένα κορίτσι κι ένα αγόρι με το ίδιο όνομα–, συνοδεία live dj-set, για να ανεβαίνει τόσο σε θεατρικές σκηνές όσο και σε κλαμπ. Η παράσταση δομημένη σε δέκα κεφάλαια, σαν μια μεταγραφή των Δέκα Εντολών, σαν μια νέα Καινή Διαθήκη, εκκινεί από το ανάποδο του «Ου φονεύσεις», καταλήγει σε μια βιβλική Αποκάλυψη, ενώ τη διατρέχει το εναγώνιο ερώτημα «τι είναι για σένα οξυγόνο;».

Είκοσι χρόνια μετά, ο δημοφιλής Έλληνας σκηνοθέτης Γιώργος Κουτλής μεταγράφει το έργο στο σήμερα, σαν έναν αναστοχασμό της Generation Z, μετατρέποντας τη σκηνή σε «αρένα» ενός rave party, με τους dj's Reign of Time στα decks κι έναν νεανικό θίασο, o οποίος, σαν μεταδραματικός Χορός, αποζητά, με τους όρους μιας βλάσφημης ποιητικής, το αντίδοτο στην ψυχοπολιτική ασφυξία των καιρών μας.

Ένα rave party, ένας ασταμάτητος βακχικός ρυθμός, ένα μανιφέστο γενεών, πλάσματα που δονούνται στη μουσική των DJ, αναζητώντας μια χαμένη θρησκευτικότητα και δίνοντας την εντύπωση ότι, αν σταματήσουν να χορεύουν, θα σταματήσουν να αναπνέουν. Αναζητούν τι είναι οξυγόνο, τι μας κάνει να αναπνέουμε και τι μας στερεί τον αέρα. Προσπαθούν να μιλήσουν στο κοινό παράλληλα με τη μουσική που φέρνει τα σώματα σε έκσταση. Δύο DJ στα decks, 11 ηθοποιοί και 12 χορευτές. Όλοι τους μέλη της Generation Z. Χορεύουν ασταμάτητα, μεθάνε, ερωτεύονται και κάποιοι αρπάζουν τα μικρόφωνα και μιλάνε. Με όχημα το έργο του Ivan Vyrypayev, «Οξυγόνο», θα αφηγηθούμε την ιστορία του Σάσα και της Σάσα, που ανοίγουν τις ψυχές τους –όλη τη βρομιά, τη σκληρότητα και την ομορφιά της ανθρώπινης φύσης– προσπαθώντας να απαντήσουν σε ένα ζωτικής σημασίας αναπάντητο ερώτημα: «Τι είναι για σένα Οξυγόνο;»

-Γιώργος Κουτλής

-10 συζητήσεις και εντολές για τα πιο επιτακτικά ζητήματα της σημερινής εποχής, από τις επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου έως την παγκόσμια περιβαλλοντική κρίση. Οι δύο νεαροί πρωταγωνιστές, ένας άντρας και μια γυναίκα, και οι δύο με το όνομα Σάσα, ρουφώντας απεγνωσμένα το οξυγόνο του κόσμου γύρω τους, βρήκαν ο ένας τον άλλον για να εκθέσουν σε δέκα μουσικές συνθέσεις τους προβληματισμούς της γενιάς τους για το νόημα της ζωής, την πατρίδα, την ανικανότητα και τη συνείδηση.

-Στην παράσταση υπάρχει μια σκηνή αυτοσχεδιασμού. Μία και μόνη λέξη, διαφορετική κάθε φορά –π.χ. «πατρίδα», «χάδι», «ουρανός», «παιδί» κ.ά.– εμφανίζεται στις οθόνες του σκηνικού. Με αφορμή αυτήν τη λέξη, η ηθοποιός Νοεμή Βασιλειάδου ξεκινάει έναν αυθόρμητο μονόλογο ελεύθερων συνειρμών. Κανένας μονόλογος δεν είναι ίδιος.

-Το «Οξυγόνο» ανέβηκε για πρώτη φορά το 2002 στη Μόσχα, με πρωταγωνιστές τον ίδιο τον συγγραφέα και μια ηθοποιό. Είναι το τέταρτο έργο του Ιβάν Βιριπάγιεφ και θεωρήθηκε το «μανιφέστο» της Νέας Ρωσικής δραματουργίας των 00s.

-Η έρευνα του Γιώργου Κουτλή για τη μετάφραση του «Οξυγόνου» από τα ρωσικά και στη συνέχεια τη μεταγραφή του στα ελληνικά, σε συνεργασία με τον Βασίλη Μαγουλιώτη, πραγματοποιήθηκε με την υποστήριξη του Ιδρύματος Ωνάση, στο πλαίσιο του Onassis AiR Dramaturgy Fellowship.

-Στην Ελλάδα, το έργο ανέβηκε για πρώτη φορά το 2007 στο Θέατρο του Νότου (Θέατρο Αμόρε), σε σκηνοθεσία της Μαρίας-Λουίζας Παπαδοπούλου, με τους Πέτρο Σταθακόπουλο και Πηνελόπη Μαρκοπούλου και τον Αλέξανδρο Βούλγαρη (The Boy) να παίζει live μουσική. Βοηθοί σκηνοθέτη ήταν οι νεαροί Δημήτρης Καραντζάς και Θάνος Παπακωνσταντίνου.

-Το 2009, το «Οξυγόνο» μεταφέρθηκε στον κινηματογράφο ως μουσική δραματική ταινία, σε σκηνοθεσία του Βιριπάγιεφ. Η ταινία διατηρεί τον πειραματικό και προκλητικό χαρακτήρα του αρχικού θεατρικού έργου, διερευνώντας τα ηθικά και υπαρξιακά διλήμματα της σύγχρονης εποχής μέσα από έναν μοναδικό συνδυασμό θεάτρου, μουσικής και κινηματογραφικής αφήγησης.

- Στο «Οξυγόνο», αποσπάσματα από την Καινή και την Παλαιά Διαθήκη γίνονται το πλαίσιο για μια σύγχρονη, αιχμηρή εξερεύνηση των ηθικών προκλήσεων της εποχής. Μέσα από τρεις μονολόγους και επτά διαλόγους, το έργο εγείρει τα ηθικά αδιέξοδα που στοιχειώνουν τον σύγχρονο κόσμο, σκιαγραφώντας μια γενιά που απαιτεί απαντήσεις και συγκρούεται με το παρελθόν.

-Η διασκευή που έχει γίνει από τον Γιώργο Κουτλή μεταγράφει στο σήμερα το πνεύμα του έργου για να επικοινωνήσει με το σύγχρονο κοινό. Τα γλωσσικά παιχνίδια στο μέτρο, σε ομόηχες λέξεις και σε παρηχήσεις οδηγούν σε μια απόδοση του κειμένου ώστε και στη μετάφρασή του στα ελληνικά να μη χαθούν η απαραίτητη μουσικότητα, η ρυθμικότητα αλλά και η σωματοποίηση των εικόνων στον ήχο των λέξεων.

-Στο πλαίσιο της διδασκαλίας του στη Δραματική Σχολή του Ωδείου Αθηνών, ο Γιώργος Κουτλής, μαζί με μαθητές της σχολής, είχε δουλέψει και παρουσιάσει ένα σχεδίασμα της παράστασης το 2020.

-Ο Ιβάν Βιριπάγιεφ είναι επικηρυγμένος από το ρωσικό κράτος και τα έργα του έχουν απαγορευτεί στη ρωσική επικράτεια. Τον Μάιο του 2023 καταδικάστηκε στη Μόσχα με την κατηγορία της «διάδοσης ψευδών ειδήσεων» σχετικά με τον ρωσικό στρατό. Κατοικεί εδώ και χρόνια στην Πολωνία, ενώ έχει πολιτογραφηθεί Πολωνός.

-Ως κινηματογραφικός σκηνοθέτης, ο Βιριπάγιεφ έγινε διεθνώς γνωστός με την ταινία Euphoria (2006), η οποία βραβεύτηκε με τον Μικρό Χρυσό Λέοντα στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Βενετίας.

-Σε συνεντεύξεις του, ο Βιριπάγιεφ έχει πει ότι θεωρεί τον Eminem έναν από τους σημαντικότερους ποιητές και δραματουργούς της σύγχρονης εποχής, ενώ ιδανικά θα ήθελε να δημιουργεί τέχνη με τα νοήματα και το βάθος του Andrei Tarkovksy και με τα μέσα και τη δυναμική του Quentin Tarantino.

-O Βιριπάγιεφ έχει αποκαλέσει τον εαυτό του έναν τυχαίο «μετα-μεταφραστή» κάποιων ιδεών που αιωρούνται στο σύμπαν, «έναν ταχυδρόμο που παραδίδει ένα δέμα, χωρίς να έχει ο ίδιος την ευθύνη για το δέμα που παραδίδει».

-Λέει επίσης για το θέατρο: «Σήμερα τίθεται με επιτακτικό τρόπο το ζήτημα της θέσης του θεάτρου απέναντι στον κόσμο. Αν το θέατρο εξακολουθεί να αρκείται στη διασκέδαση του κοινού, μπορούμε να περιμένουμε πολλά φρικτά γεγονότα. Είναι μια επιλογή που οφείλουμε να κάνουμε για το θέατρο και την τέχνη γενικότερα».

-Και συμπληρώνει για τον ρυθμό στη ζωή και στη σκηνή: «Ο ρυθμός είναι ο παλμός της ζωής. Τα πάντα αποτελούνται από ρυθμό. Η κίνηση είναι ρυθμός. Ολόκληρο το σύμπαν είναι ρυθμός. Μια παράσταση, κι αυτή ρυθμός είναι. Η μουσική είναι ο ρυθμός που παράγουν οι νότες που πατιούνται. Το ίδιο και μια παράσταση, μόνο που αντί για νότες έχουμε λέξεις. Ο ρυθμός είναι η οργανωτική δύναμη της δράσης ενός θεατρικού έργου, αλλά πηγάζει από μέσα από το ίδιο το έργο, από το πώς είναι γραμμένο το έργο.».