You and AI: Through the Algorithmic Lens

Η έκθεση "You and AI – Η τεχνητή νοημοσύνη κι εσύ" είναι μια έκθεση για την Τεχνητή Νοημοσύνη όχι ως μελλοντική πιθανότητα αλλά ως καθημερινή πραγματικότητα. Από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης που μέσω αλγορίθμων επιλέγουν το περιεχόμενο που θα δούμε και θα ακούσουμε, τους φίλους μας και τα μέρη που θα βγούμε, μέχρι τους ψηφιακού χάρτες που μας προτείνουν πως και που να πάμε ή και τους ίδιους τους διορθωτές κειμένου στις κινητές μας συσκευές που συμπληρώνουν τις λέξεις μας και γράφουν μαζί μας, η Τεχνητή Νοημοσύνη είναι πάνω στο ίδιο μας το σώμα.

Το Φεστιβάλ "You and AI" πραγματοποιείται στο Πεδίον του Άρεως από τις 24 Ιουνίου μέχρι τις 25 Ιουλίου και αποτελείται από 25 έργα που εξετάζουν τρία θέματα που αντιστοιχούν και στις τρεις διαδρομές της έκθεσης: Τον τρόπο που βλέπουμε την τεχνητή νοημοσύνη και τον τρόπο που μας βλέπει αυτή. Την Τεχνητή Νοημοσύνη ως καθοριστικό παράγοντα για τη διαμόρφωση του δημόσιου χώρου, της πολιτικής διαδικασίας και τη σύγχρονης δημοκρατίας. Την Τεχνητή Νοημοσύνη ως μέρος και ως υποκατάστατο του φυσικού περιβάλλον. Η έκθεση είναι δομημένη κατά τρόπο που ο επισκέπτης να συναντά τα έργα μέσα από μια διαδικασία «επιμελημένης τυχαιότητας» (curated serendipity): καθώς τα έργα, κυρίως τεράστιες οθόνες υψηλής ανάλυση, 3D γλυπτά και εγκαταστάσεις, ξεπροβάλουν μέσα από την βλάστηση του Πεδίου συνοδευόμενα από ένα ηχοτοπίο που ενεργοποιείται όταν ο θεατής/ ακροατής πλησιάσει σε συγκεκριμένα σημεία, το φυσικό και το τεχνητό, το οικείο και το ανοικείο, το ψηφιακό και το υλικό, το τυχαίο και το προσχεδιασμένο έρχονται σε έναν διάλογο που εκφράζει ακριβώς την εμπειρία που η Τεχνητή Νοημοσύνη έχει φέρει στη ζωή μας.

Ο χώρος που επιλέξαμε για το Φεστιβάλ είναι το Πεδίον του Άρεως. Όχι τυχαία. Πρόκειται για ένα πάρκο, δηλαδή για κάτι το φυσικό αλλά και τεχνητό μαζί, κάτι που έχει υλικότητα αλλά αποτελεί και κοινωνική κατασκευή, κάτι που ζει ως κοινότητα ανθρώπων και ως δημόσιος χώρος. Η Τεχνητή Νοημοσύνη, κατεξοχήν τεχνολογική έκφραση, είναι το νέο μας φυσικό περιβάλλον, διαμεσολαβεί διαρκώς τον ψηφιακό δημόσιο χώρο μέσα από τα κοινωνικά δίκτυα, αλλά και τον φυσικό δημόσιο χώρο μέσα από τις εφαρμογές πλοήγησης, παραγγελίας, στέγασης και κίνησης και ζει από τα ψηφιακά ίχνη που αφήνουν οι άνθρωποι όταν κινούνται στην πόλη, όταν εργάζονται, όταν μιλούν, ακόμη κι όταν ερωτεύονται. Επιπλέον, το Πεδίον του Άρεως υπήρξε ένας χώρος στρατιωτικών ασκήσεων που κατέληξε χώρος αναψυχής, ενώ η Τεχνητή Νοημοσύνη, προερχόμενη από στρατιωτικές εφαρμογές κι αυτή ξεκινάει από τον χώρο των κοινωνικών δικτύων για να καταλήξει να χρησιμοποιείται ως εργαλείο δύναμης και επιβολής.

Το πιο σημαντικό: το Πεδίον του Άρεως αποτελεί την καρδιά της νέας Αθήνας, της Αθήνας της πολυπολιτισμικότητας, των κοινοτήτων και της διαφορετικότητας, αλλά και του δημόσιου χώρου που ανακαλύπτουμε ξανά, της συνάντησης των νέων με τους παλιούς κατοίκους, του ψηφιακού με το υλικό, του δημόσιου και του ιδιωτικού, της Τεχνητής Νοημοσύνης με τον καθέναν από εμάς.

Το Πεδίον του Άρεως γίνεται ο καμβάς πάνω στον οποίον τοποθετούνται, με επιμελημένα αναπάντεχο τρόπο και από τις 25 Ιουνίου μέχρι τις 25 Ιουλίου, 25 έργα για την τεχνητή νοημοσύνη σε μορφή ψηφιακών οθονών, διαδραστικών έργων, αλλά και γλυπτών, posters και διαδραστικών εγκαταστάσεων. Ταυτόχρονα, η έκθεση υπάρχει σε ψηφιακή μορφή στο onassis.org, με δημόσιες προβολές ταινιών, ψηφιακά έργα, διαδικτυακά συνέδρια και ακαδημαϊκές συναντήσεις και έναν ψηφιακό κατάλογο της έκθεσης που θα μπορούν οι επισκέπτες να κατεβάσουν στο κινητό τους.

«Κάθε φορά που δημιουργείς μια ταξινομία, υπάρχει πάντα το στοιχείο της πολιτικής. Διότι όταν δημιουργείς μια ταξινομία, λες πως αυτό είναι το εύρος κατηγοριών που είναι κατανοητές, και το εύρος αυτό θα είναι πάντα περιορισμένο. Μ’ αυτό τον τρόπο δημιουργείς πάντα έναν αρνητικό χώρο που περιλαμβάνει τα πράγματα εκτός αυτού του εύρους, τα πράγματα δηλαδή που δεν είναι κατανοητά.»
—Trevor Paglen (Trevor Paglen, Anthony Downey, “Algorithmic anxieties: Trevor Paglen in conversation with Anthony Downey”, στο “Digital War”, 2020)

Συγχρόνως, οι προηγμένες μορφές τεχνολογίας, ταξινόμησης και πρόγνωσης δεν οδηγούν μονάχα σε νέα επίπεδα επιτήρησης, αλλά επαναφέρουν επίσης και αποκαθιστούν πάλαι ποτέ εγκαταλελειμμένα ψευδοεπιστημονικά συστήματα, όπως είναι η φυσιογνωμική. Η κρίση για τον χαρακτήρα ενός ανθρώπου βάσει των σωματικών χαρακτηριστικών του υποστηρίχθηκε από εγκληματολόγους και θεωρητικούς της ιατροδικαστικής όπως ο Cesare Lombroso και ο Alphonse Bertillon κατά τον 19ο αιώνα, αλλά όπως είναι πλέον γνωστό, τέτοιες ερμηνείες βασίζονταν σε ρατσιστικά στερεότυπα. Η φυσιογνωμική και η αξιολόγηση του χαρακτήρα και του ήθους κάποιου από την εξωτερική εμφάνισή του έχει πανάρχαιες καταβολές, ξεκινώντας από την αρχαιοελληνική διατριβή «Φυσιογνωμονικά», ενώ συνεχίστηκε και κατά τον Μεσαίωνα και την Αναγέννηση με μελέτες από τον Giambattista della Porta τον 16ο αιώνα, και το έργο του Johann Casper Lavater τον 18ο αιώνα. Χάρη στην ανάπτυξη της βιομετρικής και των συστημάτων αναγνώρισης προσώπων, αυτές οι αμφιλεγόμενες πρακτικές έχουν ανακάμψει ποσοτικοποιώντας το ανθρώπινο σώμα με μια σειρά νέων εφαρμογών, ανάμεσά τους την εργονομία, την αρχιτεκτονική, την ιατροδικαστική κ.ά..

Μηχανές δημιουργούν στρώματα τεχνητών γλωσσών και εικόνων έξω απ’ το οπτικό πεδίο των ανθρώπων, τα οποία κυρίως εποπτεύουν, ποσοτικοποιούν κι εξετάζουν τους ανθρώπους, και διαβάζονται από άλλες μηχανές. Εύλογα μπορεί κανείς να αναρωτηθεί μήπως μέσα από αυτά τα ταξίδια έχουμε αναπτύξει συστήματα που επιτρέπουν νέες μορφές –αόρατων– γραφειοκρατιών, ή κοινωνίες πρωτόγνωρου ψηφιακού ελέγχου.

Εάν τα αλγοριθμικά συστήματα δημιουργούν μια νέα πραγματικότητα και ένα νέο καθεστώς συμμόρφωσης, ποιοι άνθρωποι και ποια πράγματα μένουν στον αρνητικό χώρο αυτών των διαδικασιών; Τίνος τη νοημοσύνη και τις αξίες συμπεριλαμβάνουν; Υιοθετώντας τον όρο «ανακλαστική ανικανότητα» του Mark Fisher, από το βιβλίο του “Capitalist Realism”, με τον οποίο περιγράφει το πώς οι άνθρωποι, ενώ αναγνωρίζουν την ελλειμματική φύση του καπιταλισμού, δεν μπορούν να δουν τρόπους εφικτής αλλαγής, θα μπορούσαμε ίσως να εντοπίσουμε μια δυνητικά αντίστοιχη παραίτηση σε μια νέα πραγματικότητα τεχνητής νοημοσύνης, και συστημάτων μηχανικής λήψης αποφάσεων.

Η σκέψη ότι οι άνθρωποι θα μπορούσαν να ελέγχονται από μηχανές, μπορεί κάποτε να θεωρούνταν ένδειξη τρέλας, αλλά σήμερα δεν φαίνεται τόσο απατηλή. Ο [Άγγλος] πολιτικός ακτιβιστής και πασιφιστής James Tilly Matthews αποκάλυψε έναν κόσμο πλύσης εγκεφάλου, ανάγνωσης της σκέψης και κατασκοπείας με τη μορφή «μαγνητικών ακτινών» που εκπέμπονταν από ένα φουτουριστικό μηχάνημα, το οποίο ονόμαζε Air Loom [ αργαλειός αέρος] στο βιβλίο του John Haslam, “Illustrations of Madness” του 1810. Ο Matthews, ενώ προσπαθούσε να πείσει τη γαλλική κυβέρνηση να υπογράψει συνθήκη ειρήνης με τη Βρετανία, συνελήφθη ως ύποπτος κατασκοπείας και χρόνια αργότερα συνελήφθη ξανά, δικάστηκε και κλείστηκε στο περιβόητο άσυλο Bedlam του Λονδίνου το 1797. Ο «αργαλειός αέρος», μια μηχανή που ενεπλάκη στις πολιτικές εξελίξεις της Γαλλίας του 18ου αιώνα, θα μπορούσε να ειδωθεί ως ένα προφητικό όραμα των ημερών μας.

Όσο αναπτύσσουμε αυτό το πρότζεκτ, εξακολουθούμε να αναζητούμε την πορεία μας μέσα στην πανδημική κρίση του COVID-19 – ένα γεγονός με πολύ σοβαρές επιπτώσεις για τους ανθρώπους, την κοινωνία, την κουλτούρα, την οικονομία και το περιβάλλον, αλλά επίσης και μια κρίση που έχει τεράστια επίδραση στην ανθρώπινη συμπεριφορά, ζωή και εργασία. Η πανδημία έρχεται σε μια περίοδο συνεχών κρίσεων, συγκρούσεων, αυταρχισμών και κλιματικών αλλαγών, για να αναφέρουμε μονάχα λίγες απ’ αυτές που έχουμε αντιμετωπίσει και θα συνεχίσουμε να αντιμετωπίζουμε. Θα μπορούσε αυτή η στιγμή να αποτελέσει ένα σημείο τομής ώστε να αλλάξουμε τον τρόπο που σκεφτόμαστε, αλληλεπιδρούμε, συμπεριφερόμαστε ή νοιαζόμαστε για τους ανθρώπους, τα άλλα είδη, τους τόπους, τη φύση; Θα μπορούσε άραγε αυτή να είναι μια στιγμή αναστοχασμού για τις επιπτώσεις της δημιουργίας άδικων συστημάτων, ή για τις παρεμβάσεις μας στα οικοσυστήματα;

− Ειρήνη Μιρένα Παπαδημητρίου, FutureEverything