Improtech 2019 | 4η Ημέρα

Καλωσόρισμα με καφέ

Κεντρική ομιλία: «Κατανεμημένη δημιουργικότητα, ορισμένες δεοντολογικές πτυχές του ομαδικού αυτοσχεδιασμού και η (ανθρωποειδής) αλληλεπίδρασή μας με τις ψηφιακές οντότητες»

Garry L. Hagberg (Bard College, ΗΠΑ)

Το έργο ενός αυτοσχεδιαστικού συνόλου είναι εσκεμμένη δράση, αλλά ενός είδους –συλλογικού είδους– που ξεπερνά το άθροισμα των προθέσεων των μεμονωμένων ερμηνευτών. Και ενώ ερμηνεύουν, οι μουσικοί αντιμετωπίζουν αναδυόμενες και ραγδαία μεταβαλλόμενες υποχρεώσεις ο ένας προς τον άλλο, προς τη συλλογικότητα, προς τις παραδόσεις και τις ιστορίες στις οποίες οι ίδιοι συμβάλλουν. Έτσι, όσοι και όσες συμμετέχουμε σε αυτοσχεδιαστικά σύνολα συνεργαζόμαστε και αντιμετωπίζουμε ή αντιλαμβανόμαστε ο ένας τον άλλον με έναν ιδιαίτερο τρόπο (που περιλαμβάνει στενή ακρόαση και στενή απόκριση). Η ψηφιακή εποχή της αλληλεπίδρασης με ηλεκτρονικούς υπολογιστές αναδεικνύει αυτά τα ζητήματα σε ένα νέο επίπεδο πολυπλοκότητας: Βλέπουμε άραγε το πρόγραμμα συν-αυτοσχεδιασμού ως συν-ισότιμο συμμετέχοντα στον οποίο (ή στον «οποίο») διανέμουμε δημιουργική ενέργεια; Έχουμε ηθικές υποχρεώσεις παρόμοιου είδους –όχι με «αυτόν» ή «αυτήν»– αλλά με «αυτό»; Αυτή η ομιλία θα εξετάσει αυτά τα ζητήματα προσφέροντας ορισμένους τρόπους σκέψης για (1) τη συλλογική αυτοσχεδιαστική δημιουργικότητα, (2) τη δεοντολογία της αλληλεπίδρασης μέσα σε ένα αυτοσχεδιαστικό σύνολο και (3) τη μορφή του «βλέπουμε ως», η οποία μας τοποθετεί σε μια ανθρωποειδή σχέση με την τεχνητή μουσική νοημοσύνη.

«Το πρότζεκτ MICA: Μουσικός αυτοσχεδιασμός και συλλογική δράση»

Clement Canonne (IRCAM, CNRS, Γαλλία) και Pierre Saint-Germier (IRCAM, Γαλλία)

Pierre Saint-Germier: Αλληλεπίδραση και αυτοσχεδιασμός σε ανθρώπους μουσικούς και τεχνητούς μουσικούς: Μια εννοιολογική προσέγγιση.
Σ’ αυτή την ομιλία, ο Saint-Germier αρχικά θα πραγματευτεί εννοιολογικές αναλύσεις της αλληλεπίδρασης και του αυτοσχεδιασμού στη μουσική από την πλευρά της φιλοσοφίας της δράσης. Συγκεκριμένα θα υποστηρίξει ότι η αλληλεπίδραση και ο αυτοσχεδιασμός γίνονται καλύτερα αντιληπτές ως αλληλεπικαλυπτόμενες αλλά κατά κύριο λόγο διαφορετικές έννοιες. Θα παρουσιάσει επίσης και θα αξιολογήσει ένα σύνολο θετικών κριτηρίων για την αυτοσχεδιαστική δράση (σε αντίθεση με απλά αρνητικά κριτήρια όπως το «μη προγραμματισμένο» ή το «εκτός σεναρίου»). Στο δεύτερο μέρος της ομιλίας ο Saint-Germier θα συζητήσει πώς αυτές οι έννοιες μπορούν να εφαρμοστούν σε περιβάλλοντα δημιουργίας μουσικής που περιλαμβάνουν τεχνητές οντότητες, όπως τα λογισμικά ή τα ρομπότ.

«Ηθική των Μηχανών (Machine Ethics) και μουσική δημιουργικότητα»

Γιώργος Κωστελέτος, Αναστασία Γεωργάκη (Εθνικό & Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών)

Ενόσω ερχόμαστε αντιμέτωποι με ζητήματα της Ηθικής των Μηχανών υπό την άποψη των ενδεχομένως νοημόνων μηχανών, πρέπει να απαντήσουμε σε ερωτήματα σχετικά με την απόδοση των δικαιωμάτων σε τέτοιες μηχανικές οντότητες. Δεδομένου ότι κατά τις τελευταίες επτά ή περισσότερες δεκαετίες τα υπολογιστικά συστήματα εμπλέκονται στην παραγωγή περισσότερο ή λιγότερο οργανωμένων ηχητικών δομών που χαρακτηρίζονται ως έργα τέχνης, ένα από τα εν λόγω δικαιώματα είναι και το δικαίωμα της δημιουργίας. Με τη σειρά του, το δικαίωμα αυτό συνδέεται με ένα σύνολο άλλων δικαιωμάτων και ζητημάτων όπως η πνευματική ιδιοκτησία (η νομική και οικονομική πτυχή του συγγραφικού δικαιώματος), το δικαίωμα του να εκτιμάται κανείς για το δικό του έργο, καθώς και ερωτήματα σχετικά με την οντολογία του μηχανικού προϊόντος (είναι καλλιτεχνικό ή απλά αισθητικό αντικείμενο;). Ωστόσο, οι απαντήσεις σε αυτά τα ερωτήματα προϋποθέτουν την απόδοση νοημοσύνης στις μηχανές που συμμετέχουν στην παραγωγή ενός τέτοιου προϊόντος. Θα μπορούσε η παραγωγή ενός αισθητικά επενδυμένου προϊόντος να θεωρηθεί μια πραγματική εκδήλωση νοημοσύνης ή χρειαζόμαστε την εφαρμογή πρόσθετων κριτηρίων; Η προηγούμενη εμπειρία μας στον σχεδιασμό και στη λειτουργία μουσικών δοκιμασιών Turing έδειξε ότι το κριτήριο της μουσικής δημιουργικότητας πάσχει από τα ίδια προβλήματα και τους ίδιους περιορισμούς με οποιοδήποτε άλλο κριτήριο νοημοσύνης που εφαρμόστηκε στο παρελθόν. Παρ’ όλα αυτά, φαίνεται να υπάρχει μια ιδιαίτερη περίπτωση μουσικής δημιουργικότητας: ο μουσικός αυτοσχεδιασμός. Έτσι, τίθεται το ερώτημα: Μπορεί ο μουσικός αυτοσχεδιασμός με την αυθόρμητη και διαλεκτική του φύση (στην περίπτωση της αλληλεπίδρασης ανθρώπου-μηχανής στο πλαίσιο των live electronics) να είναι μια ασφαλής ένδειξη της νοημοσύνης των μηχανών, παρακάμπτοντας τα προβλήματα των παραδοσιακών κριτηρίων νοημοσύνης; Εξετάζονται δύο περιπτωσιολογικές μελέτες συστημάτων μουσικής αυτοσχεδιασμού.

Διάλειμμα

«ΑΙ-Αισθητική: Τεχνητή Νοημοσύνη στη μουσική και στην τέχνη»

Harry Lehmann (φιλόσοφος, Γερμανία)

Στον τομέα της Τεχνητής Νοημοσύνης (ΑΙ), έχει σημειωθεί εντυπωσιακή πρόοδος τα τελευταία χρόνια, ειδικά λόγω της ανάπτυξης συστημάτων βαθιάς μάθησης (deep learning). Μετά τις πρώτες εφαρμογές τέτοιων προγραμμάτων στην τέχνη και στη μουσική, γίνεται φανερό ότι θα μπορούσε να αναπτυχθεί μια νέα αισθητική επιστήμη (παρόμοια με το πώς οι εξελίξεις στην υπολογιστική τομογραφία οδήγησαν στη δημιουργία της νευροαισθητικής πριν από δύο δεκαετίες). Το προφανές θα ήταν να μιλήσουμε για «AI-αισθητική». Έτσι, για παράδειγμα, ένα σύστημα βαθιάς μάθησης εκπαιδεύτηκε για να αφαιρεί τα ανάλογα υφολογικά χαρακτηριστικά από πολλά παραδείγματα ενός συγκεκριμένου ζωγραφικού είδους όπως ο κυβισμός ή ο εξπρεσιονισμός. Ως αποτέλεσμα, κατέστη δυνατή η μετατροπή οποιασδήποτε φωτογραφίας, όπως το δικό σας πορτρέτο, σε κυβιστικού ή εξπρεσιονιστικού τύπου. Αφενός, σκοπός της συγκεκριμένης ομιλίας είναι να περιγραφούν τα φαινόμενα που εμπίπτουν στο πεδίο της ΑΙ-αισθητικής. Αυτά περιλαμβάνουν έργα τέχνης και μουσικές συνθέσεις που «υπολογίστηκαν» με τη χρήση προγραμμάτων Τεχνητής Νοημοσύνης. Συστήματα σύστασης (recommender systems) που παίρνουν αισθητικές αποφάσεις χρησιμοποιώντας αλγορίθμους ΑΙ εμπίπτουν επίσης σ’ αυτή την περιοχή. Αφετέρου, ο ομιλητής θα επιχειρήσει να υπολογίσει τις συνέπειες αυτής της αισθητικής τόσο για την τέχνη και τη μουσική, όσο και για τη θεωρία της τέχνης και της μουσικής.

«Η φαινομενολογία του αυτοσχεδιασμού υποβοηθούμενου από υπολογιστή και η συγκρότηση του εικονικού μουσικού υποκειμένου»

Ιάκωβος Σταϊνχάουερ (Εθνικό & Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών)

Ο αυτοσχεδιασμός είναι μια πρακτική απαλλαγμένη από οποιοδήποτε προκαθορισμένο σύστημα, η οποία βασίζεται κυρίως στην αλληλεπίδραση, δηλαδή στοχεύοντας να γίνει ο ένας μέρος του άλλου, να αισθάνεται, να σκέφτεται και να ενεργεί όχι μόνο ακολουθώντας υποκειμενικές εκτιμήσεις αλλά προσαρμόζοντας την ερμηνευτική του συμπεριφορά σε αυτή του αυτοσχεδιαστή συνεργάτη. Στην περίπτωση του αυτοσχεδιασμού μεταξύ ανθρώπου και υπολογιστή η μουσική προκύπτει από ένα συνεχές κύκλωμα μεσολάβησης, πολύπλοκες αντιδράσεις σε πραγματικό χρόνο και διαδραστικές αποκρίσεις στο παίξιμο του μουσικού. Ο αυτοσχεδιασμός με τη χρήση υπολογιστών παρέχει την εμπειρική αίσθηση της αναστρέψιμης, διαλεκτικής και σημαίνουσας φύσης μιας εικονικής ενσάρκωσης, όπου ο μουσικός ενεργεί αισθανόμενος το περιορισμένο σώμα του σε αλληλεπίδραση με ένα ατελές, όχι ακόμα αυτοσυνείδητο αλλά δυνητικά απεριόριστο, σώμα-υποκείμενο. Σκοπός της συγκεκριμένης ομιλίας είναι να ξεδιπλωθούν κάποιες φιλοσοφικές σκέψεις σχετικά με τον υποβοηθούμενο-από-υπολογιστή αυτοσχεδιασμό. Βλέπουμε την εμπειρία του ψηφιακού αυτοσχεδιασμού ως μια διαδικασία που βρίσκει το θεμέλιό της σε έναν αμοιβαία κοινό χώρο, συγκροτώντας τόσο το ενισχυμένο μουσικό σώμα του ανθρώπινου υποκειμένου όσο και του υποκειμένου του εικονικού υπολογιστή, και παρέχοντας νέες μορφές αυτοσυνειδησίας στη δημιουργία.

«Αυτοσχεδιάζοντας (με) την αμηχανία»

Δανάη Στεφάνου (Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης)

Ο νεοελληνικός όρος «αμηχανία» μπορεί να αποδοθεί κατά προσέγγιση και ως «αδεξιότητα». Οφείλει το όνομά του στην αρχαία ελληνική θεότητα της Αμηχανίας, ένα πνεύμα που συνδέεται με περιόδους κρίσης και επιθυμίας. Ως «α-μηχανία», ουσιαστικά περιγράφει την κρίσιμη κατάσταση που συνοδεύει την αποτυχία ενός μηχανισμού και όπου οι κατά τ’ άλλα αυτοματοποιημένες διαδικασίες καθίστανται πλέον ανενεργές. Ωστόσο, τα αναξιόπιστα συστήματα και οι ελαττωματικές μηχανές, είτε στη μορφή των τεχνολογικών συσκευών είτε στη μορφή των γνωστικών διαδικασιών, τείνουν επίσης να παράγουν τα δικά τους απρόβλεπτα υποπροϊόντα. Όταν μια μηχανή απο-οργανοποιείται, όταν η καθορισμένη λειτουργία της δεν είναι εκτελέσιμη και η χρήση της δεν είναι πλέον διακριτή, οι διαχωρισμοί μεταξύ υποκειμένου και αντικειμένου, ελευθερίας και ελέγχου, διαδικασίας και προϊόντος αποκαλύπτονται πιο εύκολα, επεξηγούνται και σχετικοποιούνται. Συζητώντας τέτοιες οριακές περιπτώσεις σε πρόσφατα παραδείγματα αυτοσχεδιαστικής μουσικής, η ομιλήτρια εξετάζει τις ευρύτερες θεωρητικές επιπτώσεις της «α-μηχανίας», αναφορικά με το έργο του Giorgio Agamben και της Donna Haraway, μεταξύ άλλων, και προτείνει μια ενεργή εξερεύνηση της έννοιας αυτής ως θετικής φιλοδοξίας για πειραματικές και αυτοσχεδιαστικές μουσικές δημιουργίες στην εποχή του μηχανικού καπιταλισμού.

Αποφώνηση

Διαβάστε εδώ περισσότερα για τους συμμετέχοντες