Visual Cavafy

Διαβάζει η Julianne Moore | Σκηνοθεσία: Elena Park | Διεύθυνση Φωτογραφίας & Μοντάζ: Pete Scalzitti

Μολονότι οι εικόνες της Μεσογείου θάλασσας πρέπει να κατέκλυζαν συχνά το βλέμμα του Καβάφη, δεν υπάρχουν πολλές σχετικές αναφορές στην ποίησή του. Η καθηλωτική φωνή της Τζουλιάν Μουρ, με ένα οπτικό υπόβαθρο ονειρικών πολύχρωμων εικόνων και ήχων, ξαναζωντανεύει δύο από τα μειλίχια διαμάντια του. Το ποίημα «Μακρυά» (1914) μας παρασύρει σε ξεθωριασμένες αναμνήσεις από εποχές πολύ μακρινές και στο άφατο παιχνίδι της μνήμης, ενώ η «Θάλασσα του Πρωιού» (1915) μας καλεί να κάνουμε μια παύση και να παραδοθούμε στους ρεμβασμούς και την υποβλητική ματιά του Καβάφη.

Η Μουρ ανέφερε για τη συμμετοχή της: «Αυτό που έχει ενδιαφέρον για μένα στα συγκεκριμένα ποιήματα είναι ότι και στα δύο ο Καβάφης θέτει μια ιδέα σχετικά με τη μνήμη και μετά κατά κάποιον τρόπο γρήγορα την εστιάζει σε μια πραγματικότητα. Επιτρέπει στον εαυτό του να βουτήξει σε μια εμπειρία και μετά να απομακρυνθεί από αυτήν πλαισιώνοντάς την όχι ως μια πραγματικότητα, το οποίο θεωρώ ότι είναι πολύ σαγηνευτικό. Είναι υπέροχο που συμμετέχω σε αυτό διότι δεν είναι από τις συνήθεις δουλειές που κάνω. Είναι μοναδική εμπειρία να συνεργάζεσαι με άλλους καλλιτέχνες και να έχεις την ευκαιρία να ξεμοντάρεις κάτι και να το διερευνάς».

Περφόρμανς: Taylor Mac | Σκηνοθεσία: Elena Park | Διεύθυνση Φωτογραφίας & Μοντάζ: Pete Scalzitti

Είναι εύκολο να φανταστούμε μια πνευματική συγγένεια ανάμεσα στον Αλεξανδρινό ποιητή και στον πρωτεϊκό καλλιτέχνη Τέιλορ Μακ, το έργο του οποίου δεν παραλείπει ποτέ να αμφισβητεί, να τέρπει και να προκαλεί. Για την ενότητα “Visual Cavafy”, αυτός ο καθηλωτικός ηθοποιός ερμηνεύει δύο από τα αθάνατα ποιήματα του Καβάφη, την «Ιθάκη» (1911) και το «Περιμένοντας τους Βαρβάρους» (1904), με γυρίσματα που έγιναν στο ClearLight Performance Space της Νέας Υόρκης. «Όταν πήρα στα χέρια μου αυτό το βιβλίο με τα ποιήματα του Καβάφη ήταν σαν να έπαιρνα ένα βιβλίο του [Alexander] Pushkin ή του [Walt] Whitman για πρώτη φορά» τόνισε ο Μακ. «Είναι σαν να εμφανίζεται μπροστά σου κάποιος που θα έπρεπε να υπάρχει στη ζωή σου από τα παιδικά σου χρόνια, κι όμως είναι κάτι καινούριο για σένα. Αυτό το νιώθεις ως κάτι τραγικό και συγχρόνως ως το μεγαλύτερο θαύμα – σαν να ανακαλύπτεις τον ωκεανό ή μια τελείως νέα χώρα με μια ολότελα νέα γλώσσα».

Ο Τέιλορ Μακ φαντάστηκε αρχικά την «Ιθάκη» ως ένα ποίημα για «νέους» ανθρώπους, με το οποίο τους διδάσκεις πώς να υπάρχουν μες στον κόσμο. «Ύστερα σκέφτηκα τον εαυτό μου στα καμαρίνια, στη διάρκεια [των παραστάσεων] του έργου “A 24-Decade History”, καθώς ετοιμαζόμουν να κάνω αυτή τη μεγάλη, μακράς διάρκειας, εικοσιτετράωρη παράσταση. Και σκέφτηκα: Αχ, μακάρι να είχα αυτό το ποίημα μαζί μου τότε, για να πω απλώς, “είσαι καλός, χαλάρωσε, το ζήτημα δεν είναι να φτάσεις στο τέλος. Όλες οι αμέτρητες ώρες και ώρες και ώρες που διαρκεί, αυτό είναι το ζητούμενο.”» Καθώς προετοιμαζόταν για το γύρισμα των «Βαρβάρων», σταδιακά αυξάνονταν οι συνδέσεις του ποιήματος με σύγχρονα γεγονότα: «Όταν πρωτοξεκίνησα, δεν συνέδεα στ’ αλήθεια τους βαρβάρους με τους στασιαστές της 6ης Ιανουαρίου [2021 στο αμερικανικό Καπιτώλιο]. Το έβλεπα πιο πολύ ως μια μεταφορά για αυτά που λέμε στους ανθρώπους να φοβούνται, δηλαδή τους μετανάστες και όλα τα σχετικά – ότι πρέπει να αλλάξουμε όλους τους νόμους μας, ότι πρέπει να προστατευτούμε. Το ερμήνευα κάπως κυνικά, αλλά όσο προχωρούσα, τόσο μου έβγαινε τελικά ότι, “αχ, όχι, αυτό τελικά είναι και για τους στασιαστές. Έχει πολύ διασταλτική ερμηνεία. Είναι μια μεταφορά για όλους τους τρόπους με τους οποίους κοροϊδεύουμε τους εαυτούς μας”».

Συμμετέχουν ο Carl Hancock Rux, ο Daniel Bernard Roumain, η Bora Yoon και ο Jeffrey Zeigler | Σκηνοθεσία: Elena Park | Διεύθυνση Φωτογραφίας: Justin Ervin | Σχεδιασμός Ήχου: Garth MacAleavey | Μοντάζ: Steven E. Mallorca

Το ποίημα «Τα Βήματα» (1909) ανιχνεύει την αλχημεία τεσσάρων πολύ δυναμικών ερμηνευτών, στην πρώτη κοινή συνεργασία ανάμεσά τους: Πρόκειται για τον Καρλ Χάνκοκ Ραξ που πλαισιώνεται από τον Ντάνιελ Μπερνάρ Ρουμέν, την Μπόρα Γιουν και τον Τζέφρι Ζέιγκλερ. Η δημιουργία αυτή έγινε σε συνεργασία με το National Sawdust, όπου και κινηματογραφήθηκε το καβαφικό ποίημα με την πλούσια δραματική ποιότητα. Η δυναμική κίνηση της κάμερας και το κινηματογραφικό μοντάζ συλλαμβάνουν όλο το φάσμα των αποχρώσεων του ποιήματος, από την ήρεμη ραστώνη έως τον απόκοσμο κίνδυνο.

Ο Ραξ ήρθε για πρώτη φορά σε επαφή με το καβαφικό έργο ενόσω σπούδαζε συγκριτική λογοτεχνία στο Αμερικανικό Πανεπιστήμιο του Παρισιού. «Ο Καβάφης ανήκε σε κάτι που το αντιλαμβανόμουν να υπάρχει μέσα μου – κάτι μοναχικό και όμορφο και προορισμένο να ζήσει ανεξήγητο και γεμάτο μυστήρια» ανέφερε σχετικά ο ίδιος. «Διάλεξα “Τα Βήματα” του Καβάφη επειδή αρχικά, καθώς το διάβαζα, μου θύμισε κάτι που ήθελα. Μου θύμισε όλα όσα πέρασε τούτη η χώρα [οι ΗΠΑ] αυτά τα τελευταία χρόνια» συνέχισε, υπαινισσόμενος τη διακυβέρνηση Τραμπ, τις πρόσφατες διαδηλώσεις του Black Lives Matter και το κίνημα του #MeToo. «Και έτσι, κάτι σχετικά με αυτό το ποίημα, όταν το πρωτοδιάβασα, λειτούργησε ως υπενθύμιση ότι τα πράγματα τελειώνουν επειδή έτσι θα έπρεπε να γίνει και επίσης ότι υπάρχει μια επίγνωση πως μπορούμε να συμβάλουμε όλοι στο τέλος ενός πράγματος, εφόσον επιλέξουμε να δούμε πέρα από το μέρος στο οποίο βρισκόμαστε».

«Ως συνθέτης, ζω σε έναν κόσμο ρυθμού και χώρου» δήλωσε ο Ντάνιελ Μπερνάρ Ρουμέν. «Και νομίζω ότι αυτός ο συγκεκριμένος ποιητής και αυτοί οι συγκεκριμένοι στίχοι καταλαμβάνουν ένα πολύ ιδιαίτερο ρυθμό και εμπεριέχουν έναν πολύ ιδιαίτερο χώρο». Η Μπόρα Γιουν πρόσθεσε: «Υπάρχουν τόσο πολλές ηχητικές εικόνες και άφθονες αισθητηριακές φράσεις και πράγματα που επικαλούνται τη μνήμη και τη σύνδεση. Ζωγραφίζοντας την τροχιά του ποιήματος, εστιάσαμε στο περίγραμμα: Πώς υποστηρίζουμε τα λόγια του Καρλ [Χάνκοκ Ραξ] αλλά και την καντέντσα και τις εικόνες, καθώς αυτές ζωγραφίζονται;» Ο Τζέφρι Ζέιγκλερ, ο οποίος θα εμφανιστεί και ζωντανά σε άλλες εκδηλώσεις του Φεστιβάλ, ανέφερε: «Η σχέση μου με τον Καβάφη έχει εξελιχθεί αρκετά και, με κάθε νέα συνεργασία, αισθάνομαι σαν να ανασηκώνω άλλο ένα στρώμα αυτού του κόσμου. Μαθαίνω όλο και περισσότερα για την προσωπικότητα και τις ποικίλες διαστάσεις που ενσωμάτωνε».

Ανάγνωση: Laurie Anderson | Μουσική & Ήχος: Jad Abumrad | Εικόνα: Mac Premo

Η Λόρι Άντερσον, μακρόχρονη θαυμάστρια του καβαφικού έργου, διαβάζει το ποίημα «Φωνές» (1904, τελική μορφή του πρωτόλειου «Φωναί Γλυκείαι» του 1894), αυτό το στοιχειωμένο πρώιμο έργο του Αλεξανδρινού. Παίζοντας με τα θέματα της μνήμης και της φύσης του χρόνου, το ποίημα παρέχει γόνιμο έδαφος για τα βαθιά προσωπικά ακουστικά και οπτικά στιλ του μουσικού, συνθέτη και αφηγητή ιστοριών Τζαντ Άμπουμραντ και του εικαστικού καλλιτέχνη και κινηματογραφιστή Μακ Πρίμο, ενώ περιλαμβάνει υλικό από το αρχείο Καβάφη.

Ο Άμπουμραντ δήλωσε σχετικά: «Με ενδιαφέρουν πάρα πολύ οι τρόποι με τους οποίους εμείς, ως μοναδικά ανθρώπινα όντα που ζούμε μοναδικές ζωές, στην πραγματικότητα ζούμε ένα συνεχές. Σκέφτηκα τον παππού μου κι εκείνη τη στιγμή στον Λίβανο, όταν αναγκάστηκε να θάψει τη μητέρα του στην άκρη του δρόμου καθώς διέσχιζαν με τα πόδια μια απόσταση εκατό χιλιομέτρων πάνω σε ένα βουνό. Εκείνη η εμπειρία τον διαμόρφωσε με έναν τρόπο που τον έκανε να απαιτήσει συγκεκριμένα πράγματα από τον εαυτό του και, στη συνέχεια, τα παιδιά του από μένα. Κατά κάποιον τρόπο, λοιπόν, το φάντασμά του είναι πάντα μαζί μου. Έτσι, αυτός ο στίχος που λέει “Κάποτε μες στα όνειρά μου ομιλούνε”… συνδέομαι με αυτό.

Υπάρχει επίσης και το εξής: Πρόσφατα, νιώθω κάτι να με καταπιέζει σε σχέση με την αφήγηση. Αυτή παίρνει το απόλυτο χάος της εμπειρίας και, σαν τύραννος, την οργανώνει σε αρχή, μέση και τέλος. Έτσι, για μένα αυτό το πρότζεκτ είναι εν μέρει η προσπάθειά μου να βρω νέους τρόπους για να ορίσω την αφήγηση ιστοριών».

Σκηνοθεσία: Εύη Καλογηροπούλου | Περιλαμβάνει πρωτότυπη μουσική γραμμένη από τον Νέγρο του Μοριά (“The City of Morris”) | Συμμετέχουν οι: Shady El Gendy Hendan, Sherok El Zoghby, Nermin Zien, Fatma Ibrahiem, Ali Amir

Η βραβευμένη στο Κινηματογραφικό Φεστιβάλ των Κανών σκηνοθέτρια Εύη Καλογηροπούλου εμπνεύστηκε από το αστικό περιβάλλον της σύγχρονης Αλεξάνδρειας και τη διαρκή παρουσία του Κ. Π. Καβάφη στην πόλη, την οποία η ίδια αισθάνθηκε εκεί ακόμα και στις μέρες μας. Η Καλογηροπούλου στρέφει τον φακό της σε διάφορες τοποθεσίες σε όλη την έκταση της Αλεξάνδρειας, από τα ελληνικά σχολεία στη γειτονιά Σάτμπι έως την περίφημη παραλιακή οδό Κορνίς και τα ναυπηγεία στην περιοχή Μπαχάρι.

Η Καλογηροπούλου αντιπαραβάλλει παραδοσιακά αιγυπτιακά τραγούδια, όπως το “Zourouni Kouli Sanah Marah” (Να μ’ επισκέπτεσαι μια φορά τον χρόνο) του –σύγχρονου του Καβάφη– τραγουδοποιού Σαγέντ Νταρουίς, ένα τραγούδι που θυμίζει το καβαφικό ποίημα «Επέστρεφε», με μια πρωτότυπη μουσική επένδυση του Έλληνα ράπερ Νέγρου του Μοριά, ο οποίος συνδυάζει στίχους από τα καβαφικά ποιήματα «Όσο Μπορείς», «Το Πρώτο Σκαλί» και «Η Πόλις» για να δημιουργήσει ένα νέο έργο, με τίτλο “The City of Morris”. Αυτή η ταινία μικρού μήκους είναι η ποιητική απόπειρα αναδημιουργίας μιας πόλης που έχει χαθεί εδώ και πολύ καιρό –και για πολλούς αποτελεί μονάχα μελαγχολική ανάμνηση– δείχνοντας μια Αλεξάνδρεια η οποία εξακολουθεί να είναι ζωντανή μέσα από στίχους και μουσική που εκκινούν από καβαφικά ποιήματα.

Η Καλογηροπούλου δήλωσε σχετικά: «Όταν επισκέφθηκα για πρώτη φορά την Αλεξάνδρεια, εμπνεύστηκα πολύ από την ιστορία της πόλης. Και σκεφτόμουν την πόλη ως μια ερωτική ιστορία, όπου όμως οι δύο εραστές δεν μπορούν να είναι μαζί επειδή ένας από αυτούς πρέπει να φύγει. Και αυτό, στην πραγματικότητα, έχει πολλές αναλογίες με τη ζωή του ίδιου του Καβάφη.

Αυτός ο έρωτας με παρακίνησε να δημιουργήσω την ιστορία, την ταινία. Τον φανταζόμουν πάντα σε κάθε γωνιά της πόλης, να βιώνει την επιθυμία του μέσω των ποιημάτων του. Με ενέπνευσαν επίσης πολύ οι άνθρωποι που εργάστηκαν στην ταινία. Για αυτό τον λόγο, άλλωστε, εμφανίζονται στην ταινία ορισμένα άτομα από το κινηματογραφικό συνεργείο».

Σκηνοθεσία: Χρήστος Σαρρής | Μουσική: Laura Jane Grace

Τα «Τείχη» του Χρήστου Σαρρή βασίζονται σε μεγάλο βαθμό στην εμπειρία του από τη δουλειά του με έγκλειστους στις φυλακές της Νιγρίτας, όπου τους δίδαξε τις βασικές αρχές της κινηματογραφίας σε θεωρητικό και πρακτικό επίπεδο. Μέσα από μια σειρά εργαστηρίων, ο Σαρρής τούς παρείχε τα εργαλεία για να δημιουργήσουν μια ταινία που δεν μιλάει μονάχα για τα δικά τους βιώματα, αλλά έχει απήχηση και σε ακροατήρια όλου του κόσμου. Εντέλει, τα «Τείχη» είναι μια υπενθύμιση για τη δύναμη που έχει η αφήγηση ιστοριών και για την ικανότητα των ανθρώπων να βρίσκουν ελπίδα και νόημα ακόμα και στις πιο δύσκολες συνθήκες. Η ταινία συνοδεύεται από μια μουσική διασκευή του καβαφικού ποιήματος «Τείχη» από τη Laura Jane Grace, υποψήφια για Emmy καλλιτέχνιδα, συγγραφέα, ακτιβίστρια, μουσικό και ιδρύτρια του αμερικανικού πανκ ροκ συγκροτήματος Against Me!

Ο Σαρρής επισήμανε σχετικά: «Τα “Τείχη” είναι μια ταινία-πρόκληση για τη σκέψη, η οποία διαδραματίζεται μέσα στα όρια μιας φυλακής. Μέσα από τα μάτια των κρατουμένων, μας δίνεται η ευκαιρία να διερευνήσουμε τα θέματα της ελευθερίας, των ονείρων, της ελπίδας και της ανθρώπινης συνθήκης, με έναν τρόπο που είναι συγχρόνως δηκτικός και συναισθηματικός. Η δυναμική μουσική διασκευή του καβαφικού ποιήματος “Τείχη” από τη Laura Jane Grace προσθέτει ένα επιπλέον στρώμα συναισθήματος και βάθους στην ούτως ή άλλως καθηλωτική αφήγηση».