Dennis Dizon: to tap, to lean, to twist, to warp

να πελεκάς, να ακουμπάς, να στρίβεις, να στρεβλώνεις

Τον Αύγουστο του 2021 το ελληνικό νησί της Εύβοιας καταστράφηκε.

Οι πυρκαγιές ξέσπασαν κατά τη διάρκεια ενός έντονου καύσωνα, καίγοντας περίπου 50.000 εκτάρια δασών (πεύκου) στη βόρεια περιοχή – η οικονομία του νησιού που βασιζόταν στο ρετσίνι κατέρρευσε, οι κοινότητες αποδεκατίστηκαν. Και αυτό –σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Μετεωρολογικό Οργανισμό (WMO)– είναι ένα από τα πολλά άλλα «ακραία καιρικά φαινόμενα» που προκαλούνται από την αυξανόμενη άνοδο της θερμοκρασίας.

Εξερευνώντας άλλους τρόπους προσέγγισης και άρθρωσης της πλανητικής σκέψης, το “to tap, to lean, to twist, to warp” ακολούθησε διάφορους εργάτες ρητίνης στην Εύβοια, καταγράφοντας μεθόδους ρητινοσυλλογής από το πεύκο της Χαλέπας μετά τις πυρκαγιές.

να πελεκάς

Η επιτόπια έρευνα στην Εύβοια επεκτείνει την αρχική μου έρευνα σχετικά με το «πελέκημα» στην Κεντρική Ισπανία. Τα πεύκα εκκρίνουν ρετσίνι για να αποκατασταθούν – το φαινόμενο είναι γνωστό και ως «αιμορραγία». Για τους ανθρώπους, η ρητίνη του πεύκου είναι ένα φυσικό αντισηπτικό για κοψίματα και πληγές και χρησιμεύει ως ομοιοπαθητική ανακούφιση από το άγχος όταν καίγεται ως θυμίαμα. Στο εμπόριο η ρητίνη του πεύκου είναι μια οικολογική εναλλακτική λύση σε προϊόντα που παρασκευάζονται με πετρέλαιο, όπως μελάνια, χρώματα και πλαστικά, και σε ορισμένες περιπτώσεις μπορεί να λειτουργήσει ως βιοκαύσιμο όταν εξάγεται από ένα συγκεκριμένο είδος πεύκου. Στην Ισπανία η «βιωσιμότητα» που καθοδηγείται από την αγορά έχει ανανεώσει το ενδιαφέρον για τη ρητίνη, προσφέροντας μια πιθανή λύση στην αγροτική εκροή της χώρας.

Ωστόσο, παρά τη χαρακτηριστική ανακούφιση και την υποτιθέμενη οικονομική αποκατάσταση, η έρευνά μου εξετάζει ένα οικολογικό παράδοξο: η ρητίνη του πεύκου είναι εξαιρετικά εύφλεκτη, γεγονός που μπορεί να εντείνει την καταστροφική εξάπλωση των πυρκαγιών σε δάση και οικόπεδα. Η συνεχιζόμενη αυτή έρευνα μελετά τα παράδοξα στους λόγους για την κλιματική αλλαγή: πώς μπορούν οι άνθρωποι να καλλιεργήσουν στενές σχέσεις με το μη-ανθρώπινο υπό οικονομικές πιέσεις και επείγουσες κλιματικές συνθήκες;

να ακουμπάς

Υπάρχουν (σημασιολογικές) εντάσεις –στην «ανακούφιση» και στην «αποκατάσταση», στη «θεραπεία» και στη «ίαση»– όταν η ίδια η πράξη του πελεκήματος γίνεται ένας τρόπος (οικονομικής) εξόρυξης. Μέσα από τον πειραματισμό με τη δυσαρμονία ως μεθοδολογία, η αφετηρία της έρευνας ακολουθεί «την πρακτική του cruising ως ενός απροσδόκητου μοντέλου για μια νέα... οικολογική ηθική πιο βαθιά συντονισμένη με τις απρόσωπες οικειότητές μας με τους ανθρώπινους, μη ανθρώπινους και στοιχειακούς ξένους που αποτελούν τόσο το περιβάλλον μας όσο και εμάς τους ίδιους» (Ensor, 2017).

Διαμορφώνοντας έναν «σχηματισμό νέων συμμαχιών... [από] απρόβλεπτες γραμμές ισχύος» μέσω της queer σχεσιακότητας (Foucault, 1984), η έρευνα επισημαίνει τις «απρόσωπες οικειότητες» μεταξύ του εργάτη ρητίνης και του πεύκου (Bersani, 2008). Ποια είναι, για παράδειγμα, η δυναμική του ερωτικού –ή, ίσως, του παιχνιδιού και της ευχαρίστησης– στην πλανητική σκέψη; Πώς αυτό «ακουμπάει» σε εντοπισμένες συναντήσεις καταστροφής;

Αμφισβητώντας τον ανθρώπινο εξαιρετισμό, τα πεύκα και η γύρω χλωρίδα «χτυπούσαν» με φουσκάλες, κοψίματα και γρατζουνιές στο δέρμα – απτικές και περιστασιακές αμοιβαιότητες που μιλούν αθόρυβα για το συναίσθημα και την επαφή. Όσο βρισκόμουν στην Εύβοια, μη γνωρίζοντας την ελληνική γλώσσα, οι συναντήσεις μου τόσο με τους εργάτες ρητίνης όσο και με τα πεύκα στηρίχθηκαν σε μεγάλο βαθμό σε μη λεκτικές και πολυαισθητηριακές χειρονομίες, επιβάλλοντας την επικοινωνία πέρα από τις λέξεις: η μυρωδιά του «αίματος» του πεύκου και οι υφές του εξαιρετικά αργού σταλάγματός του, τα δάχτυλα που δείχνουν και τα κεφάλια που γνέφουν ανάμεσα σε διακριτικά βλέμματα, και η ελαφριά ηχώ του θροΐσματος από απροσδιόριστες αποστάσεις. Η δυναμική του εγχειρήματος βασίστηκε λιγότερο στην ανάγκη της γνώσης και περισσότερο στην επιθυμία του μοιράσματος μια κατάστασης – μια αδιόρατη σχεσιακότητα, δέσμια της καχυποψίας αλλά και της βαθιάς περιέργειας.

να στρίβεις

Πέρα από τις αποτυχίες της διακυβέρνησης ή την απουσία πολιτικής, το πρότζεκτ αξιολογεί την πολυδιάστατη κλίμακα της πλανητικής κρίσης. Η επιτόπια έρευνα δοκιμάζει «μη γραμμικές επιτακτικότητες» – μια στρατηγική αναδιαμόρφωση του γραμμικού προοδευτικού χρόνου (ως δομής της αποικιοκρατίας). Αντι-κατασκευάζοντας την «επιτακτικότητα», η έρευνα ασχολείται με την παρουσία των εργατών ρητίνης στο δάσος ως σύστημα συναγερμού για τις πυρκαγιές. Εδώ το επείγον δεν είναι έκτακτο αλλά, αντίθετα, πανταχού παρόν: η εξορυκτική εργασία συνυφαίνεται με τη φύλαξη και τη φροντίδα ως στρατηγικές επιβίωσης.

Ανιχνεύοντας την κίνηση σε ολισθηρά εδάφη, στην αγκαθωτή χλωρίδα και σε δυσδιάκριτα μονοπάτια, οι αυτόνομοι εργάτες διαγράφουν χορογραφίες με το Χαλέπι, βασιζόμενοι σε μεγάλο βαθμό στη μνήμη, στον ρυθμό και στον βηματισμό. Ο χρόνος που αφιερώνεται για το «πελέκημα» κάθε δέντρου δεν υπερβαίνει το ένα λεπτό, αλλάζοντας μη ανθρώπινους παρτενέρ με γρήγορες στροφές. Προχωρώντας μπροστά με την κάμερα, έπαιζα με την τύχη, τη μέτρηση και την αβεβαιότητα, σε μια προσπάθεια να προβλέψω τα επόμενα βήματά τους από τις ενδείξεις στο δάσος: ξεφλουδισμένοι φλοιοί και τομές και κρεμασμένες πλαστικές σακούλες, καθώς κάθε δέντρο περίμενε υπομονετικά.

να στρεβλώνεις

Η έρευνα σκοπεύει να επιστρέψει τόσο στην Ελλάδα όσο και στην Ισπανία, όπου θα επανασυνδεθώ με τους εργάτες ρητίνης για μια ολόκληρη περίοδο συγκομιδής, από την προετοιμασία ως τη συλλογή. Ακολουθώντας τις εντόπιες πρακτικές στην ευρωπαϊκή Μεσόγειο, θα συνεχίσω την εμβύθισή μου στις αγροτικές κλιματικές συνθήκες, στις συνθήκες εργασίας και στην εργασία την ίδια, στις κοινότητες που βασίζονται στη ρητίνη – και όλα αυτά υπό την πίεση της υπερθέρμανσης του πλανήτη. Οι πρακτικές θα περιλαμβάνουν περαιτέρω διεπιστημονικές έρευνες για την πρόληψη πυρκαγιών και τη διαχείριση των δασών, καθώς και για τον κίνδυνο καταστροφών και την αντιμετώπιση κρίσεων.

Χρησιμοποιώντας βίντεο και ήχο με σκοπό την καταγραφή και την επεξήγηση, η έρευνα θα γίνει μια πολυκάναλη εγκατάσταση κινούμενης εικόνας που παίζει με στοιχεία που προκύπτουν από τη στενή παρατήρηση. Ως προς τη μορφή του, το έργο δημιουργεί ένα «αντι-τοπίο», θυμίζοντας τον ήσυχο θάνατο της μοντερνιστικής τοπιογραφίας. Τα αντι-τοπία θολώνουν την αναπαράσταση: ενώ οι κινούμενες εικόνες τους είναι φαινομενικά ήπιες και μοιάζουν ρομαντικές, διεκδικούν μια σκληρή αποκέντρωση της γνώσης – για να χαρτογραφήσουν τις αντιφάσεις, τις συγκρούσεις και τις παραλύσεις στον περιβαλλοντισμό και να αναζητήσουν το αθέατο, το κρυφό ή το συγκαλυμμένο που διαπερνά τη διακυβέρνηση και την πολιτική, την οικονομία και τις υποδομές, τον τεχνο-λυσιλογισμό και τον τεχνο-ουτοπισμό.

—

Το “to tap, to lean, to twist, to warp” είναι μέρος του “too cool to burn”, ενός μακροχρόνιου ερευνητικού πρότζεκτ που επαναπροσδιορίζει την ευαισθησία του κλίματος. Στις κλιματικές επιστήμες, η «ευαισθησία του κλίματος» είναι μια εξίσωση μοντελοποίησης που μετρά πόσο θα θερμανθεί η γη με βάση την αύξηση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου. Με ποιητικό (και παράδοξο) τρόπο, η ευαισθησία του κλίματος δίνει βεβαιότητα στην αβεβαιότητα.

Συνδέοντας την τέχνη με την τεχνο-επιστήμη, το “too cool to burn” φέρνει στην επιφάνεια δυσαρμονίες μέσω «στρατηγικών αυταπατών», αρθρώνοντας βαθιά συναισθήματα στην περιφέρεια του περιβαλλοντισμού μεταξύ του παγκόσμιου Βορρά (ΗΠΑ/Ευρώπη) και του Νότου (Νοτιοανατολική Ασία). Μέχρι σήμερα το έργο περιλαμβάνει μια σειρά από έργα και συνεργασίες που εμβαθύνουν στην ποιητική της κρίσης και τις μη γραμμικές επιτακτικότητες, και περιλαμβάνει τα “Weather Stress Index” (2022), “hotboxx” (2023), “sumpong*” (2023), “Heat (Stress)” (2022) και “Scores for the Sensitive” (2021) που πρόκειται να δημοσιευτεί στον τόμο “Flora Fantastic: From Orchidelirium to Eco-Critical Contemporary Botanical Art” (επιμ. Apostol and Thomas; Routledge, προσεχώς). Η έρευνα έλαβε ειδική μνεία στο πλαίσιο του Collide International residency award του Arts at CERN (2020).