Plásmata: Bodies, Dreams, and Data |Το γλωσσάρι της έκθεσης

Σε αυτό το γλωσσάρι θα βρείτε συνοπτικούς ορισμούς λέξεων, όρων ή φράσεων που χρησιμοποιούνται στην έκθεση “Plásmata: Bodies, Dreams, and Data” και στον ιστότοπό της. Ίσως κάποιοι από αυτούς τους όρους να σας είναι γνώριμοι, ενώ άλλους μπορεί να τους συναντάτε για πρώτη φορά. Στην πραγματικότητα, πολλοί από αυτούς τους όρους συνιστούν από μόνοι τους ολόκληρους τομείς σπουδών. Πρόθεσή μας δεν είναι να δώσουμε λεπτομερείς ορισμούς, αλλά περισσότερο να σας παρουσιάσουμε τις ιδέες που διακινούνται μέσω της έκθεσης, με την ελπίδα πως αυτές θα κεντρίσουν το ενδιαφέρον σας ώστε να τις διερευνήσετε περαιτέρω.

Η ετυμολογία του όρου «Ανθρωπόκαινος» ανάγεται στις ελληνικές λέξεις «άνθρωπος» και «καινός» (νέος). Ήδη από τις απαρχές της, η ανθρωπότητα αφήνει το αποτύπωμά της στη Γη, είτε με πυρηνικές δοκιμές είτε με τη ρύπανση από τα πλαστικά, μεταξύ άλλων. H Ανθρωπόκαινος είναι μια λέξη που χρησιμοποιείται για να περιγράψει τη χρονική περίοδο κατά την οποία οι άνθρωποι βρέθηκαν στη Γη, όπως και τον σημαντικό αντίκτυπο που είχε η παρουσία/ύπαρξή τους στον πλανήτη.

Η Τεχνητή Νοημοσύνη (για συντομία AI, από το Artificial Intelligence) είναι κλάδος της επιστήμης των υπολογιστών. Υπάρχουν διάφοροι τύποι τεχνητής νοημοσύνης, αλλά συνήθως η τεχνολογία AI αναφέρεται στους υπολογιστές ή στις μηχανές που έχουν τη δυνατότητα να μαθαίνουν και να εκτελούν εργασίες. Η AI διαφέρει από άλλους τύπους προγραμματισμού υπολογιστών, όπου «λέμε» στη μηχάνημα πώς ακριβώς να ολοκληρώσει μια εργασία μέσα από μια σειρά συγκεκριμένων οδηγιών. Αντίθετα, στην AI η μηχανή ανακαλύπτει μόνη της τον καλύτερο δυνατό τρόπο για να κάνει κάτι, αντλώντας από την εκμάθηση μέσω παραδειγμάτων και μέσω της εμπειρίας. Η AI συχνά βρίσκει απρόσμενους τρόπους για να ανταποκριθεί σε μια πρόκληση, προξενώντας έκπληξη.

Στις μέρες μας η τεχνητή νοημοσύνη έχει γίνει ένα αόρατο κομμάτι της καθημερινότητάς μας, περιλαμβάνοντας εφαρμογές όπως το προγνωστικό κείμενο στα smartphone μας ή τις διαδικτυακές προτάσεις αγοράς. Μπορεί ακόμα και να εξετάζει το βιογραφικό σας όταν κάνετε αίτηση για δουλειά. Το γεγονός ότι πλέον η τεχνητή νοημοσύνη είναι πανταχού παρούσα στη ζωή μας συνεπάγεται ότι είναι σημαντικό να κατανοήσουμε πώς η ΑΙ διαμορφώνει τον κόσμο μας –είτε για το καλύτερο είτε για το χειρότερο– και ποιος είναι αυτός που τη διαμορφώνει.

Στην επιστήμη των υπολογιστών, ένας παραδοσιακός αλγόριθμος είναι ένα ακριβές σύνολο κανόνων ή οδηγιών που υπαγορεύουν σε έναν υπολογιστή πώς να λύσει ένα πρόβλημα. Σύμφωνα με έναν παραδοσιακό αλγόριθμο, ο υπολογιστής πρέπει να ακολουθήσει μια σειρά από βήματα που έχει ορίσει ο προγραμματιστής προκειμένου να ολοκληρώσει μια εργασία. Αντιθέτως, ένας αλγόριθμος μηχανικής μάθησης διαμορφώνει από μόνος του τους κανόνες ή τα ιδανικά βήματα, μέσα από πειραματισμούς με την εργασία και μαθαίνοντας καθώς εξελίσσεται.

Το άβαταρ είναι ένας χαρακτήρας ή ένα πλάσμα που μπορεί κανείς να δημιουργήσει για να αυτοσυστηθεί στον κόσμο του διαδικτύου, σε βιντεοπαιχνίδια ή σε διαφορετικά online περιβάλλοντα – όπως είναι τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, οι εικονικοί βοηθοί, οι πλατφόρμες ανταλλαγής μηνυμάτων και τα διαδικτυακά φόρουμ, μεταξύ άλλων. Ο όρος προέρχεται από τα σανσκριτικά (avatāra) και υιοθετήθηκε από τους πρώτους χρήστες παιχνιδιών Η/Υ και από συγγραφείς επιστημονικής φαντασίας, ώσπου το 1985 ο Richard Garriott τον χρησιμοποίησε για να περιγράψει την αναπαράσταση των χρηστών στην οθόνη του υπολογιστή.

Το CRISPR-Cas9 είναι ένα νέο, ριζοσπαστικό και υψηλής ακριβείας εργαλείο επεξεργασίας γονιδίων, το οποίο έχει τη δυνατότητα να μεταβάλλει το DNA οποιουδήποτε είδους, συμπεριλαμβανομένου του ανθρώπινου. Τα δύο μόρια συνεργάζονται, πρώτα εντοπίζοντας και προσεγγίζοντας ένα επιθυμητό γονίδιο-στόχο (το τμήμα CRISPR) και κατόπιν τέμνοντας με ακρίβεια την αλυσίδα DNA (χρησιμοποιώντας το ένζυμο Cas9) για να επιτρέψουν στη φυσική διαδικασία επιδιόρθωσης του DNA να αναλάβει δράση. Οι επιστήμονες μελετούν το CRISPR-Cas9 για την αντιμετώπιση πολλών παθήσεων, όπως της υψηλής χοληστερόλης, του ιού HIV και της νόσου του Huntington.

Ένα σύνολο δεδομένων –ή δεδομένα εκπαίδευσης– είναι μια συλλογή δεδομένων που χρησιμοποιούνται για την εκπαίδευση μιας μηχανής στο πλαίσιο των εφαρμογών τεχνητής νοημοσύνης (AI). Τα δεδομένα υπάρχουν σε πολλές μορφές. Μπορεί να είναι μια συλλογή φωτογραφιών, ένας τεράστιος κατάλογος με κείμενα (π.χ. βιβλία, συνταγές, ιστολόγια), μια βιβλιοθήκη ήχων και ηχογραφήσεων, και πάει λέγοντας. Η AI χρησιμοποιεί τα σύνολα δεδομένων για μαθησιακούς σκοπούς.

Η βαθιά μάθηση, ένας υποτομέας της Μηχανικής Μάθησης, εμπνέεται από τον τρόπο λειτουργίας του ανθρώπινου εγκεφάλου. Η βαθιά μάθηση βασίζεται σε αλγορίθμους με τους οποίους μια μηχανή / ένας υπολογιστής μπορεί αυτοδίδακτα να εκπαιδευτεί να κάνει κάτι, «κοιτάζοντας» και μαθαίνοντας για ένα τεράστιο σύνολο δεδομένων με παραδείγματα.

Παραγωγικοί λέγονται οι αλγόριθμοι που προσπαθούν να μοντελοποιήσουν σύνολα δεδομένων. Μπορούν να χρησιμοποιηθούν για τη δημιουργία νέων στιγμιότυπων δεδομένων (data instances), μέσα από την κατανόηση μεγάλων ποσοτήτων δεδομένων. Προκειμένου να εκπαιδεύσουμε ένα παραγωγικό μοντέλο, πρώτα συλλέγουμε έναν μεγάλο όγκο δεδομένων – μπορεί να είναι εκατομμύρια εικόνες, ήχοι ή προτάσεις. Μόλις το μοντέλο λάβει αυτά τα δεδομένα, μπορεί στη συνέχεια να αναλύσει και να μιμηθεί την εισαγωγή τους. Για παράδειγμα, αν το παραγωγικό μοντέλο δεχτεί φωτογραφίες ανθρώπων, μπορεί να δημιουργήσει παρόμοια δεδομένα, αναπαράγοντας εικόνες ανθρώπων που μοιάζουν πραγματικοί.

Η μηχανική μάθηση (για συντομία ML, από το Machine Learning), είναι ένας υποτομέας της Τεχνητής Νοημοσύνης. Η Μηχανική Μάθηση χρησιμοποιεί αλγορίθμους για να εξετάσει ένα σύνολο δεδομένων, να βρει μοτίβα ή επαναλαμβανόμενα χαρακτηριστικά, και να δημιουργήσει ένα μοντέλο. Αυτό το μοντέλο επιτρέπει στη συνέχεια στον υπολογιστή να κάνει προβλέψεις ή να πάρει αποφάσεις. Για παράδειγμα, μέσα από την παρατήρηση χιλιάδων φωτογραφιών με πρόβατα, μπορεί να φτιαχτεί ένα μοντέλο τού πώς «μοιάζει» ένα πρόβατο, κι έτσι ένας υπολογιστής μπορεί στη συνέχεια να δει άλλες φωτογραφίες και να διαπιστώσει αν μια φωτογραφία περιέχει ένα πρόβατο.

Τα πολυτροπικά συστήματα AI έχουν σε γενικές γραμμές πρόσβαση τόσο σε αισθητηριακές όσο και σε γλωσσικές μορφές νοημοσύνης (αντίθετα με τα καθιερωμένα, τυπικά συστήματα ΑΙ, τα οποία συνήθως έχουν πρόσβαση μόνο σε μία μορφή), κι έτσι είναι σε θέση να επεξεργάζονται πληροφορίες με τρόπο παρόμοιο με τον άνθρωπο. Έχουν τη δυνατότητα να κατανοούν τη σχέση ανάμεσα στις εικόνες, στα κείμενα και σε άλλα στοιχεία, ενώ μπορούν να απορροφούν γνώση και πληροφορίες από πολλαπλές πηγές, ώστε να τις χρησιμοποιούν για την εκτέλεση εργασιών.

Ο μετάνθρωπος είναι ένα ον που ξεπερνά τα όρια του ανθρώπινου σώματος και νου, αναπτύσσοντας στο έπακρο χαρακτηριστικά σαν τις γνωστικές δεξιότητες, τη συναισθηματική ικανότητα, την επίγνωση, την υγεία και το προσδόκιμο ζωής. Οι μετάνθρωποι εμφανίζονται στην επιστημονική φαντασία, μερικές φορές ως cyborg ή ως γενετικά βελτιωμένοι άνθρωποι. Ο μετανθρωπισμός περιγράφει ένα κίνημα αφιερωμένο στην προώθηση της έρευνας και της ανάπτυξης τεχνολογιών που βελτιώνουν τον άνθρωπο.

Η κβαντική υπολογιστική είναι μια ραγδαία αναπτυσσόμενη τεχνολογία που εφαρμόζει τους νόμους της κβαντικής μηχανικής στους υπολογιστές. Αυτά τα μηχανήματα χειρίζονται τις πληροφορίες με έναν τρόπο ολότελα διαφορετικό από τους «κλασικούς» υπολογιστές όπως είναι τα smartphone, οι φορητοί υπολογιστές ή ακόμα και οι σημερινοί πανίσχυροι υπερυπολογιστές. Μπορούν να αντιμετωπίσουν με ταχύτητα και ακρίβεια ορισμένους τύπους προβλημάτων – και ιδιαίτερα αυτά που περιλαμβάνουν έναν τρομακτικό αριθμό μεταβλητών και πιθανών αποτελεσμάτων.