Έργα: Ives / Shostakovich / Weill

Το πρόγραμμα της συναυλίας μας προσκαλεί σε ένα συναρπαστικό ταξίδι στην εκρηκτική μουσική πραγματικότητα των πρώτων δεκαετιών του 20ού αιώνα, μια εποχή πλούσια όσο ίσως καμία άλλη σε ουσιαστική διερεύνηση του μουσικού κόσμου, πολύ πέρα από τη συχνά στερεότυπη εικόνα που έχουμε διαμορφώσει εκ των υστέρων για το μοντέρνο στη μουσική.

Παρότι η «λόγια» μουσική των ΗΠΑ είχε αναπτυχθεί στη σκιά των ευρωπαϊκών εξελίξεων, από τα πρώτα χρόνια του 20ού αιώνα γεννιέται μια συνείδηση αναγκαίας διαφοροποίησης. Ο Τσαρλς Άιβς (1874–1954) είναι από τις πλέον ιδιοφυείς προσωπικότητες της μουσικής του 20ού αιώνα. Διαχειριζόταν το μουσικό του υλικό με απόλυτη ελευθερία και έλλειψη σεβασμού τόσο προς τους κλασικούς κανόνες όσο και προς τα δόγματα της ευρωπαϊκής πρωτοπορίας. Διαμόρφωσε την αισθητική του σε στενή σχέση με τη φιλοσοφία του υπερβατικού ιδεαλισμού (Emerson, Thoreau κ.ά.), και με απέχθεια για την τυποποίηση του ατόμου μέσα στους θεσμούς της κοινωνίας και της Εκκλησίας. Αντίστοιχα, μπροστά στο μυστήριο της Δημιουργίας, καταλήγει πως ένα Αναπάντητο ερώτημα είναι προτιμότερο από μια απλουστευμένη απάντηση.

Ο Ντμίτρυ Σοστακόβιτς (1906–1975), κεντρική μορφή της μουσικής του 20ού αιώνα και δεξιοτέχνης πιανίστας, έγραψε ορισμένες από τις σπουδαιότερες συνθέσεις του όπως το «έργο 34 (24 Πρελούδια)» και το «έργο 87 (24 Πρελούδια και Φούγκες)» για πιάνο. Το πρώτο του κοντσέρτο για πιάνο, το «έργο 35» που θα ακουστεί στη συναυλία, γράφτηκε σε μια ευτυχισμένη περίοδο της ζωής του: αγαπημένος συνθέτης του Λένινγκραντ, με σημαντικές επιτυχίες στο ενεργητικό του και με τη σπίλωσή από το σταλινικό καθεστώς να φαντάζει ακόμα μακρινή. Ο νεαρός συνθέτης, παθιασμένος αναγνώστης Ρώσων συγγραφέων όπως ο Γκόγκολ, είχε μια έφεση στο γκροτέσκο, στη σάτιρα και στην παρωδία. Το κοντσέρτο για πιάνο διακατέχεται πλήρως από ένα τέτοιο πνεύμα. Η φυγόκεντρη γραφή, η αντίθεση του μουσικού ύφους και η διατάραξη των ορίων μεταξύ σοβαρού και ειρωνικού δεν μπορεί παρά να συναρπάσει τον ακροατή.

Άλλη μια εμβληματική προσωπικότητα του αιώνα, ο Κουρτ Βάιλ (1900–1950) είναι περισσότερο γνωστός για τα έργα του στο μουσικό θέατρο και για την ταραχώδη αλλά γόνιμη συνεργασία με τον Μπέρτολτ Μπρεχτ παρά για τις συμφωνικές συνθέσεις του. Η κραυγαλέα αντικαθεστωτική στάση, η έντονη δημόσια παρουσία και η εβραϊκή του καταγωγή δεν μπορούσαν παρά να τον καταστήσουν στόχο των Ναζί όταν κατέκτησαν την εξουσία το 1933. Εγκαταλείποντας το Βερολίνο για το Παρίσι και την εξορία, το Μάρτιο του ίδιου έτους, ανάμεσα στα ελάχιστα προσωπικά αντικείμενα που είχε μαζί του ήταν και τα πρώτα σχεδιάσματα για τη «Δεύτερη Συμφωνία». Το έργο έχει όλα τα χαρακτηριστικά της μουσικής του Βάιλ, μια πολυστυλιστική μουσική γλώσσα με πολλές εσωτερικές αντιθέσεις, ενώ έμελλε να είναι το τελευταίο αμιγώς ορχηστρικό έργο του συνθέτη.