Οι συλλογές της Ωνασείου Βιβλιοθήκης

Από την έκδοση τσέπης του 1567 με οκτώ επιλεγμένες τραγωδίες του Αισχύλου, του Σοφοκλή και του Ευριπίδη έως την «Ελληνική Νομαρχία» του Ανωνύμου του Έλληνος και τη «Μεγάλη Χάρτα της Ελλάδος» του Ρήγα Βελεστινλή, η Ελληνική Βιβλιοθήκη μάς ξεναγεί στην εξέλιξη της ελληνικής τυπογραφίας, μέσα από ένα ταξίδι που ξεκινάει με τις πρώτες εκδόσεις ελληνικών βιβλίων σε τυπογραφεία που λειτουργούσαν σε περισσότερες από 20 διαφορετικές πόλεις εκτός της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. H Ελληνική Βιβλιοθήκη αποτελείται από έντυπα βιβλία που αφορούν, ως επί το πλείστον, την εκδοτική και τυπογραφική πορεία των Ελλήνων από τις απαρχές της τυπογραφίας τον 15ο αιώνα έως και τα μέσα του 20ού αιώνα και αποτελείται από περίπου 4.500 τίτλους, οι οποίοι κατατάσσονται σε έξι βασικές ενότητες:

Αναγέννηση - Ουμανισμός,

με έργα αρχαίων Ελλήνων συγγραφέων, λεξικά, φιλοσοφικές πραγματείες και φιλολογικά δοκίμια.

Νεοελληνική γραμματεία,

με λογοτεχνικά έργα, ποιητικά και λαϊκά αναγνώσματα, ιστορικά συγγράμματα, δοκίμια, γραμματικές-λεξικά και σχολικά εγχειρίδια.

Λειτουργικά βιβλία,

όπως Ευαγγέλια, Μηναία, Ψαλτήρια, Ωρολόγια, Πεντηκοστάρια, Ευχολόγια.

Θεολογικά συγγράμματα

για την ιστορία της Εκκλησίας και την Ορθοδοξία, από συγγραφείς όπως ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος, ο Μέγας Βασίλειος, ο Γρηγόριος ο Ναζιανζηνός, ο Μάξιμος ο Ομολογητής κ.ά.

Νεοελληνικός Διαφωτισμός,

με πρωτότυπα έργα για την προετοιμασία της Επανάστασης του 1821 και μεταφράσεις στα ελληνικά έργων της παγκόσμιας πεζογραφίας και ποίησης.

Αρχειακό υλικό,

που περιλαμβάνει επιστολές και διατάγματα ηρώων της Ελληνικής Επανάστασης του 1821, καθώς και προκηρύξεις του νεοσύστατου Ελληνικού Κράτους.

Η Αγγλίδα συγγραφέας και περιηγήτρια Elisabeth Lady Craven παρουσιάζει τα λουτρά ως την αγαπημένη διασκέδαση των γυναικών στην Αθήνα του 1789. Ο Ιρλανδός ζωγράφος και συγγραφέας Edward Dodwell αναπαριστά τον χορό των Δερβίσηδων μέσα στον Πύργο των Ανέμων (Αέρηδες), το 1819. Ο Άγγλος Christopher Wordsworth περιγράφει τις σπηλιές της Ακρόπολης και τα ερείπια του Αγίου Διονυσίου, το 1836, στον τόμο «Αθήνα και Αττική». Ο Γάλλος διπλωμάτης Henri Belle περιγράφει το παζάρι της Καλαμάτας του 1870, όπου μπορεί κανείς να βρει «υφάσματα από το Μάντσεστερ». Σπάνιες εικονογραφικές λεπτομέρειες και άγνωστες πτυχές του δημόσιου βίου γίνονται προσβάσιμες μέσα από την Περιηγητική Συλλογή της Ωνασείου Βιβλιοθήκης, που αποτελείται από περίπου 3.000 τίτλους βιβλίων Δυτικοευρωπαίων ταξιδιωτών, στα οποία περιγράφεται ο χώρος της Μεσογείου και της Νοτιοανατολικής Ευρώπης από τον 16ο έως τον 20ό αιώνα. Οι εκδόσεις, παρότι βασίζονται στην παρατήρηση, αποτελούν πολύτιμη πηγή πληροφοριών για τον λαϊκό πολιτισμό, τη γεωγραφία, την οικονομία, τη θρησκεία και τις εκφάνσεις της καθημερινής ζωής.

Η Προσωπική Βιβλιοθήκη του Αριστοτέλη Ωνάση αποτελείται από 1.300 τόμους, οι οποίοι βρίσκονταν στο προσωπικό του γραφείο στο Μόντε Κάρλο και καλύπτουν ένα μεγάλο εύρος θεμάτων, από ναυτιλιακά και επιχειρηματικά μέχρι ιστορικά και λογοτεχνικά.

Το Ιστορικό & Λογοτεχνικό Αρχείο αποτελείται από περίπου 500 αρχειακά τεκμήρια (χειρόγραφα, έντυπα και δακτυλότυπα) σημαντικών προσωπικοτήτων από τον πολιτικό, στρατιωτικό και πνευματικό κόσμο της Ελλάδας και καλύπτει, ως επί το πλείστον, την περίοδο από τις αρχές του 19ου έως τις τελευταίες δεκαετίες του 20ού αιώνα.

Το Aρχείο Καβάφη περιήλθε στη διαχείριση του Ιδρύματος Ωνάση στα τέλη του 2012, εξασφαλίζοντας την παραμονή του στην Ελλάδα και αποφεύγοντας ενδεχόμενο κατακερματισμό του. Το αρχείο Καβάφη, μαζί με το συγγενές του αρχείο Αλέκου και Ρίκας Σεγκοπούλου, αποτελείται από 2.000 και πλέον αρχειακά τεκμήρια, ανάμεσά τους χειρόγραφα, φωτογραφίες ή προσωπικά αντικείμενα του κορυφαίου ποιητή. Η ψηφιακή αναπαραγωγή του πρωτότυπου αρχειακού υλικού ολοκληρώθηκε το 2017 (11.086 λήψεις). Την ίδια χρονιά ψηφιοποιήθηκαν και τα 158 μικροφίλμ τα οποία απεικονίζουν τη φωτογράφιση του αρχείου, που πραγματοποιήθηκε το 1963 από τον μεγάλο νεοελληνιστή Γ. Π. Σαββίδη (4.741 λήψεις). Πλέον η πολιτική που ακολουθείται επιτρέπει την πλήρη ανοιχτή πρόσβαση και διάθεση για το σύνολο του ψηφιοποιημένου υλικού, σύμφωνα με διεθνώς προσδιορισμένους όρους. Η πλήρης περιγραφή και τεκμηρίωση του αρχειακού υλικού επιτρέπει την καλύτερη δυνατή πλοήγηση στο ψηφιοποιημένο αρχείο καθώς και την αξιοποίησή του μέσω των νέων τεχνολογιών.

Το Αρχείο Καβάφη, μαζί με τη Βιβλιοθήκη Καβάφη, καθώς και η συλλογή προσωπικών του αντικειμένων και έργων τέχνης με αναφορές στον ποιητή στεγάζονται μόνιμα σε ειδικά διαμορφωμένο χώρο στο νεοκλασικό κτίριο της οδού Φρυνίχου 16 στην Πλάκα.

Το Αρχείο Ωνάση, με περισσότερα από 1.000.000 τεκμήρια, προέκυψε ως αποτέλεσμα ερευνητικού έργου το οποίο είχε ανατεθεί από το Ίδρυμα Ωνάση στο Κέντρο Ναυτιλιακής Ιστορίας του Ινστιτούτου Μεσογειακών Σπουδών του Ιδρύματος Τεχνολογίας και Έρευνας (2017-2021). Καλύπτει όλη την περίοδο επιχειρηματικής δράσης του Αριστοτέλη Ωνάση (1924-1975), αλλά και τη δράση του Ιδρύματος από το 1975 μέχρι το 2009. Από το Αρχείο Ωνάση δημιουργήθηκε και η εμβληματική έκδοση για την επιχειρηματική ιστορία του Αριστοτέλη Ωνάση, «Ιστορία των Επιχειρήσεων Ωνάση 1924-1975».

Στην Ωνάσειο Βιβλιοθήκη βρίσκονται θησαυροί Ιστορίας και Πολιτισμού. Ανάμεσά τους:

• Το «Μέγα Ετυμολογικό Λεξικό» του Ζαχαρία Καλλιέργη, ένα από τα σημαντικότερα λεξικά της ελληνικής γλώσσας, τυπωμένο το 1499 από ελληνικό τυπογραφείο στη Βενετία, 44 μόλις χρόνια μετά την εφεύρεση της τυπογραφίας.
  
• Πρώτες εκδόσεις των ομηρικών επών: «Ιλιάδα» και «Οδύσσεια».
  
• Μικρόσχημες εκδόσεις (βιβλία τσέπης) του Άλδου Μανούτιου.
  
• Ένα από τα λιγοστά αντίτυπα της «Ελληνικής Νομαρχίας», του πιο ριζοσπαστικού βιβλίου πριν από την Επανάσταση του 1821.
  
• Η διάσημη γαλλική «Εγκυκλοπαίδεια» (“Encyclopédie”) των Ντιντερό και Ντ’ Αλαμπέρ.
  
• Η «Περιγραφή της Αιγύπτου» (“Description de l’Égypte ou Recueil des observations et des recherches qui ont été faites en Égypte pendant l’expédition de l’armée française, publié par les ordres de Sa Majesté l’Empereur Napoléon le Grand”) με λεπτομερείς περιγραφές της αρχιτεκτονικής, της γεωγραφίας, της ιστορίας, της τέχνης και άλλων πτυχών της Αιγύπτου.
  
• Το περίφημο έργο «Οικουμένης Περιήγησις» του Διονυσίου Περιηγητή, μια έμμετρη γεωγραφική πραγματεία με τεράστια απήχηση κατά την αρχαιότητα, που αποτελούσε και εκπαιδευτικό εγχειρίδιο.
  
• Τα «Γεωγραφικά» του Στράβωνα, ένας από τους πρώτους παγκόσμιους γεωγραφικούς άτλαντες.