Κρατική Ορχήστρα Αθηνών

Νικόλας Τζώρτζης
"Incompatible(s) IX, hommage à Nikos Mamangakis", για μεγάλη ορχήστρα
(παραγγελία της Κ.Ο.Α., α’ εκτέλεση)

Maurice Ravel
Κοντσέρτο για πιάνο (αριστερό χέρι) και ορχήστρα σε ρε μείζονα

Διάλειμμα

Raphaël Cendo
"Rage in the Heaven City"

Igor Stravinsky
«Το πουλί της φωτιάς»
(σουίτα του 1919)

Νικόλας Τζώρτζης (γενν. 1978)

"Incompatible(s) IX, hommage à Nikos Mamangakis", για μεγάλη ορχήστρα (παραγγελία της Κ.Ο.Α., α’ εκτέλεση)

Γραμμένο μεταξύ Οκτωβρίου 2013 και Ιανουαρίου 2014, το έργο είναι το τελευταίο από τα «Ασύμβατα» και «μεταγράφει» στην ορχήστρα κάποιες ιδέες που είναι παρούσες καθ’ όλη την διάρκεια του κύκλου, ενώ παράλληλα προσθέτει κι άλλες, κυρίως όσον αφορά την ενορχήστρωση και το χτίσιμο του ηχοχρώματος.
Αποτελεί φόρο τιμής στον Νίκο Μαμαγκάκη, μια προσωπικότητα που σημάδεψε τον συνθέτη σε μεγάλο βαθμό, τόσο σε καλλιτεχνικό, όσο και σε ανθρώπινο επίπεδο.

Το έργο γράφτηκε, στο μεγαλύτερο μέρος του, κατά τη διάρκεια της διαμονής του συνθέτη στο Χέρενχαους του Εντενκόμπεν, όπου ήταν φιλοξενούμενος καλλιτέχνης, και είναι αφιερωμένο στον Κόνραντ Σταλ και τον Πήτερ Έοτβος που του έδωσαν τη σπουδαία αυτή ευκαιρία.

Maurice Ravel (1875 – 1937)

Κοντσέρτο για πιάνο (αριστερό χέρι) και ορχήστρα σε ρε μείζονα

Ο Αυστριακός πιανίστας Paul Wittgenstein (1887-1961) υπήρξε γόνος μιας πολύ πλούσιας οικογένειας με πάθος για τη μουσική. Με το ξέσπασμα του Α’ Παγκοσμίου πολέμου ο Βιτγκενστάιν κατατάχθηκε στον αυστριακό στρατό και λίγους μήνες αργότερα τραυματίστηκε από σφαίρα στον αγκώνα, με αποτέλεσμα το δεξί του χέρι να ακρωτηριαστεί. Αποφασισμένος όμως να μην εγκαταλείψει την πιανιστική του καριέρα, εκμεταλλεύτηκε την περιουσία του και ζήτησε από σημαίνοντες συνθέτες της εποχής να γράψουν για εκείνον έργα για αριστερό χέρι. Έτσι, προέκυψαν μεταξύ άλλων έργα για αριστερό χέρι και ορχήστρα των R. Strauss, Korngold, Britten, Hindemith κ.ά.

Ο Βιτγκενστάιν απηύθυνε ανάλογο αίτημα και στον Μωρίς Ραβέλ, ο οποίος εκείνη την εποχή δούλευε πάνω στο κοντσέρτο για πιάνο σε σολ μείζονα.

Ο ίδιος ο συνθέτης αναγνώρισε τις έντονες επιρροές του, εν προκειμένω από την τζαζ, όπως επίσης και τη συνειδητή του προσπάθεια να δώσει την αίσθηση ότι ο πιανίστας παίζει και με τα δύο χέρια, γεγονός που καθιστά την πιανιστική γραφή εξαιρετικά πυκνή και δεξιοτεχνική. Το έργο είναι αναμφίβολα ένα από τα πιο δραματικά του Ραβέλ, ενώ η σκοτεινή του ατμόσφαιρα έχει εκληφθεί από ορισμένους αναλυτές ως ένα έμμεσο σχόλιο του συνθέτη για την τραγικότητα του Α’ Παγκοσμίου πολέμου.

Raphaël Cendo (γενν. 1975)

"Rage in the heaven city"

Ο Ραφαέλ Σεντό (γενν. 1975), ένας από τους πιο ανερχόμενους Γάλλους συνθέτες της νεότερης γενιάς, έγραψε το έργο Rage in the heaven city για μεγάλη συμφωνική ορχήστρα το 2004 και το αφιέρωσε στην μνήμη ενός εκ των δασκάλων του, του πρόωρα χαμένου Ιταλού συνθέτη, Fausto Romitelli. Η πρώτη εκτέλεση δόθηκε στις 30 Ιανουαρίου 2005 στο Παρίσι, από τη Λυρική Ορχήστρα του Κονσερβατουάρ υπό την διεύθυνση του Pascal Rophé.

Το "Rage in the heaven city" είναι το πρώτο από τα συμφωνικά έργα του Σεντό, στο οποίο ο συνθέτης, επηρεασμένος από τις κατακτήσεις της φασματικής μουσικής, πειραματίζεται συστηματικά με την εφαρμογή της θεωρίας του περί «γενικευμένου οργανικού κορεσμού». «Κορεσμός» είναι η αλλοίωση ενός ήχου, όταν η έντασή του υπερβαίνει τα όρια του ηχοσυστήματος που το μεταδίδει.

Στην πραγματικότητα, στο πλαίσιο της οργανικής μουσικής, ο στόχος δεν επιτυγχάνεται ποτέ πλήρως, ωστόσο το εγχείρημα δημιουργεί νέες, ενδιαφέρουσες δυνατότητες έκφρασης για τα όργανα και επιτάσσει μια ιδιαίτερη μουσική σημειογραφία. Ο «οργανικός κορεσμός», κατά τον Σεντό, υλοποιείται στο συγκεκριμένο έργο σε τέσσερα επίπεδα: στο ηχόχρωμα (πολυφωνική διάσπαση του ήχου), στις συχνότητες (κλάστερ, αρμονικές συνηχήσεις), στο ρυθμό (επιτάχυνση των ηχητικών παλμών) και στην ένταση (ακραίες διακυμάνσεις της δυναμικής). Αυτές οι τέσσερις παράμετροι είναι αλληλοεξαρτώμενες και εξελίσσονται παράλληλα μέσα από γρήγορες εναλλαγές του ηχητικού περιβάλλοντος και με οριακές χειρονομίες, που κινούνται συχνά στα όρια του εφικτού.

Igor Stravinsky (1882 – 1971)

«Το πουλί της φωτιάς» (σουίτα του 1919)

Η συνεργασία του Ιγκόρ Στραβίνσκυ με τα περίφημα Ρωσικά Μπαλέτα του ιμπρεσάριου Σεργκέι Ντιάγκιλεφ κράτησε περίπου δύο δεκαετίες και δίκαια θεωρείται μία από τις σημαντικότερες καλλιτεχνικές συνεργασίες στην ιστορία. Πρώτος καρπός της ήταν το μπαλέτο «Το πουλί της φωτιάς», που ο νεαρότατος και παντελώς άγνωστος εκτός Ρωσίας Στραβίνσκυ συνέθεσε μεταξύ Νοεμβρίου 1909 και Μαΐου 1910. Αποτέλεσε έναν πραγματικό θρίαμβο για τον νέο συνθέτη που εν μία νυκτί απέσπασε το θαυμασμό του παρισινού κοινού και τον έπαινο εκλεκτών συναδέλφων του, όπως οι Debussy και Ravel.

Η συναρπαστική, έντονα περιγραφική μουσική του μπαλέτου, γραμμένη για ογκωδέστατη συμφωνική ορχήστρα, έχει εμφανείς ρίζες στη ρωσική παράδοση• ο συνθέτης επηρεάστηκε ιδιαίτερα από το ύφος και την ενορχήστρωση του μεγάλου δασκάλου του, Rimsky-Korsakoff, αν και ήδη στο μπαλέτο αυτό κάνουν την εμφάνισή τους τολμηρές αρμονίες και πολύπλοκα ρυθμικά σχήματα, στοιχεία που αργότερα ο Στραβίνσκυ ανέπτυξε στο έπακρο με εντελώς προσωπικό τρόπο και που τον καταξίωσαν ως έναν από τους κορυφαίους εκπροσώπους του μουσικού μοντερνισμού.

Από το μπαλέτο, ο συνθέτης σχηματοποίησε τρεις συμφωνικές σουίτες, το 1911, το 1919 και το 1945, αντίστοιχα. Η δεύτερη, που θα ακουστεί στη συναυλία, αποτελείται από έξι αποσπάσματα που ακολουθούν την εξέλιξη της πλοκής στο μπαλέτο. Ο πρίγκιπας Ιβάν, με τη βοήθεια του πουλιού της φωτιάς, που του χαρίζει ένα μαγικό φτερό, συντρίβει τον «κακό» βασιλιά Καστσέι και κατορθώνει να ελευθερώσει δεκατρείς πριγκίπισσες, που εκείνος έχει αιχμαλωτίσει, για να ερωτευτεί τελικά την ωραιότερη από αυτές.