Movement | Ομιλίες

Στέλιος Μιχαλόπουλος (Αναπληρωτής Καθηγητής Οικονομικών, Πανεπιστήμιο Brown, Πρόβιντενς, ΗΠΑ)

«Πρόσφυγες στη Μεσόγειο: Οι μακροπρόθεσμες συνέπειες της Ανταλλαγής Πληθυσμών του 1923»

Αυτό το εν εξελίξει πρότζεκτ εξετάζει ένα γεγονός-ορόσημο στη δημιουργία της νεότερης Ελλάδας: τη διεθνώς αναγνωρισμένη, βίαιη ανταλλαγή πληθυσμών ανάμεσα στην Ελλάδα και την Τουρκία. Η υποτιθέμενη επιτυχία της έθεσε το πρότυπο για τις ανταλλαγές πληθυσμών που ακολούθησαν μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Στο παρόν εγχείρημα, καταλογογραφούμε για πρώτη φορά, και σχεδόν στο σύνολό τους, τους προσφυγικούς καταυλισμούς στην Ελλάδα, όπως και τους αντίστοιχους τόπους προέλευσης των προσφύγων στη σημερινή Τουρκία. Στη συνέχεια, εντοπίζουμε τις μακροπρόθεσμες οικονομικές και πολιτικές συνέπειες των προσφυγικών ροών για τις κοινότητες υποδοχής στην Ελλάδα και για τους απογόνους των ίδιων των προσφύγων.

Πέννυ Κουτρολίκου (Αναπληρώτρια Καθηγήτρια, Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχανικών, Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο)

«Νόμιμες γεωγραφίες (αν)ασφάλειας και ασύλου»

Ένα μεγάλο φάσμα αντιλήψεων για το τι σημαίνει «κρίση» έχει επηρεάσει την ευρωπαϊκή μεταναστευτική πολιτική, ορίζοντας ως προτεραιότητα τη θωράκιση των εξωτερικών συνόρων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, την άρνηση ανάληψης ευθύνης για τις περιπτώσεις ασύλου και τη δημιουργία μιας «ουδέτερης ζώνης» στην περιφέρεια της Ευρώπης, όπως και την αύξηση του αριθμού των «επιστροφών» (δηλαδή των απελάσεων και των απορριφθέντων αιτήσεων για άσυλο) με το πρόσχημα της «ασφάλειας». Η χαρτογράφηση αυτών των νέων νόμιμων γεωγραφιών για την «ασφάλεια» αποκαλύπτει τον βαθμό διαφοροποίησης στην εκχώρηση δικαιωμάτων, ανάλογα με την εθνικότητα των ανθρώπων και την πορεία που αυτοί ακολουθούν. Σε αυτή την παρουσίαση δίνεται το παράδειγμα της αρχής της «εσωτερικής φυγής ή εναλλακτικής λύσης επανεγκατάστασης», όπως αυτή εφαρμόστηκε στις δικαστικές αποφάσεις για την αίτηση ασύλου που υπέβαλαν Αφγανοί πολίτες, και πιο συγκεκριμένα όσοι προέρχονταν από την πόλη της Καμπούλ.

Κατά συνέπεια, η γεωγραφία και οι σημασιοδοτήσεις της γίνονται ολοένα και πιο σημαντικές, σε επίπεδο τόσο ατομικών όσο και συλλογικών δικαιωμάτων. Οι ποικιλόμορφες (αν)ασφαλείς γεωγραφίες θέτουν σε κίνδυνο όχι μόνο την ίδια την πρόσβαση στο άσυλο και το «δικαίωμα στην απόδραση», αλλά και την πρόσβαση σε πολλά άλλα δικαιώματα ή και στο ίδιο το «δικαίωμα του να έχεις δικαιώματα». Ωστόσο, αν αλλάξει η τοποθέτηση των ενεργών υποκειμένων, τότε αλλάζουν και αυτές οι γεωγραφίες αντιστοίχως: αφενός (ανα)παράγουν άνισες γεωγραφίες και άνισα υποκείμενα δικαιωμάτων, αφετέρου ασκούν δυσμενή επιρροή στην εννοιολόγηση των δικαιωμάτων, υποδεικνύοντας προνομιακές τοποθετήσεις ή τοποθετήσεις που συνιστούν αποτέλεσμα διακρίσεων.

Ayesha Hameed (Συγγραφέας και καλλιτέχνιδα που εξετάζει στην έρευνά της τα ιστορικά και σύγχρονα σύνορα και τη μετανάστευση)

«Μαύρη Ατλαντίδα: Ανάδρομος φουτουρισμός»

Στις 29 Απριλίου του 2006, μια λέμβος μήκους έξι μέτρων εντοπίστηκε στη νοτιοανατολική ακτή των νησιών Μπαρμπάντος. Μέσα στη λέμβο η ακτοφυλακή βρήκε έντεκα πτώματα ταριχευμένα με φυσικό τρόπο, λόγω της έκθεσής τους στον ήλιο και στο αλμυρό νερό. Αυτό το πλοίο-φάντασμα έπλεε ακυβέρνητο για τέσσερις μήνες στον Ατλαντικό Ωκεανό. Γεμάτο μετανάστες από τη Σενεγάλη, τη Γουινέα-Μπισάου και την Γκάμπια, σάλπαρε ανήμερα των Χριστουγέννων από την Πράγια, την πρωτεύουσα των νησιών του Πράσινου Ακρωτηρίου, με κατεύθυνση τις Κανάριους Νήσους. Κάθε επιβάτης είχε πληρώσει 1.000 € για να εξασφαλίσει μία θέση στο σκάφος…

Αυτή είναι μια ανεπαρκής αφήγηση της ιστορίας, η οποία αξιοποιεί τα διαθέσιμα υλικά μέσα και εργαλεία για να κατανοήσει πώς οι καιρικές συνθήκες, τα ωκεάνια ρεύματα και η κρατική βία συνέδραμαν στην αναχαίτιση της πορείας αυτού του πλοίου. Κινούμενη αφηγηματικά μεταξύ κινηματογραφικής ταινίας και δοκιμίου, αμφισβητεί την επάρκεια των μετρήσεων γύρω από τις ιστορίες και τις επιπτώσεις που συνδέονται με τον διάπλου· εκεί είναι που αναδύονται γλώσσες για να φανερώσουν την υλικότητα της θάλασσας, καθώς και τον μετρήσιμο και απροσμέτρητο τρόμο που περικλείει η μορφή ενός πλοίου-φαντάσματος.

Alessandra Di Maio (Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Αγγλικής Λογοτεχνίας, Πανεπιστήμιο του Παλέρμο, Ιταλία)

«“Look Back, Athena Was Black”: Αφρικανική διασπορά και πολιτιστικός ακτιβισμός στη Σικελική Μαύρη Μεσόγειο»

Ενώ η Ευρώπη, συμπεριλαμβανομένης και της Ιταλίας, έχει ζήσει πρόσφατα αναβιώσεις του εθνικισμού, το Παλέρμο, πρωτεύουσα της Σικελίας και μία από τις μεγαλύτερες πύλες εισόδου για τους αναρίθμητους μετανάστες που φτάνουν στην Ευρώπη από τα παράλια της Αφρικής, έχει αναδειχθεί σε τόπο πειραματισμού για την επανεξέταση και αμφισβήτηση των εννοιών της εντοπιότητας, της κινητικότητας, της υπηκοότητας και του ανήκειν. Μέσα από μια σειρά πολιτικών και πολιτιστικών πρωτοβουλιών, το Παλέρμο έχει γίνει πόλος έλξης για πρωτοπόρους καλλιτέχνες, συγγραφείς, διανοουμένους και ακτιβιστές, οι οποίοι έχουν συρρεύσει εκεί για να διερευνήσουν τους ιστορικούς και σύγχρονους τρόπους με τους οποίους οι μαύρες φωνές έχουν αποσιωπηθεί και τα μαύρα σώματα έχουν επινοηθεί αμφίσημα στη δυτικοκρατούμενη παγκόσμια κουλτούρα. Η διερεύνηση αυτών των ερωτημάτων είναι θεμελιώδης για να κατανοήσει κανείς τι συμβαίνει σήμερα στη Μεσόγειο, έναν τόπο κρίσιμο για την αφρικανική διασπορά – ήδη από την κλασική αρχαιότητα.

Saskia Sassen (Καθηγήτρια Κοινωνιολογίας στην έδρα Robert S. Lynd και Συνδιευθύντρια της Επιτροπής για τη Διεθνή Σκέψη, Πανεπιστήμιο Columbia [ΗΠΑ])

«Τρεις αναδυόμενες μεταναστεύσεις: Αλλαγή εποχής»

Νέοι τύποι μεταναστευτικών ροών αναδύονται, οι οποίοι δεν θα πρέπει να συγχέονται με τους καθιερωμένους. Η διερεύνηση των μεταναστευτικών ροών στις απαρχές τους μάς επιτρέπει να κατανοήσουμε καλύτερα τη σύνθετη δυναμική που τις διακρίνει. Μας λένε κάτι για ένα ευρύτερο μείγμα συνθηκών, που δεν μπορεί παρά να συνεχίσει να μεγαλώνει και το οποίο περιλαμβάνει από νέες μορφές πολέμου και βίας έως μαζικές απώλειες των ενδιαιτημάτων. Οι ροές αυτές αναδύονται από σαφώς οριοθετημένες συνθήκες που λειτουργούν, αντίστοιχα, σε αστικό, σε περιφερειακό και σε παγκόσμιο γεωπολιτικό επίπεδο.

Αποστόλης Φωτιάδης (Ερευνητής και συγγραφέας που εστιάζει σε ζητήματα σχετικά με εθνοτικές διενέξεις, ανθρώπινα δικαιώματα, μετακινήσεις πληθυσμών και πολιτικές για την ευρωπαϊκή οικονομική κρίση)

«Βάναυση νομιμότητα: Πώς η γραφειοκρατική κοινοτοπία έχει μετατρέψει τους ελέγχους των εξωτερικών συνόρων της Ευρωπαϊκής Ένωσης σε μια βίαιη και αόρατη μεθόριο»

Άραγε πώς έχει καταφέρει η Ευρωπαϊκή Ένωση και το Στρατιωτικό Επιτελείο της να δομήσουν μια εκτελεστική εξουσία και έναν νομικό μηχανισμό που να τους επιτρέπει να μεταχειρίζονται με απάνθρωπο τρόπο ανθρώπινα όντα στα εξωτερικά σύνορα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, τη στιγμή που αυτά δεν παραβιάζουν το Ευρωπαϊκό ή το Διεθνές Δίκαιο; Γιατί η κοινοτοπία της γραφειοκρατίας να εξισώνεται με τη βάναυση κακοποίηση σε αυτή τη διαδικασία; Πώς υπονομεύει αυτή η διαδικασία τα θεσμικά αντίβαρα και πώς διαμορφώνει σταδιακά μια κοινωνία όπου η εξουσία θα ασκείται χωρίς την πιθανότητα ελέγχου; Και μπορεί κανείς να αλλάξει τον ρου αυτής της ιστορίας διατυπώνοντας απλώς αυτές τις ερωτήσεις;

Omar Jabary Salamanca (Ερευνητής, Κέντρο Μελετών Συγκρούσεων και Ανάπτυξης, Πανεπιστήμιο της Γάνδης)

«Οπλοποιημένες υποδομές: Κοινωνική αναπαραγωγή και οι τοξικές οικολογίες της εποικιστικής αποικιοκρατίας»

Το 2017, ο πεντάχρονος Μοχάμεντ αλ-Σαγίς πέθανε αφότου κολύμπησε στη θάλασσα, στα μολυσμένα από λύματα νερά στην ακτή της πόλης της Γάζας. Επρόκειτο για το πρώτο θανατηφόρο περιστατικό που συνδέθηκε με τη θαλάσσια ρύπανση στη Λωρίδα της Γάζας. Η τραγωδία αυτή έκανε ορατή τη σχέση συνενοχής ανάμεσα στη συστηματική επίθεση του Ισραήλ στις υποδομές του ηλεκτρικού ρεύματος, στην παρατεταμένη υγειονομική κρίση και στη μακροπρόθεσμη επίδραση αυτών των παραμέτρων στη δημόσια υγεία και στο περιβάλλον. Αυτή η παρουσίαση διερευνά το πώς ο ηλεκτρισμός, μια αναγκαία υποδομή κοινωνικής αναπαραγωγής, έγινε στόχος και, συγχρόνως, όπλο σε έναν πόλεμο που δεν στοχοποιεί μονάχα τα σώματα των Παλαιστινίων, αλλά επίσης και το φυσικό και το δομημένο περιβάλλον που αμφότερα διασφαλίζουν τη βιολογική τους ύπαρξη.

Στέφανος Λεβίδης (Υποψήφιος διδάκτορας στο Centre for Research Architecture του Πανεπιστημίου Goldsmiths, στο Λονδίνο, και ερευνητής στη Forensic Architecture)

«Μαύρα κύματα, γκρίζοι βράχοι: Η οπλοποιημένη φύση των συνόρων του Αιγαίου πελάγους»

Η ομιλία εστιάζει σε μια ναυαγισμένη λέμβο μεταφοράς μεταναστών στο Αιγαίο πέλαγος, για να ερευνήσει την οπλοποίηση της «φύσης» –των κυμάτων, των βράχων, των ρευμάτων και της θαλάσσιας ζωής– στα εξωτερικά θαλάσσια σύνορα της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ο ομιλητής εξετάζει τις νομικές, στρατιωτικές και λεκτικές στρατηγικές, μέσα από τις οποίες η πυκνή γεωγραφία αυτού του αρχιπελάγους διαστρεβλώνεται, παρεισφρέοντας τις έννοιες της επικράτειας, της διαμεσολάβησης και της ευθύνης μέσα στο πλαίσιο της μετανάστευσης στη θάλασσα· σε δεύτερο επίπεδο, επιχειρεί μια αποκατάσταση των θανάτων από πνιγμό στο Αιγαίο, μέσα από πλαισιωμένες ιστορίες εξοριών σε νησιά, τις καθ’ ημάς τρέχουσες εδαφικές διαμάχες και τα αποικιοκρατικά στοιχειώματα.

Jackie Wang (Υποψήφιος διδάκτορας του Πανεπιστημίου Harvard, στις Αφρικανικές και Αφροαμερικανικές Σπουδές, ΗΠΑ)

«Αιχμάλωτες φωνές: Φωνητικά αποτυπώματα φυλακισμένων και το εργαστήριο εγκλεισμού»

Αυτή η ομιλία θα εστιάσει στην επιτήρηση της φωνής, την ιστορία της επιστήμης του ιατροδικαστικού λόγου, τη βιομηχανία των τηλεπικοινωνιών στις φυλακές και τη φυλετικοποίηση του ήχου. Θα αναλυθεί η σχέση ανάμεσα στην ακρόαση και την εξουσία, εξετάζοντας την ιστορία της επιτήρησης της φωνής και της τεχνολογίας της φωνητικής αναγνώρισης. Οι τεχνικές αποτύπωσης της φωνής για σκοπούς που άπτονται της εγκληματολογικής έρευνας αναπτύχθηκαν για πρώτη φορά στη διάρκεια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, επέστρεψαν στη χώρα καταγωγής τους, τις Ηνωμένες Πολιτείες, για λόγους εσωτερικής αστυνόμευσης στις δεκαετίες του ’60 και του ’70, ενώ υιοθετήθηκαν και αναπτύχθηκαν περαιτέρω από εταιρείες τηλεπικοινωνιών σε σωφρονιστικά καταστήματα τη δεκαετία του ’90. Εταιρείες όπως η Securus Technologies και η Global Ted Link μετατρέπουν την κοινωνική λειτουργία της φωνής σε τόπο εξόρυξης. Αντλώντας διδάγματα από τα πεδία των σωφρονιστικών σπουδών, των σπουδών ήχου, των σπουδών επιτήρησης και των μαύρων σπουδών, η ομιλία θα εξετάσει τους τρόπους με τους οποίους αυτές οι εταιρείες ενεργοποιούν έναν μονοκατευθυντήριο, σωφρονιστικό τρόπο ακρόασης που κατηγοριοποιεί τις φωνές με σκοπό τον κοινωνικό έλεγχο.

Nicholas De Genova (Καθηγητής και Πρόεδρος του Τμήματος Συγκριτικών Πολιτισμικών Σπουδών, Πανεπιστήμιο του Houston, ΗΠΑ)

«Χωρικοί σπασμοί, φυλετικές δονήσεις: τα σύνορα και τα όρια του «ευρωπαϊκού» προβλήματος»

Ανάμεσα σε ένα σύστημα παροχής ασύλου που εδράζεται στην καχυποψία και ένα καθεστώς συνόρων που χαρακτηρίζεται, αφενός, από την ολοένα και πιο εντατική ενίσχυση του πλαισίου κράτησης και απέλασης και, αφετέρου, από την αυξανόμενη τοξικότητα των ρατσιστικών, λαϊκίστικων κινημάτων κατά των μεταναστών, η Ευρώπη αποτελεί πλέον για τους περισσότερους πρόσφυγες και μετανάστες χώρο απόρριψης παρά καταφυγίου ή ελευθερίας. Ωστόσο, αυτές οι προσπάθειες ανύψωσης ή αναστήλωσης των ευρωπαϊκών συνόρων «τρέχουν πίσω» από τις επίμονες, ανυπότακτες και αδιόρθωτες πρακτικές των μεταναστών και των προσφύγων για οικειοποίηση της κινητικότητας και διεκδίκηση του χώρου. Συνεπώς, οι «χωρικοί σπασμοί» της Ευρώπης μετατοπίζονται με τη σειρά τους σε «φυλετικές δονήσεις», καθώς οι μάχες που δίνονται στα σύνορα ανα-κλιμακώνονται στους χώρους της καθημερινής ζωής, ενώ η πλήρης έκταση του ευρωπαϊκού χώρου αναδιαμορφώνεται διαρκώς στα πρότυπα μιας μητρόπολης μεταναστών.

Παναγιώτης Πούλος (Λέκτορας, Τμήμα Μουσικών Σπουδών, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών)

«Ανταγωνιστικές μουσικές γεωγραφίες της Κωνσταντινούπολης»

Η Κωνσταντινούπολη, ως τόπος μουσικής δημιουργικότητας, περιγράφεται συχνά ως σταυροδρόμι διαφορετικών πολιτισμών. Αυτή η ισχυρή μεταφορά αποτυπώνει τη δυναμική μετακίνηση ανθρώπων, αντικειμένων και ιδεών που κυριαρχούν στη ζωή της πόλης από το παρελθόν έως το παρόν και διοχετεύονται σε μουσική δημιουργικότητα. Η συγκεκριμένη ομιλία αποσκοπεί να αμφισβητήσει το κυρίαρχο αφήγημα περί πολιτισμικού συγκρητισμού και ενσωμάτωσης, εξερευνώντας τα σημεία αποκλεισμού και διαχωρισμού στη μουσική ζωή της Κωνσταντινούπολης. Τα σημεία αυτά, που νοούνται ως ρήξεις στα μουσικά ρεύματα της πόλης, συνδέονται με τους ενδιάμεσους χώρους που διαμορφώνουν τις σύνθετες μουσικές γεωγραφίες της Κωνσταντινούπολης. Η χαρτογράφηση αυτής της μουσικής περιπλοκότητας είναι ένα μέσο αναγνώρισης των ζητημάτων παραγωγής και ελέγχου του δημόσιου χώρου στην Τουρκία, τα οποία επανεμφανίζονται σταθερά.

Jackie Abhulimen (Πτυχιούχος του Τμήματος Σπουδών Ανάπτυξης και Ειρήνης του Πανεπιστημίου του Bradford, Αγγλία)

«Η δεύτερη γενιά: Στοχασμοί για τις υβριδικές ταυτότητες και την επιδίωξη του ανήκειν»

Σε αυτή τη χρονική στιγμή, στην Ευρώπη των κρίσεων, των πολιτικών σχισμάτων και των μαζικών μετακινήσεων ανθρώπων και ιδεών, εμείς πού βρισκόμαστε στην αναζήτησή μας για το τι σημαίνει «Ευρωπαίος» και «Άλλος»; Μέσα από την οπτική της βιωμένης εμπειρίας, αυτή η ομιλία στοχάζεται για το κίνημα των δεύτερης γενιάς μεταναστών στην Ελλάδα, όπου ο ακτιβισμός και η κινητικότητα γίνονται μηχανισμοί επιβίωσης. Σε δεύτερο επίπεδο, ανιχνεύει –μέσα από τη μεταναστευτική πολιτική– τον τρόπο με τον οποίο μια γενιά υβριδικών ταυτοτήτων και ιδεών περί του ανήκειν οδήγησε στη συλλογική δράση και συνεχίζει να διαμορφώνεται μέχρι σήμερα.

Larry Ossei-Mensah (Επιμελητής, συν-ιδρυτής του ARTNOIR και συν-επιμελητής της 7ης Μπιενάλε Αθήνας)

«H δύναμη της αισθητικής και της Κινητικότητας »

Ο Λάρυ Οσέι-Μενσά θα διερευνήσει τον διαρκώς μεταβαλλόμενο ορισμό της σύγχρονης τέχνης και της κινητικότητας, εξετάζοντας επισταμένως το έργο της Faith Ringgold, του Kerry James Marshall, του Kehinde Wiley, του Bill T. Jones, της Okwui Okpokwasili και άλλων καλλιτεχνών. Ο Οσέι-Μενσά θα ερευνήσει την ικανότητα των καλλιτεχνών αφενός να αξιοποιούν τη δύναμη της αισθητικής και της κινητικότητας, μέσα από τις θεματικές της μουσικής, του τόπου, της ταυτότητας και της ιστορίας της τέχνης, και αφετέρου να επαναπροσδιορίζουν την κατανόησή μας για τη μεταβαλλόμενη παγκόσμια κοινωνία μας.

Johny Pitts (Τηλεοπτικός παρουσιαστής, συγγραφέας και φωτογράφος από το Firth Park, Σέφιλντ, Αγγλία)

«Προς μια πολυπολιτισμικότητα 2.0»

Μετά την αποκήρυξη της πολυπολιτισμικότητας από ορισμένους ηγέτες της υφηλίου την προηγούμενη δεκαετία –από τον Ντέιβιντ Κάμερον στο Ηνωμένο Βασίλειο και τον Νικολά Σαρκοζί στη Γαλλία μέχρι την Άνγκελα Μέρκελ στη Γερμανία και τον Βλαντιμίρ Πούτιν στη Ρωσία– πώς θα μπορούσαμε να επαναξιώσουμε και να αναδιαμορφώσουμε την πολυπολιτισμικότητα για τη δεκαετία του 2020;

Louis Chude-Sokei (Καθηγητής Αγγλικών στην έδρα George and Joyce Wein Αφροαμερικανικών Σπουδών, Διευθυντής του Προγράμματος Αφροαμερικανικών Σπουδών, Πανεπιστήμιο Βοστόνης, ΗΠΑ)

«Εντός και έναντι του δέρματος: Νέοι Αφρικανοί, παλαιές μαυρότητες»

Αν και η «Μαύρη Μεσόγειος» συνεχίζει να πυροδοτεί πολιτικές ανακατατάξεις και πολιτισμικές μεταμορφώσεις, κατά γενική ομολογία έχει ασκήσει ελάχιστη επιρροή στην πολιτική και πολιτιστική δραστηριότητα στον «Μαύρο Ατλαντικό». Υπάρχει οπωσδήποτε αντίληψη των κρίσεων γύρω από τη φυλή και τη μετανάστευση στον χώρο που εκτείνεται ανάμεσα στην Αφρική, την Ευρώπη και τη Μέση Ανατολή, αλλά δεν έχει προξενήσει αντιδράσεις όπως αυτές που χαρακτήρισαν την παναφρικανική κινητοποίηση πριν από μερικές γενιές. Αυτή η ομιλία διερευνά τη σιωπή ανάμεσα στις δύο ζώνες. Διαμεσολαβείται από άλλη μια περίπτωση αφρικανικής μετανάστευσης: των ανθρώπων που πήγαν στις Ηνωμένες Πολιτείες στη δύση του κινήματος κατά των φυλετικών διακρίσεων.