Θεματικές Συμποσίου - Χαρτογραφίες της εικόνας στον εικοστό-πρώτο αιώνα

Το μέλλον των μελλοντικών εικόνων
Jean-Luc Nancy

Σε μια σειρά από κείμενά του για την εικόνα, ο παγκοσμίου φήμης Γάλλος φιλόσοφος Jean-Luc Nancy έχει περιγράψει τις ανησυχητικές δυνάμεις που απελευθερώνονται από τις εικόνες που μας καλούν να τις αντιμετωπίσουμε, τους περιορισμούς που μας δεσμεύουν σ’ αυτές, τον θάνατο που μας κοιτάζει κατάματα μέσα από τα παγωμένα χαρακτηριστικά τους και την αποστασιοποιημένη τους οικειότητα, καθώς και τη βία και την αμφισημία που τόσο συχνά ελλοχεύει στην καρδιά τους. Σε έναν κόσμο όλο και πιο κορεσμένο από εικόνες, μπορούμε άραγε να συνεχίζουμε να λέμε ότι γνωρίζουμε τι είναι η εικόνα; Μπορούμε να φανταστούμε το μέλλον των εικόνων, ακόμη και το μέλλον των μελλοντικών εικόνων;

Hale County, This Morning, This Evening
Σκηνοθεσία: RaMell Ross
Συζήτηση με τον RaMell Ross και τη Λιάνα Θεοδωράτου

Το εντυπωσιακό σκηνοθετικό ντεμπούτο του RaMell Ross –το "Hale County, This Morning, This Evening" (Το Hale County, σήμερα το πρωί, σήμερα το απόγευμα)– έχει κερδίσει τις επευφημίες των κριτικών και μια σειρά από διακρίσεις, συμπεριλαμβανομένης μιας υποψηφιότητας για Όσκαρ στην κατηγορία του Καλύτερου Ντοκιμαντέρ. Μια ιμπρεσιονιστική και πρωτοποριακή ταινία που διαδραματίζεται στην κομητεία Hale της Αλαμπάμα, εξετάζει τις καθημερινές προσωπικές στιγμές των Αφροαμερικανών πρωταγωνιστών της και της κοινότητας στην οποία ζουν. Πρόκειται για ένα φιλμ-αποτύπωμα του ιστορικού Νότου. Ένα λυρικό ντοκιμαντέρ στο οποίο τα δράματα ενσωματώνονται, εκμαιεύονται, συμπεραίνονται, και όπου ο τόνος και η διάθεση –και οι οπτικές και ηχητικές στιγμές και συνειρμοί που δημιουργούν– είναι άρρηκτα συνδεδεμένα με την παρατήρηση του κάθε χαρακτήρα και της προσωπικής εμπειρίας και την επίκληση σε αυτά. Συνυφαίνοντας εικόνες που αντικαθιστούν την αφηγηματική πλοκή με οπτικές κινήσεις, ο Ross κατασκευάζει ένα εμπνευσμένο φιλμικό κέντημα που περιπλέκει τον χρόνο, την ανθρώπινη ψυχή, την ιστορία, το περιβαλλοντικό θαύμα, την κοινωνιολογία και τα κοσμικά φαινόμενα, και δημιουργεί ένα νέο αισθητικό πλαίσιο για να βλέπεις και να βιώνεις τη ζεστασιά και τις καρδιές των ανθρώπων στην περιοχή της Μαύρης Ζώνης των ΗΠΑ και πολύ πιο πέρα. Η ταινία διερωτάται αν μπορούμε να βιώσουμε μια ζωή στηριζόμενη στα οφέλη της τεχνολογίας χωρίς να θυσιάσουμε τη γνώση, την εμπειρία και την κληρονομιά μιας ζωής που έχει βιωθεί σε σχέση με συγκεκριμένες ιστορίες και ιστορικές συνθήκες.

Forensic Architecture και «Η υπόθεση Παύλος Φύσσας»
Eyal Weizman και Χριστίνα Βαρβία

Οι συγκρούσεις σε όλο τον κόσμο γίνονται ολοένα και πιο σύνθετα περιβάλλοντα δεδομένων και μίντια και ως εκ τούτου είναι απαραίτητο να αναπτυχθούν αναλυτικές τεχνικές και στρατηγικές που να ανταποκρίνονται καλύτερα σ’ αυτή την πολυπλοκότητα. Ο Eyal Weizman, διευθυντής του Forensic Architecture Agency (Κέντρο Εγκληματολογικής Αρχιτεκτονικής), θα συζητήσει τους τρόπους με τους οποίους τα πεδία εικόνας που παράγονται από τον ψηφιακό εξοπλισμό καταγραφής, τις δορυφορικές επικοινωνίες, τις τεχνολογίες τηλεανίχνευσης και τις πλατφόρμες μέσων κοινωνικής δικτύωσης μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την ανάλυση των παραβιάσεων των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και του διεθνούς ανθρωπιστικού δικαίου. Θα εξηγήσει πώς η δημιουργία κινούμενων σχεδίων και διαδραστικών χαρτογραφιών όχι μόνο μας βοηθά να μοντελοποιούμε τα γεγονότα καθώς εκτυλίσσονται στον χώρο και στον χρόνο, αλλά επίσης μας βοηθά να εφεύρουμε νέες τεχνικές έρευνας των μίντια και νέους τρόπους παρουσίασης των ερευνών που αφορούν την άσκηση βίας σε αστικά και αρχιτεκτονικά περιβάλλοντα. Η αναπληρώτρια διευθύντρια του Forensic Architecture Χριστίνα Βαρβία θα συζητήσει τις προσπάθειες του οργανισμού να ανακατασκευάσει τα γεγονότα που οδηγούν στη δολοφονία του Παύλου Φύσσα χρησιμοποιώντας οπτικοακουστικό υλικό. Η επακόλουθη βιντεο-έρευνα και η συνοδευτική αναφορά, που παρουσιάστηκε στο ελληνικό δικαστήριο τον Σεπτέμβριο του 2018, συνδυάζει υλικό από κάμερες ασφαλείας, καταγεγραμμένες συνομιλίες μεταξύ αστυνομικών υπηρεσιών και υπηρεσιών έκτακτης ανάγκης και καταθέσεις μαρτύρων, και επισημαίνει τον ρόλο που μπορούν να διαδραματίσουν οι εικόνες στις εγκληματολογικές και ποινικές έρευνες.

Το κλίμα των εικόνων
Tom Cohen και Yates McKee

Το συγκεκριμένο πάνελ θα διερευνήσει τις σχέσεις μεταξύ των τεχνικών μέσων (ιδίως του κινηματογράφου, της φωτογραφίας, της ζωγραφικής και της τεχνητής νοημοσύνης) και ζητήματα που αφορούν την κλιματική αλλαγή και την εποχή που ονομάζεται «Ανθρωπόκαινος» (Anthropocene). Εστιάζοντας σε υλικό από ταινίες των Hitchcock και Kubrick, στις φωτογραφίες των Robert Capa και Sebastiao Salgado και σε ζωγραφικά έργα του Andy Warhol, το πάνελ θα εντοπίσει τις μορφές της καταστροφής, του θανάτου και της εξαφάνισης που κυκλοφορούν σε σχέση τόσο με τον κόσμο των εικόνων όσο και με τις κρίσεις της βιόσφαιράς μας. Εάν είμαστε αυτή τη στιγμή μάρτυρες των διπλών επιταχύνσεων που έχουν περάσει τα λεγόμενα «σημεία καμπής» στο δημόσιο φαντασιακό, πέρα από την αναστρεψιμότητα –το κλιματικό χάος και την τεχνητή νοημοσύνη– μπορούμε επίσης να καταχωρήσουμε και τις ταυτοποιήσεις μεταξύ κινηματογράφου και εξαφάνισης των ειδών, μεταξύ των εικόνων και της «Ανθρωπόκαινου», μεταξύ μέτρων ασφαλείας και εκτόπισης πληθυσμών. Μπορούμε να σκεφτούμε τη σχέση ανάμεσα σε αυτό που ο Hal Foster χαρακτήρισε «ανήσυχη εικόνα» (distressed image) και σε έναν κόσμο του οποίου τα κλίματα και οι ατμόσφαιρες είναι όλο και περισσότερο ανήσυχες, έως και εξαντλημένες;

Οι ήχοι των εικόνων
Raviv Ganchrow και Fred Moten

Μπορούμε να μιλήσουμε για τις ηχητικές συχνότητες των εικόνων, για το φωνογραφικό τους περιεχόμενο; Η όραση συνοδεύεται πάντα από ακρόαση; Το να βλέπει κανείς διπλασιάζεται πάντα ως ήχος; Μέσα στη σύνθετη μουσική της εικόνας, ο αυτοσχεδιασμός ενεργοποιείται σε έναν ήχο που φέρει πληροφορίες στα υπόρρητα γραφικά του ρυθμού του, σε μια χωρική αναπαράσταση η οποία είναι ήχος, σε έναν χώρο του οποίου η ακουστική υπερβαίνει τον οπτικο-χωρικό προσδιορισμό αλλά δεν αντιτίθεται σε αυτόν. Πράγματι, οι προσπάθειες να υλοποιηθούν οι ηχητικές δονήσεις, είτε με την πρόσδοση ιδιοτήτων αντικειμένου είτε με τη μετάφρασή τους σε οπτικές φόρμες, διαδραμάτισαν σημαντικό ρόλο στην ιστορική επιστημολογία του ήχου. Από τα σχήματα του Chladni μέχρι τον «φωνοαυτογράφο», η ορατότητα της ακουστικής υπογραμμίζει συνεχώς τις χωρικές διαστάσεις του ήχου. Οι Raviv Ganchrow και Fred Moten θα διερευνήσουν τις φωνητικές ενέργειες των εικόνων, το «δονούμενου έδαφός» τους και τις ηχητικές τοπογραφίες τους, εξετάζοντας την κυκλοφορία τους μέσα στην ιστορία των τεχνολογιών ανίχνευσης των κραδασμών και σε κείμενα όπως το Zong! της M. NourbeSe Philip, στο οποίο ο χώρος είναι (φωνο)γραμμένος και ακούγεται η ιστορία του «μεσαίου περάσματος» –του θαλάσσιου ταξιδιού των Αφροαμερικανών στα δουλεμπορικά πλοία.

Η οργή των εικόνων
Joan Fontcuberta

Ο Καταλανός εικαστικός Joan Fontcuberta έχει πρόσφατα διερευνήσει αυτό που ονομάζει «οργή των εικόνων», την άγρια διάδοση και κυκλοφορία εικόνων σε όλα τα μέσα ενημέρωσης και σχεδόν σε κάθε διάσταση της καθημερινής μας ζωής. Ταυτόχρονα, τα κείμενά του και η πρακτική του ως φωτογράφου φανερώνουν ότι αυτός ο κορεσμός μάς υποχρεώνει να σκεφτούμε εικόνες που συνεχίζουν να λείπουν, εικόνες που δεν υπήρξαν ποτέ, που υπήρξαν αλλά παρέμεναν μη διαθέσιμες, που χάθηκαν στη συλλογική μας μνήμη ή απαγορεύτηκαν ή λογοκρίθηκαν. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο, συχνά ξεκινώντας από ήδη υπάρχοντα αρχεία, δημιουργεί διαρκώς νέες φωτογραφίες με διαφορετικά είδη λογισμικού και αλγορίθμων. Με αυτόν τον τρόπο, μας ενθαρρύνει να σκεφτούμε το νέο καθεστώς της φωτογραφικής εικόνας σε μια εποχή στην οποία η τρελή διαδρομή της κυριαρχεί πάνω στο περιεχόμενό της.

Τα δικαιώματα των εικόνων
Tom Keenan και Sharon Sliwinski

Είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς διεκδικήσεις που αφορούν ανθρώπινα δικαιώματα χωρίς τη χρήση εικόνων. Καλώς ή κακώς, οι εικόνες διαμαρτυρίας, αποδείξεων και διαβεβαιώσεων είναι η lingua franca των αγώνων για δικαιοσύνη σήμερα. Και φαίνεται να έρχονται σαν πλημμύρα, όλο και περισσότερο, μέρα και νύχτα. Αλλά μέσα από ποια κανάλια περνάει ο χείμαρρος; Το πάνελ θα εξετάσει τις οδούς μέσω των οποίων αυτές οι εικόνες και ιδέες κυκλοφορούν σε διαδρομές που δεν επιτρέπουν απλώς, αλλά στην πραγματικότητα διαμορφώνουν τις διεκδικήσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και το εννοιολογικό υπόβαθρο τους. Ποιες είναι οι τεχνολογίες και οι γλώσσες που δομούν την παγκόσμια κατανομή του ανθρωπισμού και του οικουμενισμού και πώς οι ίδιες τεχνολογίες και γλώσσες αφήνουν το σημάδι τους σε αυτές τις ιδέες; Πώς έχουν μεταμορφώσει οι τεχνολογίες της εικόνας και των καναλιών επικοινωνίας τους ίδιους τους όρους των ανθρωπίνων δικαιωμάτων; Αν ο λόγος και ο ακτιβισμός των ανθρωπίνων δικαιωμάτων επικεντρώνονται όλο και περισσότερο στην παρουσίαση αποδεικτικών στοιχείων αντλούμενων από τα διαφόρων ειδών μίντια, θα μπορούσαμε επίσης να φανταστούμε τα δικαιώματα που οι εικόνες όχι μόνο να παράγουν αλλά φέρουν οι ίδιες; Τι δίνει στις εικόνες το δικαίωμα της ύπαρξης και πώς μπορεί να συνδέεται αυτό το δικαίωμα με τα ανθρώπινα και τα μη ανθρώπινα δικαιώματα;

Η γεωγραφία των εικόνων
Zahid Chaudhary και Rosalind Morris

Ως στοιχεία αρχείων που συνεχώς διευρύνονται, οι εικόνες αντιστέκονται στη δέσμευση σε μια συγκεκριμένη, μοναδική τοποθεσία. Ενώ ταξιδεύουν σε όλο τον κόσμο και σε διαφορετικές γεωγραφικές περιοχές, αλλάζουν διαρκώς μορφή και εκτοπίζονται περαιτέρω όποτε αναπλαισιώνονται και ξαναδιαβάζονται. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο πρέπει να μάθουμε πώς να εντοπίζουμε την κίνηση των εικόνων σε όλα τα είδη των συνόρων και πώς να τις θεωρούμε ταυτόχρονα υλικά αντικείμενα, μέσα επικοινωνίας, και αποσωματοποιημένα και περιοδεύοντα δίκτυα σχέσεων. Πράγματι, καθώς οι κάμερες καταγράφουν, ενεργοποιούν ή ελέγχουν την ανθρώπινη κίνηση σε διαφοροποιημένες γεωγραφικές, πολιτισμικές και πολιτικές περιοχές, οι ίδιες οι εικόνες μεταναστεύουν με τους δημιουργούς, τα υποκείμενα και τους θεατές τους. Εξερευνώντας τις πρακτικές λήψης εικόνων στην Ινδία, το Ισραήλ, την Ταϊλάνδη, τη Νότια Αφρική και άλλες χώρες του κόσμου, οι Zahid Chaudhary και Rosalind Morris ανακαλύπτουν διασπορικές φωτογραφικές συνήθειες που εγείρουν ερωτήματα σχετικά με τον βαθμό στον οποίο οι εικόνες φέρουν ίχνη συγκεκριμένων γεωγραφικών και ιστορικών συνθηκών ή τον βαθμό στον οποίο συνδέονται με ένα δίκτυο διαφορετικών τοποθεσιών. Μπορούμε να μιλήσουμε για τη γεωγραφία των εικόνων ή πρέπει να μιλάμε για διάφορες γεωγραφίες μίας εικόνας; Παραμένουν οι εικόνες συνδεδεμένες με μια συγκεκριμένη τοποθεσία ή πάντα λειτουργεί μια ορισμένη αποπλαισίωση και αφαίρεση εντός τους;

Η μετανάστευση των εικόνων
Bouchra Khalili και Susan Meiselas

Μεγάλο μέρος του έργου των Bouchra Khalili και Susan Meiselas έχει αφιερωθεί σε θέματα σύγκρουσης, μετανάστευσης, εκτοπισμού και κίνησης τόσο των ανθρώπων όσο και των εικόνων. Επειδή οι φωτογραφίες και οι κινηματογραφικές εικόνες μιλούν και μετακινούνται μεταξύ ιστορικών περιόδων, εθνικών συνόρων και διαφορετικών μέσων ενημέρωσης, ίσως δεν είναι τυχαίο ότι η φωτογραφία και το φιλμ εντάσσονται στους προνομιακούς τρόπους παρουσίασης των μεταναστευτικών κρίσεων και των προσφύγων, και αυτό γιατί κάθε εικόνα είναι καθαυτή ενός είδους πρόσφυγας. Κάθε εικόνα μετατρέπει αυτό που παρουσιάζει σε πρόσφυγα –το αποκόπτει από το περιβάλλον του και το μετατοπίζει σε άλλον τόπο και στιγμή– και κάθε εικόνα κυκλοφορεί στον κόσμο μακριά από το «αρχικό» της πλαίσιο. Αυτό που κάνει μια εικόνα εικόνα είναι ίσως η ικανότητά της να περιπλανιέται, συχνά μακριά από τη στιγμή και τον τόπο παραγωγής της. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο η μαζική κυκλοφορία των εικόνων που χαρακτηρίζει την τρέχουσα περίοδο απαιτεί να αναπτύξουμε ένα οπτικό και γλωσσικό λεξικό για την κατανόηση του μεταναστευτικού τους χαρακτήρα και της αυτενέργειας που θα μπορούσαν ή δεν θα μπορούσαν να έχουν σε σχέση με την μετακίνηση και τον εκτοπισμό τους. Λαμβάνοντας ως σημείο εκκίνησης το έργο της Khalili και της Meiselas, το συγκεκριμένο πάνελ θα σκεφτεί τους τρόπους με τους οποίους το ταξίδι των εικόνων μάς βοηθά να σκεφτούμε τη μετανάστευση και τον εκτοπισμό των λαών, ακόμη και αν το ίδιο αυτό ταξίδι μπορεί επίσης να εμποδίσει μια τέτοια σκέψη.