danse de nuit

Ο Μπορίς Σαρμάτς, πέρα από χορογράφος, είναι επίσης χορευτής, και μάλιστα με κλασική παιδεία. Ωστόσο, ο ίδιος παρέκλινε από την αυστηρά προδιαγεγραμμένη διαδρομή του κλασικού χορευτή, δοκιμάζοντας τις δυνάμεις του σε μορφές και τεχνικές χορού –όπως ο αυτοσχεδιασμός– ανοιχτές σε πειραματισμούς. Έκτοτε, πέρα από τις δικές του δημιουργίες, συμμετέχει σε αυτοσχεδιαστικά δρώμενα καλλιτεχνών, όπως οι Saul Williams, Archie Shepp και Médéric Collignon, ενώ διατηρεί σταθερή συνεργασία με τη χορογράφο Anne Teresa De Keersmaeker. Με την τελευταία, εμφανίστηκε στη Στέγη το 2013, στο έργο “Partita 2”.

Ξεκινώντας από την υποθετική ερώτηση, «αν η Tate Modern ήταν Μουσείο Χορού;», ο Σαρμάτς επιχειρεί να δώσει μια άλλη διάσταση στον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε τη σύγχρονη τέχνη μέσα σε μουσειακούς χώρους, όπως η εμβληματική αίθουσα Turbine Hall. Στο κάλεσμα αυτό –στο οποίο συμμετείχαν 90 χορευτές και αρκετοί χορογράφοι– το ζητούμενο δεν ήταν να στηθούν απλώς μια σειρά από δομημένες χορογραφίες, τις οποίες θα παρακολουθούσαν αμέτοχοι οι θεατές, αλλά να ενεργοποιηθεί ο κάθε επισκέπτης έτσι ώστε η εμπειρία του από το δρώμενο στο χώρο να διαμορφώσει μια σχεσιακή αισθητική με το καλλιτεχνικό έργο. Η στροφή προς το «συμμετοχικό έργο τέχνης» αποβλέπει στην κατάργηση της θεμελιώδους διάκρισης μεταξύ παραγωγού-καλλιτέχνη και καταναλωτή-κοινού. Ανατρέποντας την ιεραρχία αυτή, ο θεατής καλείται να προβληματιστεί πάνω στον τρόπο που κατασκευάζεται η ίδια η αξία του έργου τέχνης, στο πόσο ανοιχτός μένει ο διάλογος αυτός στο πλαίσιο των θεσμών και της δημόσιας σφαίρας.

Ο Σαρμάτς, ως χορογράφος, στα τελευταία του έργα επιδεικνύει ένα ιδιαίτερο ενδιαφέρον στον τρόπο που το σώμα μετατρέπεται σε ένα ζωντανό «αρχείο» για την καταγραφή της ιστορίας του χορού: από τα «50 χρόνια ιστορίας χορού», όπου χρησιμοποιεί ένα βιβλίο αφιερωμένο στην εργογραφία του Merce Cunningham για να αναπαράγει επί σκηνής στιγμιότυπα και ίχνη χορογραφίας όπως έχουν αποτυπωθεί σε εικόνες, έως το “Levée des conflits”, βασισμένο σε έναν αντιληπτικό χάρτη για 24 χορευτές και 25 κινήσεις, όπου το σώμα παραδίδεται στην αέναη κυκλικότητα των κινήσεων, επαληθεύοντας το εφήμερο στο χορό και στον τρόπο που ανασυντίθεται διαρκώς το υλικό της χορογραφίας.

Επηρεασμένος από το προαναφερθέν παράδοξο εγχείρημα της (μουσειακής) καταγραφής του χορού, μέσα από τη δημιουργία ενός αρχειακού υλικού κινήσεων, ο Μπορίς Σαρμάτς ίδρυσε το «Μουσείο του Χορού» (“Musée de la danse”). Πρόκειται για ένα ανορθόδοξο υβρίδιο, ένα εγχείρημα που αντλεί το υλικό του από τις ίδιες τις αντιφάσεις του· ένα εργαστήριο που ευνοεί τη σκέψη, την πρακτική και την περαιτέρω εξερεύνηση των ορίων του χορού. Επίσης, παρότι πρόκειται για ένα “φυσικό” χώρο (με έδρα του τη Ρεν), το συγκεκριμένο μουσείο είναι έτσι φτιαγμένο ώστε να περιοδεύει, να διευκολύνει τις επιμειξίες ανάμεσα στις πρακτικές των εκθέσεων και της περφόρμανς, καθώς και τη διακίνηση των ιδεών, να αποτελεί εν ολίγοις ένα χώρο ο οποίος διατυπώνει τις θέσεις του και τις θέτει σε εφαρμογή, χωρίς ωστόσο να τις παγιώνει σε αμετάκλητους κανόνες. Αυτός ο νομαδικός χαρακτήρας επαληθεύει και όλη τη θεώρηση της τέχνης από τη σκοπιά του Σαρμάτς, ενός καλλιτέχνη που διαρκώς αμφισβητεί για να επανεφευρίσκει τους τρόπους με τους οποίους δημιουργεί.

«Ανέκαθεν πιστεύαμε ότι ο χορός είναι κάτι εφήμερο, άυλο. Αλλά, στην πραγματικότητα, υπάρχουν αρκετά υλικά συστατικά στο χορό, όπως κείμενα, παρτιτούρες, βίντεο, φωτογραφίες. Ακόμη και αν αποδεχτούμε ότι ο χορευτής δεν είναι ένα αντικείμενο, μπορεί ωστόσο να μετατραπεί σε “αντικείμενο”. Πράγματι, πιστεύουμε ότι είμαστε κομμάτι μιας ζωντανής τέχνης, αλλά ένα μουσείο δεν είναι ζωντανή τέχνη – είναι συλλογή αντικειμένων. Παραδόξως, σε ένα μουσείο οι άνθρωποι κινούνται, συμβαίνουν διάφορα πράγματα. Στη ζωντανή τέχνη (live art) δουλεύουμε κατά κύριο λόγο με το χορό, τα αντικείμενα, τα σκηνικά. [...] Το Μουσείο του Χορού δεν έχει να κάνει με μια συλλογή κοστουμιών από παραστάσεις χορού. Στο χορό, έχουμε μια πολύ συγκεκριμένη άποψη, σύμφωνα με την οποία τα εξαιρετικά γραπτά του πιο σπουδαίου χορογράφου δεν εκλαμβάνονται ως χορός. Τα ημερολογιακά τετράδια του Nijinsky ή του Hijikata αποτελούν δείγματα έκφρασης της τέχνης τους. Γιατί, λοιπόν, να μην εκτίθενται και αυτά; Γιατί να μη θεωρούνται τέχνη και χορός; Καθώς διαβάζω τις σκέψεις και τα γραπτά τους, γίνομαι δέκτης ενός χορού, μια τέχνης. Δεν υστερούν σε αξία αν τα συγκρίνουμε με τον “πραγματικό” χορό. Δεν ξέρω καν πού βρίσκεται αυτός ο “πραγματικός” χορός. Συνεπώς, ο χορός δεν είναι μονάχα ένα μέσο σωματικής έκφρασης· είναι εξίσου θεωρητικό μέσο, διανοητικό μέσο, μέσο προφορικής και γραπτής έκφρασης –όπως και άλλα τόσα μέσα. Οφείλουμε να έχουμε μια διευρυμένη ιδέα του τι σημαίνει [πλέον] χορός.» [Από συνέντευξη του καλλιτέχνη στο “Interview magazine”, 16/10/2013]