Αριστοτέλης Ωνάσης

Σεπτέμβριος 1922. Ο δεκαεξάχρονος Αριστοτέλης Ωνάσης βλέπει από τη γέφυρα ενός πλοίου τη Σμύρνη στις φλόγες. Πίσω του, η γενέθλια γη του φλέγεται, η οικογενειακή περιουσία καταστρέφεται, η πατρίδα χάνεται. Ο νεαρός Αριστοτέλης (γεννήθηκε τον Ιανουάριο του 1906) διαφεύγει από τη φλεγόμενη πόλη. Φτάνει στην Αθήνα με τις εκατοντάδες χιλιάδες των Ελλήνων προσφύγων από τη Μικρά Ασία, όπου και εγκαθίσταται η οικογένειά του. Έναν χρόνο μετά, τον Αύγουστο του 1923, ταξιδεύει με ένα διαβατήριο Νάνσεν (διαβατήριο χωρίς εθνικότητα, που δίνεται στους απάτριδες) για την Αργεντινή, αναζητώντας μια καλύτερη ζωή και νέες ευκαιρίες.

Γιος ευκατάστατου καπνεμπόρου, με επαρκή εκπαίδευση στις ξένες γλώσσες και σε εμπορικές πρακτικές από την Ευαγγελική Σχολή της κοσμοπολίτικης Σμύρνης, θα ξεκινήσει στο Μπουένος Άιρες την επιχειρηματική του καριέρα. Για λίγους μήνες δουλεύει ως νυχτερινός χειριστής τηλεφωνικού κέντρου και το 1924, σε συνεργασία με τον πατέρα του και τον θείο του, που έχουν στήσει εντωμεταξύ εμπορική εταιρεία εξαγωγών καπνών στον Πειραιά, ο Αριστοτέλης Ωνάσης δημιουργεί την εμπορική εταιρεία Aristoteles S. Onassis Import-Export. Τα ανατολικά καπνά που εισήγαγε η οικογένεια Ωνάση στο Μπουένος Άιρες ήταν ελαφρύτερα από τα κουβανέζικα και τα βραζιλιάνικα που χρησιμοποιούνταν στην αγορά και στην καπνοβιομηχανία της Αργεντινής. Με αυτό τον ελαφρύτερο καπνό ο Αριστοτέλης Ωνάσης δημιουργεί μια μικρή βιοτεχνία, στοχεύοντας σε μια νέα εξειδικευμένη αγορά, των γυναικών καπνιστριών, εκδηλώνοντας έτσι το επιχειρηματικό του δαιμόνιο. Ας μη λησμονούμε ότι ο μεσοπόλεμος είναι η περίοδος ανόδου του φεμινιστικού κινήματος και της χειραφέτησης των γυναικών, που καπνίζουν για να την επιδείξουν. Το 1932 έχει συγκεντρώσει ένα μικρό κεφάλαιο, το σεβαστό ποσό των 50.000 λιρών Αγγλίας.

Το 1932, χρονιά που πεθαίνει και ο πατέρας του, παίρνει την απόφαση που θα του αλλάξει τη ζωή: στρέφεται στη ναυτιλία. «Θητεύει» έξι μήνες στο Λονδίνο, στο γραφείο των Ιθακήσιων εφοπλιστών αδελφών Δρακούλη και το 1933, μεσούσης της παγκόσμιας ύφεσης, αγοράζει από την Καναδική Εταιρεία Ατμόπλοιων δύο φορτηγά πλοία των 5.500 κόρων ολικής χωρητικότητας (κοχ) ή 8.500 τόνων νεκρού βάρους (τνβ), που ήταν δεμένα στον ποταμό Σαιντ Λώρενς, για 3.775 λίρες στερλίνες έκαστο. Όλα τους απομεινάρια του Μεγάλου Πολέμου.

Τα δύο πρώτα πλοία του παίρνουν τα ονόματα των γονιών του. Τα «Ωνάσης – Πηνελόπη» και «Ωνάσης – Σωκράτης» ξεκινούν το ταξίδι στους εμπορικούς δρόμους του Ατλαντικού, καθελκύοντας τον μεγαλύτερο μύθο του εφοπλισμού στην Ελλάδα. Ο νεαρός Αριστοτέλης Ωνάσης ξέρει βέβαια ότι, χωρίς οικογενειακή παράδοση στη ναυτιλία, θα αντιμετωπίζεται ως ξένος. Δεν ανήκει στους παραδοσιακούς Έλληνες εφοπλιστές. Πρέπει να διεκδικήσει τον χώρο του σε αυτό το κλειστό, κάπως καχύποπτο κλαμπ της ναυτιλιακής «οικογένειας» της εποχής, που εδρεύει στο Λονδίνο. Θα το καταφέρει μεθοδικά, πεισματικά, αιρετικά.

Συνειδητοποιεί την αυξανόμενη ζήτηση για πετρέλαιο και πρωτοπορεί. Είναι ο πρώτος Έλληνας που στρέφεται στα τάνκερ. Το 1938 ναυπηγεί στο Γκέτεμποργκ της Σουηδίας το πρώτο του δεξαμενόπλοιο, το «Άριστον», 10.227 κοχ (15.000 τνβ) το οποίο ναυλώνει στην Tidewater Oil Company του Jean Paul Getty για μεταφορά πετρελαίου μεταξύ Ηνωμένων Πολιτειών και Ιαπωνίας. Αυτή ήταν η αφετηρία και της σχέσης του Ωνάση με τις πετρελαϊκές εταιρείες. Το 1939 κάνει την επόμενη καθοριστική κίνηση: ιδρύει στο προξενείο του Παναμά στο Λονδίνο την πρώτη του παναμαϊκή εταιρεία, τη Sociedad Maritima Miraflores Ltd., στην οποία μεταφέρει τα φορτηγά του και αναρτά σε αυτά την παναμαϊκή σημαία. Από εκείνη τη στιγμή υιοθετεί την αποκλειστική χρήση των υπεράκτιων εταιρειών και των σημαιών ευκαιρίας για τις επιχειρηματικές του δράσεις είτε στη θάλασσα είτε στον αέρα.

Με το ξέσπασμα του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, το τρίτο του δεξαμενόπλοιο βρίσκεται στα τελικά στάδια ναυπήγησης στη Σουηδία. Η απόφαση, όμως, των ουδέτερων Σουηδών να ακινητοποιήσουν πολλά ξένα πλοία, ανάμεσά τους και το «Άριστον», που βρίσκεται δεμένο στη Στοκχόλμη, θα τον αιφνιδιάσει αλλά δεν θα τον αποτρέψει από τη συνέχεια.

Ο Ωνάσης βρίσκεται διαρκώς εν κινήσει. Είναι ένας παθιασμένος και οξυδερκής κοσμοπολίτης που ζει ταυτόχρονα στο Παρίσι, το Μπουένος Άιρες, το Όσλο και το Λονδίνο. Το 1940 εγκαθίσταται στη Νέα Υόρκη, από όπου διαχειρίζεται στη διάρκεια του πολέμου τον στόλο του με τα τέσσερα δεξαμενόπλοια: το «Καλλιρόη»», το «Άρτεμις», το «Αντιόπη» και το «Αριστοφάνης». Το 1945 ο στόλος του αποτελείται από έξι πλοία των 51.318 κοχ. Το 1955 τον έχει εκτινάξει και δεκαπενταπλασιάσει, σε 77 πλοία των 791.324 κοχ, κατακτώντας την κορυφή της ελληνικής αλλά και της διεθνούς πλοιοκτησίας. Το 1965 τον έχει ξανά διπλασιάσει σε 1,5 εκατ. κοχ διατηρώντας σχεδόν τον ίδιο αριθμό πλοίων, ενώ το 1975 σχεδόν τον έχει διπλασιάσει και πάλι φτάνοντας τους 2,5 εκατ. κοχ. Το μεγάλο άλμα έγινε τη δεκαετία 1945-55. Πώς το πέτυχε αυτό;

Η άνοδός του στην κορυφή γίνεται με τρία πολύ επιτυχημένα και τολμηρά επιχειρηματικά βήματα. Το πρώτο είναι η αγορά ενός στόλου 12 Λίμπερτυ αμερικανικής κατασκευής (φορτηγά πλοία που ναυπηγήθηκαν κατά εκατοντάδες στη διάρκεια του πολέμου), ο οποίος, με τη σωστή πολιτική αγοραπωλησιών, του εξασφάλισε το κεφάλαιο για να προβεί στο επόμενο επιχειρηματικό τόλμημα: την αγορά στόλου δεξαμενόπλοιων Τ2 από τη Ναυτιλιακή Επιτροπή των Ηνωμένων Πολιτειών (κάτι που απαγορευόταν από την αμερικανική νομοθεσία, αλλά με τη βοήθεια Αμερικανών δικηγόρων, τραπεζών και πετρελαϊκών εταιρειών το κατάφερε). Το τρίτο τόλμημα είναι καθοριστικό: η στροφή στα γερμανικά ναυπηγεία με μια πρωτοφανή παραγγελία 18 δεξαμενόπλοιων. Έχει διακρίνει μια λαμπρή ευκαιρία στα ναυπηγεία της μεταπολεμικής Γερμανίας. Το 1953 ναυπηγεί στο Αμβούργο το πρώτο που χαρακτηρίζεται ως “super tanker”, υπερδεξαμενόπλοιο (46.000 τόνοι). Θα του δώσει το όνομα της πρώτης συζύγου του, Αθηνάς (Τίνας) Ωνάση. Είναι η μικρή κόρη του «πατριάρχη» των Ελλήνων εφοπλιστών, Σταύρου Λιβανού, από τη Χίο. Παντρεύονται το 1946 στον καθεδρικό ναό της Αγίας Τριάδας στη Νέα Υόρκη. Τα δύο παιδιά τους, ο Αλέξανδρος (1948) και η Χριστίνα (1950), συμμετέχουν στις λαμπρές τελετές για τα νεότευκτα αποκτήματα του στόλου – ενίοτε σπάζοντας και το μπουκάλι της σαμπάνιας.

Τον Ιανουάριο του 1954 ο Ωνάσης υπογράφει μια συμφωνία με τη Σαουδική Αραβία, η οποία προκαλεί αίσθηση λόγω της διεθνούς σημασίας της – άλλη μια τολμηρή κίνηση που αιφνιδιάζει συμμάχους και ανταγωνιστές. Την ίδια χρονιά εγκαθιστά το κέντρο των επιχειρήσεών του στο Μόντε Κάρλο, με κεντρικό ναυτιλιακό πρακτορείο την Olympic Maritime. Τις επόμενες δεκαετίες η πλωτή αυτοκρατορία του γιγαντώνεται. Φίλοι και εχθροί του αναγνωρίζουν ότι ανοίγει νέους δρόμους στην ελληνόκτητη ναυτιλία. Με τη διορατικότητα, την τόλμη και την αποφασιστικότητά του, ο Αριστοτέλης Ωνάσης δεν κατακτά απλώς μια περίοπτη θέση στην εφοπλιστική ελίτ. Μισό αιώνα αργότερα, το 2000, η μεγάλη ναυτιλιακή εφημερίδα “Lloyds List” του Λονδίνου τον ανακηρύσσει «κορυφαία προσωπικότητα της παγκόσμιας ναυτιλίας για τον 20ό αιώνα».

Το 1953 αποκτά τον έλεγχο της Εταιρείας Θαλασσίων Λουτρών του Μόντε Κάρλο, στην οποία ανήκουν το Καζίνο του Μόντε Κάρλο, ξενοδοχεία, θέατρα και άλλα ακίνητα. Το 1956 αγοράζει από το ελληνικό Δημόσιο το προνόμιο εκμετάλλευσης του αποδυναμωμένου εθνικού αερομεταφορέα Τ.Α.Ε. και ιδρύει την Ολυμπιακή Αεροπορία. Γίνεται έτσι ο ένας από τους μόλις δύο ιδιώτες στον κόσμο με δική τους αεροπορική εταιρεία (ο άλλος είναι ο Αμερικανός επιχειρηματίας Howard Hughes, που κατέχει την TWA).

Η εταιρεία ξεκινά τη λειτουργία της στις 6 Απριλίου 1957, με προδιαγραφές εξυπηρέτησης επιβατών που σήμερα θεωρούνται αδιανόητες, λόγω κόστους. Πολύ γρήγορα η Ολυμπιακή ανοίγει τα φτερά της στις πέντε ηπείρους και γίνεται μια από τις ασφαλέστερες αεροπορικές εταιρείες στον κόσμο. Στα τέλη του 1974, ο Ωνάσης καταγγέλλει τη σύμβαση με το ελληνικό Δημόσιο και στις 4 Αυγούστου 1975, μετά τον θάνατό του, η Ολυμπιακή Αεροπορία μεταβιβάζεται στο ελληνικό Δημόσιο.

Το 1963 ο Ωνάσης αγοράζει τον Σκορπιό, ένα μικρό, άγονο και άνυδρο νησί απέναντι από τη Λευκάδα. Το μεταμορφώνει στον ιδιωτικό του επίγειο παράδεισο, με δενδροφυτεύσεις, ξενώνες, λιμάνια, παραλίες και μια φάρμα.

Δεν είναι καθόλου οπαδός της «λάθε βιώσας» φιλοσοφίας. Αντίθετα, στρέφει αόκνως πάνω του τα φώτα της δημοσιότητας. Οι διεθνείς προσωπικότητες του πολιτικού, επιχειρηματικού και καλλιτεχνικού κόσμου που θα φιλοξενηθούν μεγαλοπρεπώς στον Σκορπιό και στο «πλωτό ανάκτορό» του, τη θαλαμηγό «Χριστίνα» (ανάμεσά τους, ο Βρετανός πρωθυπουργός Winston Churchill, ο Πρίγκιπας Ρενιέ του Μονακό, ο Ιταλός βιομήχανος και ιδιοκτήτης της FIAT Giovanni Agnelli, η Σουηδοαμερικανίδα ηθοποιός Greta Garbo κ.ά.) κάνουν τον διεθνή Τύπο να παραληρεί.

Ο πρώτος γάμος του λήγει επίσημα το 1960. Θα συνδεθεί με μακροχρόνιο και θυελλώδη δεσμό με τη μεγάλη ντίβα της όπερας Μαρία Κάλλας. Το 1968 αιφνιδιάζει εκ νέου την υφήλιο νυμφευόμενος στον Σκορπιό τη Jacqueline Bouvier Kennedy, χήρα του δολοφονηθέντος Αμερικανού προέδρου John F. Kennedy.

Στις 24 Ιανουαρίου 1973, ο γιος του Αλέξανδρος χάνει τη ζωή του σε αεροπορικό δυστύχημα στο Ελληνικό, σε ηλικία μόλις 25 ετών. Ο πρόωρος και αδόκητος θάνατός του επιφέρει στον Αριστοτέλη Ωνάση βαρύτατο πλήγμα, από το οποίο δεν θα συνέλθει ποτέ. Πεθαίνει δύο χρόνια αργότερα, στις 15 Μαρτίου 1975, στο αμερικανικό νοσοκομείο του Παρισιού. Θα ταφεί στον Σκορπιό, όπου αναπαύεται ήδη ο γιος του και η αδελφή του Άρτεμη. Εκεί θα τους ακολουθήσει αργότερα και η κόρη του Χριστίνα, η οποία αφήνει την τελευταία πνοή της στις 19 Νοεμβρίου 1988, στο Μπουένος Άιρες.

Ο Αριστοτέλης Ωνάσης θα αφήσει στη χειρόγραφη διαθήκη του εντολή για τη δημιουργία, στη μνήμη του γιου του, κοινωφελούς ιδρύματος με το όνομα «Αλέξανδρος Σ. Ωνάσης».

Οι εκτελεστές της διαθήκης του, ανάμεσά τους και στενοί συνεργάτες του, θα προβούν στις ενδεδειγμένες ενέργειες για να πραγματωθεί η τελευταία του επιθυμία. Έδρα του Ιδρύματος ορίζεται η Βαντούζ του Λιχτενστάιν. Όρος της διαθήκης είναι το Κοινωφελές Ίδρυμα να αντλεί τους πόρους του από ένα Επιχειρηματικό Ίδρυμα, το οποίο θα λειτουργεί παράλληλα.

Ο πολιτισμός, η παιδεία, το περιβάλλον, η υγεία και η κοινωνική αλληλεγγύη είναι οι βασικές προτεραιότητες του Ιδρύματος «Αλέξανδρος Σ. Ωνάσης». Η δράση του εκπηγάζει από την ανάγκη του εμπνευστή του να αναδειχθούν οι δυνατότητες μιας άλλης Ελλάδας, να απελευθερωθούν οι ζωτικές δυνάμεις της που μένουν κρυμμένες, ανεκμετάλλευτες και ημιφωτισμένες.

Τα αρχικά μέλη του διοικητικού συμβουλίου του Ιδρύματος Ωνάση, τα οποία καθόρισε το 1975 ο Αριστοτέλης Ωνάσης στη διαθήκη του (ισόβια μέλη), ήταν στην πλειονότητά τους έμπιστα στελέχη και επιχειρηματικοί συνεργάτες του. Ο τελευταίος από αυτούς ήταν ο Παύλος Ιωαννίδης, ο οποίος έφυγε από τη ζωή σε ηλικία 97 ετών, το 2021. Όλα τα μέλη του Δ.Σ. που δεν είχε ονομάσει ο Ωνάσης στη διαθήκη του είναι αιρετά και εκλέγονται, για ορισμένη περίοδο, από το ίδιο το διοικητικό συμβούλιο, σύμφωνα με τα συγκεκριμένα κριτήρια που έχουν θεσπιστεί.