H έκθεση “Documents of Breathing” στο Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης Κρήτης με την υποστήριξη του Onassis Culture

Η αναπνοή, σύμφωνα με τα κείμενα των αρχαίων Αιγυπτίων, συμβολίζει τις επιθυμίες και τις ανάγκες του νεκρού στη μετά θάνατον ζωή. Η έκθεση “Documents of Breathing” επιχειρεί να περισυλλέξει –με τρόπο σχεδόν συνειρμικό– κομμάτια που, όταν βρεθούν μαζί, αναβιώνουν ιστορίες. Αρχειακά ίχνη, οικογενειακά κειμήλια, ιστορικά ντοκουμέντα συνθέτουν τα «Τεκμήρια Αναπνοής» και μας καλούν να τα ανακαλύψουμε με κομμένη την ανάσα.

Η αιγυπτιακή «Βίβλος των Νεκρών» είναι ένα πολυσυλλεκτικό εγχειρίδιο με οδηγίες για τη μετάβαση του νεκρού στον Άλλο Κόσμο. Τα ταφικά κείμενα των αρχαίων Αιγυπτίων δεν είναι παρά συρραφές από μικρότερα κείμενα, που έχουν βρεθεί μέσα σε ταφικούς θαλάμους: ξόρκια και μαγικές επικλήσεις προς τους θεούς για το ταξίδι προς το Βασίλειο των Νεκρών. Πολλές φορές, ονομάζονται και «άδειες αναπνοής». Η αγγλική λέξη για την ανάμνηση, το “recollection”, ενώνει το συνθετικό -re- (-ανά-) με τη χειρονομία της συλλογής (collection). Έτσι, η έκθεση “Documents of Breathing” αποτελεί μια προσπάθεια συλλογής κομματιών που, όταν ενωθούν, «ανα-βιώνουν» την Ιστορία, τεκμηριώνοντας το τέλος του χρόνου. Αυτά τα θραύσματα ζωής συνθέτουν τα «Τεκμήρια Αναπνοής».

Ένα σκοτεινό δάσος, μια θάλασσα, η άβυσσος ή το γέλιο ενός παιδιού. Εικόνες με αρχετυπική, κρυπτική ή αλληγορική σημασία αγκιστρώνονται μέσα από τις λεζάντες τους σε μια πολύ συγκεκριμένη στιγμή και συνθήκη, όπως οι συγκρούσεις στις Σκουριές, ο χαμός των προσφύγων στη Μεσόγειο, τα Δεκεμβριανά του 2008, η φωτιά στο Μάτι ή κάποια οικογενειακή ιστορία. Όλα αυτά μπορούν να συνομιλήσουν με ένα ιστορικό μνημείο, ένα ζευγάρι που αγκαλιάζεται, ένα μαγικό δαχτυλίδι, stills από μια soft porn ταινία του ’70 ή ένα φωτορομάντζο. Και όλα μπορούν να είναι ταυτόχρονα ιστορικά τεκμήρια και οικογενειακά κειμήλια – ακόμα και ένας ουρανός. Η αντίφαση και η αναντιστοιχία μεταξύ φωτογραφίας και λεζάντας, εικόνας και λόγου, σημείου και σημαινόμενου, και τελικά η διαλεκτική ένταση μεταξύ του ιστορικού και του φαντασιακού, του προσωπικού και του κοινωνικού, του υλικού και του άυλου, του ιερού και του βέβηλου, αποτελούν όλα τους στοιχεία που δίνουν στην έκθεση πνοή ζωής.

Ο τρόμος του κενού –horror vacui– ήταν η απαρχή για ένα τέτοιο έργο, καθώς αυτό ακριβώς το κενό ανέκαθεν πάσχιζε να μετασχηματιστεί σε κάτι, να «αναρχοποιηθεί». Μια τέτοια κρύπτη νοήματος, σε αντιπαραβολή με τον Λόγο, βιώνεται ως τόπος γέννησης: η Mαύρη Tρύπα πριν τον μεγάλο κατακερματισμό, ένας τόπος ασφαλής και άφατος, που πάντα κυοφορεί.

Το έργο έχει ως αναφορές το βιβλίο του Walter Benjamin “The Arcades Project”, μια συλλογή από κειμενικά αποσπάσματα δικά του και κυρίως άλλων διανοητών με επίκεντρο το Παρίσι του 19ου αιώνα, και τον «Άτλαντα Μνημοσύνης» του Aby Warburg (1866-1929), μια ακολουθία εικόνων από την αρχαιότητα μέχρι την εποχή του, που αναδεικνύει συνέχειες μοτίβων, χειρονομιών, συμβολισμών, τα πολιτισμικά ίχνη και τις οπτικές αναπαραστάσεις τους στην ιστορία της τέχνης. Κοινό στοιχείο και των δύο έργων, πέραν της κυριαρχούσας χειρονομίας της συλλογής θραυσμάτων, είναι ότι δεν ολοκληρώθηκαν ποτέ.

Έτσι και τα «Τεκμήρια Αναπνοής», ξεκίνησαν από την ιδέα ενός βιβλίου, και ταξινομούνται σε δέκα ατελή κεφάλαια: The Last Version, Chronos, Dream City, Denkraum, Logos, Pathos, Sacred & Profane, Pothos, Θάνατος, The Afterlife.

Στα «Τεκμήρια Αναπνοής», που παρουσιάζονται με τη μορφή έκθεσης (όπου εμπεριέχεται το αρχικό βιβλίο-κιβωτός), εσωκλείεται το παρακάτω απόσπασμα:

«Αν έγινε για εκείνον αυτό το βιβλίο, τότε εκείνος θα αναπνέει παντοτινά, όπως οι ψυχές των θεών. Κρύψ’ το! Κράτα το μυστικό! Μην αφήσεις κανέναν να το διαβάσει, γιατί μπορεί να κάνει κάποιον από το βασίλειο του θεού να ξαναζήσει εκατομμύρια φορές. […] Είθε να γράψει για εσένα το Βιβλίο της Αναπνοής με τα ίδια του τα δάχτυλα. Είθε η ψυχή σου να αναπνέει παντοτινά. Είθε να βλέπεις με τα μάτια σου, να ακούς με τα αυτιά σου, να μιλάς με το στόμα σου, να περπατάς με τα πόδια σου, και η ψυχή σου να γίνει θεία στο επέκεινα, έτσι ώστε να παίρνει όποια μορφή επιθυμεί. Είθε η ψυχή σου να αναπνέει σε όποιο μέρος επιθυμείς. Είθε να μακροημερεύσεις στη ζωή, με ευτυχία, με υγεία, έχοντας εξασφαλίσει τον θρόνο σου στον Ιερό Τόπο. Είθε να περάσεις τις νύχτες σου εν ζωή. Είθε το πρόσωπό σου να ζήσει και η μορφή σου να είναι όμορφη, ενώ το όνομα σου να πορεύεται μέρα με τη μέρα. Είθε η μυρωδιά σου να είναι ευχάριστη όπως ενός νέου ανθρώπου. Είθε να ζήσει η ψυχή σου μέσω του Βιβλίου της Αναπνοής».

Διάρκεια έκθεσης

19 Μαρτίου – 7 Μαΐου 2022

Powered by Onassis Culture

Με την υποστήριξη του Οργανισμού Πολιτισμού και Ανάπτυξης ΝΕΟΝ

Με την ευγενική συνεργασία του Δήμου Ρεθύμνης, του Συλλόγου Ξενοδόχων Νομού Ρεθύμνης και της ΑΝΕΚ/Blue Star Ferries.