Η καλλιτεχνική ομάδα hypercomf και ο Μάρκος Διγενής συνεργάζονται στο πρόγραμμα καλλιτεχνικής φιλοξενίας Studiotopia στη Στέγη

Τα θαλάσσια σπήλαια αποτελούν μοναδικά οικοσυστήματα αφενός λόγω της χρήσης τους από πολλά θαλάσσια είδη ως πολύτιμο, δυσεύρετο καταφύγιο και αφετέρου λόγω των διαφορετικών επιπέδων έντασης εισερχόμενου φωτός, τα οποία δημιουργούν ξεχωριστές οικολογικές ζώνες σε κάθε σπήλαιο. Το σκοτεινό εσωτερικό τους δημιουργεί κατάλληλες συνθήκες διαβίωσης για τους σκοπόφιλους οργανισμούς (που αγαπούν τη σκιά), όπως τα πλάσματα που ζουν σε μεγάλα βάθη, ενώ φιλοξενούν επίσης ενδημικά, σπάνια και προστατευόμενα είδη. Ταυτόχρονα, τα θαλάσσια σπήλαια προσελκύουν έναν αυξανόμενο αριθμό διεισδυτικών ειδών που αναζητούν καταφύγιο, μεταβάλλοντας τη βιοποικιλότητα του οικοσυστήματος με απρόβλεπτους τρόπους. Αυτά τα σκοτεινά, παμπάλαια, και μέχρι πρόσφατα σχετικά ανενόχλητα, «σπίτια» εμποτίζονται με νέα αντικείμενα και υλικότητες, με αποτέλεσμα οι διακριτικοί τους κάτοικοι να έρχονται αντιμέτωποι με νέες αλληλεπιδράσεις. Εκτός από τα μη ενδημικά είδη, έχουν παρατηρηθεί από δύτες πλαστικά να βρωμίζουν τον πυθμένα των σπηλαίων, ενώ η έντονη ανθρώπινη δραστηριότητα κοντά στις εισόδους δημιουργεί πιθανότητες πρόσθετων εξελισσόμενων απειλών.

Μια πρόσκαιρη χειρονομία «εκκαθάρισης» αυτών των χώρων θα προκαλούσε μόνο στιγμιαία ανακούφιση. Τα σημαντικότερα ωκεάνια ζητήματα απαιτούν σαφώς μεγάλες αντιληπτικές και συστημικές μεταρρυθμίσεις, όπως η αλλαγή της νοοτροπίας της κοινωνίας σχετικά με την κατανάλωση και η επανεκτίμηση των πρακτικών μας χρησιμοποιώντας ένα νέο σύνολο αξιών το οποίο θα εστιάζει στις μακροπρόθεσμες επιπτώσεις των πρακτικών αυτών.

Για να διερευνήσει και να επικοινωνήσει αυτά τα ζητήματα, τα οποία περιλαμβάνουν τόσο αντιληπτικά όσο και πρακτικά προβλήματα που προκύπτουν από τη διατήρηση του θαλάσσιου οικοσυστήματος, ο θαλάσσιος βιολόγος Μάρκος Διγενής από το νησί της Κρήτης, ο οποίος μελετά το βένθος των θαλάσσιων σπηλαίων στην Ελλάδα, θα συνεργαστεί με την καλλιτεχνική ομάδα Hypercomf, η οποία ερευνά το τοπίο του βυθού ως στάδιο αναίρεσης του ανθρωποκεντρικού πολιτισμού.

Το συνεργατικό τους έργο βασίζεται σε μια λεπτομερή επιτόπια έρευνα των οικοσυστημάτων των θαλάσσιων σπηλαίων στα Χανιά της Κρήτης, η οποία θα παρέχει την πρώτη ολιστική προσέγγιση των συγκεκριμένων περιβαλλόντων και των απειλών που δέχονται από ανθρώπινες δραστηριότητες – υλικό που θα αποτελέσει πολύτιμη βάση για μελλοντική παρακολούθηση του οικοσυστήματος. Το έργο τους περιλαμβάνει επίσης την ανάπτυξη ενός πρωτότυπου βιώσιμου σχεδιασμού που θα ενσωματώνει τα ευρήματα της επιτόπιας έρευνας και θα χρησιμοποιεί τα δύσκολα στην ανακύκλωση πλαστικά θαλάσσια απόβλητα που απειλούν τη θαλάσσια βιοποικιλότητα, για την κατασκευή οικιακών δαπέδων και επιφανειών. Μια πρόταση βιώσιμου σχεδιασμού που παράλληλα με την επανάχρηση των απόβλητων υλικών και την επανένταξή τους στο ανθρώπινο σπίτι, θα συμβάλει στη μείωση της ποσότητας σκυροδέματος και άμμου από ποτάμια και θάλασσες που εξάγεται από το φυσικό περιβάλλον για τέτοιες χρήσεις.

Η μελέτη που αποτελεί τη βάση του έργου είναι, όπως προαναφέρθηκε, η πρώτη στο είδος της στα θαλάσσια σπήλαια της συγκεκριμένης περιοχής της Κρήτης και η πρώτη που εστιάζει στα επίπεδα συγκέντρωσης μακροπλαστικής και μικροπλαστικής ρύπανσης στα θαλάσσια σπήλαια της Μεσογείου. Το έτος 2021 έχει επιλεγεί ως το Διεθνές Έτος Σπηλαίων και Καρστ (International Year of Caves and Karst, IYCK). Η μελέτη εκμεταλλεύεται αυτή τη συγκυρία για να παρουσιάσει τα συγκεκριμένα οικοσυστήματα και να ευαισθητοποιήσει το κοινό.

Κατά τη διάρκεια της καταδυτικής αποστολής, θα συλλεχθούν δεδομένα τόσο για την ποιοτική όσο και για την ποσοτική αξιολόγηση της εδραίας και της κινούμενης σπηλαιοπανίδας στα μαλακά και στα σκληρά υποστρώματα, μέσω οπτικής απογραφής, ταυτοποίησης δειγμάτων και ανάλυσης photoquadrat. Η μελέτη θα χωρίσει κάθε θαλάσσιο σπήλαιο στις τρεις ακόλουθες καθιερωμένες οικολογικές ζώνες. Τη ζώνη εισόδου, με άφθονο εισερχόμενο φως, που ενισχύει την επιβίωση και την ανάπτυξη φωτοσυνθετικών οργανισμών όπως τα Ροδόφυτα. Την ενδιάμεση ημι-σκοτεινή ζώνη όπου η διάχυση του φωτός μειώνεται και τα σφουγγάρια κυριαρχούν. Και την εσωτερική σκοτεινή ζώνη όπου το μεγαλύτερο μέρος του υποστρώματος αποτελείται από γυμνό βράχο με μερικούς πολύχαιτους (θαλάσσια σκουλήκια), βρυόζωα, βραχιόποδα και σφουγγάρια.

Θα καταγραφούν αναλυτικά τα διαφορετικά μορφολογικά και τοπογραφικά χαρακτηριστικά των υπό μελέτη σπηλαίων, όπως το ελάχιστο/μέγιστο βάθος, το συνολικό μήκος και πλάτος, ο προσανατολισμός, ο τύπος (βυθισμένο ή ημιβυθισμένο, με τυφλό άκρο ή σήραγγα), ο αριθμός των εισόδων και η πιθανή παρουσία εσωτερικής παραλίας, οι θάλαμοι αέρα, τα στενά περάσματα και άλλα. Θα καταγραφούν επίσης επιπτώσεις και απειλές, όπως τα θαλάσσια απορρίμματα (π.χ. μακροπλαστικά) και τα μη ενδημικά είδη, ο κατακερματισμός και η νέκρωση των ειδών, καθώς και τα προστατευόμενα και χαρακτηριστικά των σπηλαίων είδη. Θα συλλέγονται όλα τα μακροπλαστικά που θα βρεθούν. Η μελέτη θα καταλήξει στη δημιουργία ενός αρχείου με τουλάχιστον 60 photoquadrats ανά σπήλαιο, με δείγματα εδραίων ή κινούμενων οργανισμών και τουλάχιστον 9 βασικά δείγματα για ανάλυση ιζημάτων. Ιδιαίτερη προσοχή θα δοθεί στην αναζήτηση μικρών και εξαιρετικά κρυπτικών κινούμενων ειδών.

Μετά την κατάδυση, θα υπάρξει φιλτράρισμα και διαχωρισμός του συλλεγόμενου ιζήματος, ταξινόμηση της μακροπανίδας και επακόλουθη ταυτοποίησή της σε γενικές μορφολογικές ομάδες, καθώς και διαλογή και αρχειοθέτηση του μικροπλαστικού υλικού που θα βρεθεί στο ίζημα του δείγματος. Επίσης, θα αναλυθούν τα photoquadrats και τα κινούμενα είδη και θα αρχειοθετηθούν εκτενώς μέσω της χρήσης λογισμικού και εργαστηριακού εξοπλισμού, δημιουργώντας την πρώτη επίσημη τεκμηρίωση της βιοποικιλότητας αυτών των σπηλαίων και την πρώτη εκτίμηση των απειλών που αντιμετωπίζουν από την ανθρώπινη δραστηριότητα.

Η ομάδα κατάδυσης θα αποτελείται από ερευνητές του HCMR, επαγγελματίες δύτες και τον φιλοξενούμενο επιστήμονα Μάρκο Διγενή. Η κατάδυση, η επιτόπια έρευνα και η διαδικασία εξαγωγής ιζημάτων και η επακόλουθη ανάλυσή τους θα καταγραφούν σε βίντεο. Αυτό το ευρύ φάσμα οπτικής αρχειοθέτησης και συλλογής δεδομένων, ανάλυσης δειγμάτων, μικροσκοπίας, φωτογραφίας και ανάλυσης photoquadrat από τους τοίχους και τον βυθό των υποβρύχιων σπηλαίων, θα ενημερώσει τον σχεδιασμό των βιώσιμων πλακακιών terrazzo που θα συνδέσουν αυτά τα αόρατα, σχετικά απομονωμένα θαλάσσια οικοσυστήματα με τα πολιτισμικά, βιομηχανικά και εδαφικά ζητήματα που αναπόφευκτα περιβάλλουν οποιοδήποτε οικοσύστημα.