Η καλλιτεχνική ομάδα hypercomf και ο Μάρκος Διγενής συνεργάζονται στο πρόγραμμα καλλιτεχνικής φιλοξενίας Studiotopia στη Στέγη
Θα μπορούσαν τα απομονωμένα και εύθραυστα οικοσυστήματα των θαλάσσιων σπηλαίων να αλληλοεπιδρούν καθημερινά με εμάς, τους μακρινούς χερσαίους γείτονές τους; Είναι υγρή η αστικότητά μας; Το project “Marine Caves and Benthic Terrazzo” εξετάζει προβληματικές που σχετίζονται με τη διατήρηση του θαλάσσιου οικοσυστήματος.
Φωτογραφία: Hypercomf
Τα θαλάσσια σπήλαια αποτελούν μοναδικά οικοσυστήματα αφενός λόγω της χρήσης τους από πολλά θαλάσσια είδη ως πολύτιμο, δυσεύρετο καταφύγιο και αφετέρου λόγω των διαφορετικών επιπέδων έντασης εισερχόμενου φωτός, τα οποία δημιουργούν ξεχωριστές οικολογικές ζώνες σε κάθε σπήλαιο. Το σκοτεινό εσωτερικό τους δημιουργεί κατάλληλες συνθήκες διαβίωσης για τους σκοπόφιλους οργανισμούς (που αγαπούν τη σκιά), όπως τα πλάσματα που ζουν σε μεγάλα βάθη, ενώ φιλοξενούν επίσης ενδημικά, σπάνια και προστατευόμενα είδη. Ταυτόχρονα, τα θαλάσσια σπήλαια προσελκύουν έναν αυξανόμενο αριθμό διεισδυτικών ειδών που αναζητούν καταφύγιο, μεταβάλλοντας τη βιοποικιλότητα του οικοσυστήματος με απρόβλεπτους τρόπους. Αυτά τα σκοτεινά, παμπάλαια, και μέχρι πρόσφατα σχετικά ανενόχλητα, «σπίτια» εμποτίζονται με νέα αντικείμενα και υλικότητες, με αποτέλεσμα οι διακριτικοί τους κάτοικοι να έρχονται αντιμέτωποι με νέες αλληλεπιδράσεις. Εκτός από τα μη ενδημικά είδη, έχουν παρατηρηθεί από δύτες πλαστικά να βρωμίζουν τον πυθμένα των σπηλαίων, ενώ η έντονη ανθρώπινη δραστηριότητα κοντά στις εισόδους δημιουργεί πιθανότητες πρόσθετων εξελισσόμενων απειλών.
Μια πρόσκαιρη χειρονομία «εκκαθάρισης» αυτών των χώρων θα προκαλούσε μόνο στιγμιαία ανακούφιση. Τα σημαντικότερα ωκεάνια ζητήματα απαιτούν σαφώς μεγάλες αντιληπτικές και συστημικές μεταρρυθμίσεις, όπως η αλλαγή της νοοτροπίας της κοινωνίας σχετικά με την κατανάλωση και η επανεκτίμηση των πρακτικών μας χρησιμοποιώντας ένα νέο σύνολο αξιών το οποίο θα εστιάζει στις μακροπρόθεσμες επιπτώσεις των πρακτικών αυτών.
Για να διερευνήσει και να επικοινωνήσει αυτά τα ζητήματα, τα οποία περιλαμβάνουν τόσο αντιληπτικά όσο και πρακτικά προβλήματα που προκύπτουν από τη διατήρηση του θαλάσσιου οικοσυστήματος, ο θαλάσσιος βιολόγος Μάρκος Διγενής από το νησί της Κρήτης, ο οποίος μελετά το βένθος των θαλάσσιων σπηλαίων στην Ελλάδα, θα συνεργαστεί με την καλλιτεχνική ομάδα Hypercomf, η οποία ερευνά το τοπίο του βυθού ως στάδιο αναίρεσης του ανθρωποκεντρικού πολιτισμού.
Το συνεργατικό τους έργο βασίζεται σε μια λεπτομερή επιτόπια έρευνα των οικοσυστημάτων των θαλάσσιων σπηλαίων στα Χανιά της Κρήτης, η οποία θα παρέχει την πρώτη ολιστική προσέγγιση των συγκεκριμένων περιβαλλόντων και των απειλών που δέχονται από ανθρώπινες δραστηριότητες – υλικό που θα αποτελέσει πολύτιμη βάση για μελλοντική παρακολούθηση του οικοσυστήματος. Το έργο τους περιλαμβάνει επίσης την ανάπτυξη ενός πρωτότυπου βιώσιμου σχεδιασμού που θα ενσωματώνει τα ευρήματα της επιτόπιας έρευνας και θα χρησιμοποιεί τα δύσκολα στην ανακύκλωση πλαστικά θαλάσσια απόβλητα που απειλούν τη θαλάσσια βιοποικιλότητα, για την κατασκευή οικιακών δαπέδων και επιφανειών. Μια πρόταση βιώσιμου σχεδιασμού που παράλληλα με την επανάχρηση των απόβλητων υλικών και την επανένταξή τους στο ανθρώπινο σπίτι, θα συμβάλει στη μείωση της ποσότητας σκυροδέματος και άμμου από ποτάμια και θάλασσες που εξάγεται από το φυσικό περιβάλλον για τέτοιες χρήσεις.
Φωτογραφία: Hypercomf
Το “Marine Caves and Benthic Terrazzo” αναμένεται να παρουσιαστεί στη Στέγη το 2022.
Η μελέτη που αποτελεί τη βάση του έργου είναι, όπως προαναφέρθηκε, η πρώτη στο είδος της στα θαλάσσια σπήλαια της συγκεκριμένης περιοχής της Κρήτης και η πρώτη που εστιάζει στα επίπεδα συγκέντρωσης μακροπλαστικής και μικροπλαστικής ρύπανσης στα θαλάσσια σπήλαια της Μεσογείου. Το έτος 2021 έχει επιλεγεί ως το Διεθνές Έτος Σπηλαίων και Καρστ (International Year of Caves and Karst, IYCK). Η μελέτη εκμεταλλεύεται αυτή τη συγκυρία για να παρουσιάσει τα συγκεκριμένα οικοσυστήματα και να ευαισθητοποιήσει το κοινό.
Κατά τη διάρκεια της καταδυτικής αποστολής, θα συλλεχθούν δεδομένα τόσο για την ποιοτική όσο και για την ποσοτική αξιολόγηση της εδραίας και της κινούμενης σπηλαιοπανίδας στα μαλακά και στα σκληρά υποστρώματα, μέσω οπτικής απογραφής, ταυτοποίησης δειγμάτων και ανάλυσης photoquadrat. Η μελέτη θα χωρίσει κάθε θαλάσσιο σπήλαιο στις τρεις ακόλουθες καθιερωμένες οικολογικές ζώνες. Τη ζώνη εισόδου, με άφθονο εισερχόμενο φως, που ενισχύει την επιβίωση και την ανάπτυξη φωτοσυνθετικών οργανισμών όπως τα Ροδόφυτα. Την ενδιάμεση ημι-σκοτεινή ζώνη όπου η διάχυση του φωτός μειώνεται και τα σφουγγάρια κυριαρχούν. Και την εσωτερική σκοτεινή ζώνη όπου το μεγαλύτερο μέρος του υποστρώματος αποτελείται από γυμνό βράχο με μερικούς πολύχαιτους (θαλάσσια σκουλήκια), βρυόζωα, βραχιόποδα και σφουγγάρια.
Θα καταγραφούν αναλυτικά τα διαφορετικά μορφολογικά και τοπογραφικά χαρακτηριστικά των υπό μελέτη σπηλαίων, όπως το ελάχιστο/μέγιστο βάθος, το συνολικό μήκος και πλάτος, ο προσανατολισμός, ο τύπος (βυθισμένο ή ημιβυθισμένο, με τυφλό άκρο ή σήραγγα), ο αριθμός των εισόδων και η πιθανή παρουσία εσωτερικής παραλίας, οι θάλαμοι αέρα, τα στενά περάσματα και άλλα. Θα καταγραφούν επίσης επιπτώσεις και απειλές, όπως τα θαλάσσια απορρίμματα (π.χ. μακροπλαστικά) και τα μη ενδημικά είδη, ο κατακερματισμός και η νέκρωση των ειδών, καθώς και τα προστατευόμενα και χαρακτηριστικά των σπηλαίων είδη. Θα συλλέγονται όλα τα μακροπλαστικά που θα βρεθούν. Η μελέτη θα καταλήξει στη δημιουργία ενός αρχείου με τουλάχιστον 60 photoquadrats ανά σπήλαιο, με δείγματα εδραίων ή κινούμενων οργανισμών και τουλάχιστον 9 βασικά δείγματα για ανάλυση ιζημάτων. Ιδιαίτερη προσοχή θα δοθεί στην αναζήτηση μικρών και εξαιρετικά κρυπτικών κινούμενων ειδών.
Μετά την κατάδυση, θα υπάρξει φιλτράρισμα και διαχωρισμός του συλλεγόμενου ιζήματος, ταξινόμηση της μακροπανίδας και επακόλουθη ταυτοποίησή της σε γενικές μορφολογικές ομάδες, καθώς και διαλογή και αρχειοθέτηση του μικροπλαστικού υλικού που θα βρεθεί στο ίζημα του δείγματος. Επίσης, θα αναλυθούν τα photoquadrats και τα κινούμενα είδη και θα αρχειοθετηθούν εκτενώς μέσω της χρήσης λογισμικού και εργαστηριακού εξοπλισμού, δημιουργώντας την πρώτη επίσημη τεκμηρίωση της βιοποικιλότητας αυτών των σπηλαίων και την πρώτη εκτίμηση των απειλών που αντιμετωπίζουν από την ανθρώπινη δραστηριότητα.
Η ομάδα κατάδυσης θα αποτελείται από ερευνητές του HCMR, επαγγελματίες δύτες και τον φιλοξενούμενο επιστήμονα Μάρκο Διγενή. Η κατάδυση, η επιτόπια έρευνα και η διαδικασία εξαγωγής ιζημάτων και η επακόλουθη ανάλυσή τους θα καταγραφούν σε βίντεο. Αυτό το ευρύ φάσμα οπτικής αρχειοθέτησης και συλλογής δεδομένων, ανάλυσης δειγμάτων, μικροσκοπίας, φωτογραφίας και ανάλυσης photoquadrat από τους τοίχους και τον βυθό των υποβρύχιων σπηλαίων, θα ενημερώσει τον σχεδιασμό των βιώσιμων πλακακιών terrazzo που θα συνδέσουν αυτά τα αόρατα, σχετικά απομονωμένα θαλάσσια οικοσυστήματα με τα πολιτισμικά, βιομηχανικά και εδαφικά ζητήματα που αναπόφευκτα περιβάλλουν οποιοδήποτε οικοσύστημα.
Εικόνες από το "Marine Caves and Benthic Terrazzo"
εικόνα1/3
Φωτογραφία: Hypercomf
Η ανάπτυξη του πρωτοτύπου περιλαμβάνει μια σαφώς προσδιορισμένη και εύκολα αντιγραφόμενη τεχνική δαπέδων, εμπνευσμένη από το βενετσιάνικο «terrazzo», μια τεχνική μωσαϊκού που έχει επίσης χρησιμοποιηθεί ευρέως στην Ελλάδα τις τελευταίες δεκαετίες, κυρίως για κτίρια διαμερισμάτων και δάπεδα βιομηχανικών/αποθηκευτικών χώρων.
Η πρόταση βιώσιμου σχεδιασμού χρησιμοποιεί ένα μεγάλο ποσοστό της ποικιλίας μικροπλαστικών και μακροπλαστικών που απορρίπτονται στους ωκεανούς και μπορούν να συλλεχθούν όταν καταλήγουν στην ακτή. Αυτά περιλαμβάνουν σχοινιά, καπάκια μπουκαλιών, δίχτυα προϊόντων και δίχτυα ψαρέματος, θραύσματα μικροπλαστικών, ολόκληρα μικροπλαστικά αντικείμενα, καθώς και αντικείμενα συνδυαστικών υλικών (π.χ. αναπτήρες και άλλα πλαστικά μικροαντικείμενα πολλών συστατικών). Η προσθήκη αυτών των πλαστικών απορριμμάτων σε μίγματα σκυροδέματος για την παραγωγή δαπέδων και πλακακιών δαπέδου δεν θέτει σε κίνδυνο τη σταθερότητα του υλικού. Αντιθέτως, με τη σωστή διαδικασία, μπορεί μάλιστα να ενισχύσει τις ιδιότητες του.
Αυτή η πρόταση απευθύνεται τόσο στον κατασκευαστικό κλάδο όσο και σε μεμονωμένα άτομα ή μικρές κοινότητες. Θα μπορούσε, για παράδειγμα, να είναι ένας τρόπος αξιοποίησης των δύσκολων στην ανακύκλωση κατακερματισμένων πλαστικών και οργανικών αποβλήτων, που συλλέγονται συχνά από τις ακτές μέσα από προσπάθειες της κοινότητας και του δήμου μόνο για να πεταχτούν, οδηγώντας συχνά στην επαναφορά των υλικών αυτών στον προβληματικό κύκλο από τον οποίο «διέφυγαν». Αυτή η μέθοδος θα μπορούσε να επαναχρησιμοποιήσει μια μεγάλη ποσότητα αυτών των ανομοιογενών υπολειμμάτων και να τους προσθέσει αξία μέσω της καλλιτεχνικής δημιουργίας, ενώ ταυτόχρονα παράγονται λειτουργικές επιφάνειες.
Οπτικά, αντιπροσωπεύει την τρέχουσα συνθήκη και, εννοιολογικά, διατυπώνει υποθέσεις σχετικά με το θέμα της μελλοντικής θαλάσσιας αρχαιολογίας, όπου στιγμές της ιδιωτικής μας ζωής και των συνηθειών που μας προσφέρουν άνεση, θα αναπαρίστανται μέσω των απολιθωμένων αναλωσίμων μας. Οι λεπτομέρειες του θαλάσσιου terrazzo που θα παραχθούν για αυτό το έργο θα παραποιηθούν για να απεικονίσουν τα συγκεκριμένα προβλήματα που αντιμετωπίζει η βιοποικιλότητα του θαλάσσιου σπηλαίου, καθώς προκύπτουν από τα αποτελέσματα των μελετών των οργανισμών, των ρύπων και των μικροπλαστικών στα ιζήματα. Πρόκειται για μια χειρονομία ευαισθητοποίησης του κοινού και μια ωδή στην ανθεκτικότητα της θαλάσσιας βιοποικιλότητας.
Όλο το παραγόμενο υλικό θα χρησιμοποιηθεί για την εξερεύνηση νέων περιοχών με τη χρήση πειραματικής αφήγησης και σε μεθόδους ευρείας δημόσιας συμμετοχής, προωθώντας την προσβασιμότητα στην πληροφορία και τον απαραίτητο πολιτισμικό συγχρονισμό που απαιτείται για την αντιμετώπιση παγκόσμιων ζητημάτων όπως η προστασία και η διατήρηση των ωκεανών.
Αυτά θα περιλαμβάνουν μια διαδικτυακή παρουσίαση του αρχείου μαζί με οδηγίες για τη δημιουργία βενθικού terrazzo και ένα σύντομο βίντεο που θα επισημαίνει τον επείγοντα χαρακτήρα του ζητήματος σχετίζοντάς το με το ανθρώπινο επίγειο σπίτι και συγκεκριμένα με τον νεροχύτη της κουζίνας που συνδέει κάθε σπίτι με τον ωκεανό με έναν τόσο άμεσο και φυσικό τρόπο.
Συλλογικά, το υλικό αυτού του έργου θα συμμετάσχει στις παγκόσμιες προσπάθειες ευαισθητοποίησης γύρω από τα προβλήματα και τις απειλές που αντιμετωπίζει το θαλάσσιο οικοσύστημα και θα προτείνει μια βιώσιμη λύση που μπορεί να εφαρμοστεί τόσο σε μικρή όσο και σε μεγάλη κλίμακα και να αντιμετωπίσει αυτό που αποκαλείται «θαλάσσια τύφλωση» (για να δηλώσει την έλλειψη ορατότητας που δυστυχώς φέρουν τα ζητήματα που αφορούν τη θάλασσα για τον άνθρωπο) μέσα από την εξερεύνηση αφηγήσεων που συνδέουν τη φύση, την επιστήμη και τον πολιτισμό.
