Ψηφιακό Υλικό | Γιαννιώτικα τυπογραφικά σήματα στη Βενετία από τον 17o έως τον 19o αιώνα
Γνωρίζατε ότι Έλληνες από την πόλη των Ιωαννίνων δραστηριοποιήθηκαν στη Βενετία από τον 17o έως τον 19o αιώνα, ιδρύοντας τα δικά τους τυπογραφεία και συνεισφέροντας σημαντικά στη διάδοση του ελληνικού πνεύματος, καθώς και ότι η λειτουργία τους πιστοποιείται από τα τυπογραφικά σήματα που κοσμούσαν τη σελίδα τίτλου και τον κολοφώνα των βιβλίων που εξέδιδαν;
Μια ματιά πίσω στην ιστορία του βιβλίου μάς εισάγει στον μαγικό κόσμο των εικαστικών τεχνών και, συγκεκριμένα, στη δημιουργία των τυπογραφικών σημάτων, που είναι γνωστά και ως σήματα εκδότη. Πρόκειται για μια σημαντική πτυχή της εκδοτικής δραστηριότητας, που χρονολογείται ήδη από την πρώτη δεκαετία άσκησης της τυπογραφικής τέχνης (1450).
Τα τυπογραφικά σήματα ήταν συνήθως ανυπόγραφες συνθέσεις με ποικίλο περιεχόμενο: μυθολογικά και μη όντα, σύμβολα, το έμβλημα ή τα αρχικά του εκδότη. Κάθε εκδότης είχε το δικό του μοναδικό σήμα, με σκοπό να αναγνωρίζονται οι εκδόσεις του αλλά και να διαφοροποιούνται μεταξύ τους, καθώς εκείνη την περίοδο υπήρχε έντονη δραστηριότητα στην παραγωγή και έκδοση έντυπων βιβλίων.
Τα τυπογραφικά σήματα είχαν διττό χαρακτήρα. Αφενός, συμβόλιζαν τη φιλολογική εγκυρότητα του κειμένου και επιβεβαίωναν την αυθεντικότητα και την ποιότητα της έκδοσης, κάτι πολύ σημαντικό κατά την περίοδο ανάπτυξης της τυπογραφίας, ενώ αφετέρου αναδείκνυαν την αισθητική αλλά και τις ιδιαιτερότητες της τυπογραφικής τέχνης και της στοιχειοθεσίας. Εντοπίζονταν κυρίως στη σελίδα τίτλου ή/και στον κολοφώνα των βιβλίων της εποχής.
Παρακάτω μπορείτε να κατεβάσετε τα αρχεία με τα τυπογραφικά σήματα των Γιαννιωτών τυπογράφων που με τα έργα τους συνέβαλαν στην πνευματική αναγέννηση της Ελλάδας.
Επίσης, με τη χρήση της εφαρμογής Artivive, μέσω των κινητών σας τηλεφώνων, μπορείτε να ζωντανέψετε στις οθόνες σας δικέφαλους αετούς, γοργόνες με δυο ουρές, άγριες μέλισσες και θυμωμένους γρύπες.
Ο Νικόλαος Γλυκύς γεννήθηκε στα Ιωάννινα το 1619 και θεωρείται από τους σημαντικότερους Έλληνες τυπογράφους. Το 1671 ίδρυσε στη Βενετία το τυπογραφείο του, αποκτώντας το προνόμιο αποκλειστικότητας για την έκδοση σημαντικών ελληνικών τίτλων. Από το τυπογραφείο του εκδόθηκαν εκκλησιαστικά, επιστημονικά και φιλολογικά έργα. Συνολικά κυκλοφόρησε 106 τίτλους.
To τυπογραφικό σήμα του Νικόλαου Γλυκύ είναι μια «μέλισσα», που συνοδεύεται πάντα από τα αρχικά του ονόματός του: Ν. Γλ. Πρόκειται για ένα ιδιαίτερα διακριτό εκδοτικό-τυπογραφικό σήμα, το οποίο επέλεξε ο ίδιος ως αναγνωριστικό των έργων του. Το σήμα πρωτοεμφανίζεται στο «Ωρολόγιον» του 1670. Έκτοτε, η «μέλισσα» θα συνοδεύει τη λειτουργία του τυπογραφείου έως την έκτη δεκαετία του 19ου αιώνα, σε ποικίλα σχήματα και παραλλαγές, αποτελώντας μοναδικό σύμβολο στον ευρωπαϊκό τυπογραφικό χάρτη.
Πηγή: Κ. Σπ. Στάικος, «Εκδοτικά Τυπογραφικά Σήματα Βιβλίων του Ελληνικού Κόσμου (1494-1821)», Εκδόσεις Άτων, 2009, σ. 104, αρ. 194.
Ο Νικόλαος Σάρρος (ή Σάρος) ήταν Έλληνας ευπατρίδης και λόγιος, τυπογράφος και εκδότης, με καταγωγή από την Ήπειρο. Εγκαταστάθηκε στη Βενετία στα μέσα του 17ου αιώνα και το 1688 δημιούργησε το δικό του τυπογραφείο, το οποίο απέκτησε γρήγορα σπουδαία φήμη. Ο Σάρρος πέθανε το 1697 και το εκδοτικό του έργο συνέχισαν για λίγο οι συγγενείς του, ενώ από το 1706 και μετά το ανέλαβε ο Ιταλός τυπογράφος Antonio Bortoli (εξελληνισμένα: Αντώνιος Βόρτολι). Στο τυπογραφείο του Σάρρου εκδόθηκαν συνολικά 212 βιβλία, όμως τα βιβλία που τυπώθηκαν με το όνομά του ανέρχονται σε τουλάχιστον 315.
Το τυπογραφικό σήμα του Νικολάου Σάρρου ήταν μια γοργόνα-σειρήνα, της οποίας το σώμα καταλήγει σε δύο ουρές που τις κρατά με τα χέρια της, ενώ δεξιά και αριστερά ήταν χαραγμένα τα αρχικά του: Ν.S. Το σήμα εμφανίζεται με πολλές σχεδιαστικές παραλλαγές. Μετά τον θάνατο του Σάρρου χρησιμοποιήθηκε από τον Βόρτολι, ακόμη και όταν ο τελευταίος είχε εκπληρώσει τις συμβατικές υποχρεώσεις του προς τους κληρονόμους του.
Πηγή: Κ. Σπ. Στάικος, «Εκδοτικά Τυπογραφικά Σήματα Βιβλίων του Ελληνικού Κόσμου (1494-1821)», Εκδόσεις Άτων, 2009, σ. 122.
Ο Δημήτριος Θεοδοσίου, με καταγωγή από τα Ιωάννινα, πήγε στη Βενετία σε ηλικία 22 ετών και εργάστηκε στο τυπογραφείο του Γλυκύ για οχτώ χρόνια. Το 1755 ίδρυσε το δικό του τυπογραφείο και εξέδωσε το πρώτο του βιβλίο. Πέθανε το 1782 και το τυπογραφείο ανέλαβε ο ανιψιός του, Πάνος Θεοδοσίου, έως το 1824. Το σύνολο των ελληνικών βιβλίων που εκδόθηκαν στα 69 χρόνια λειτουργίας του τυπογραφείου ήταν περίπου 420 τίτλοι. Σε αυτούς θα πρέπει να προστεθούν 80 σλάβικες και 19 αρμένικες εκδόσεις.
Το τυπογραφικό σήμα του Δημήτρη Θεοδοσίου ήταν ο δικέφαλος αετός με στέμμα, το έμβλημα της Βυζαντινής αυτοκρατορίας, που βαστάει με τα νύχια του τα σύμβολα της εξουσίας. Εκατέρωθεν του αετού είναι χαραγμένα τα αρχικά Δ.Θ. – και Π.Θ. αφότου ανέλαβε το τυπογραφείο ο ανιψιός του, Πάνος Θεοδοσίου.
Πηγή: Κ. Σπ. Στάικος, «Εκδοτικά Τυπογραφικά Σήματα Βιβλίων του Ελληνικού Κόσμου (1494-1821)», Εκδόσεις Άτων, 2009, σ. 166.
Ο Ανδρέας Ιουλιανός ήταν τυπογράφος με φημολογούμενη καταγωγή από τα Ιωάννινα, ο οποίος έζησε στη Βενετία τον 17ο αιώνα. Ανέλαβε το τυπογραφείο που είχε ήδη δημιουργήσει η οικογένειά του. Από το 1582 έως το 1690 ο οίκος των Ιουλιανών εξέδωσε 199 τίτλους. Ο Ανδρέας Ιουλιανός υπήρξε ανταγωνιστής του Νικόλαου Γλυκύ και υπήρχαν μεταξύ τους αντιπαραθέσεις σχετικά με την παραγωγή ελληνικών βιβλίων στη Βενετία.
Το τυπογραφικό σήμα του Ανδρέα Ιουλιανού απεικονίζει σφαίρα που τέμνεται σε δύο ημισφαίρια από οριζόντια γραμμή. Στο βόρειο τμήμα είναι χαραγμένος αετός με ανοιχτές τις φτερούγες του, ενώ στο νότιο ένα προτεταμένο χέρι κρατάει ανθοδοχείο με λωτούς (κρίνους).
Πηγή: Κ. Σπ. Στάικος, «Εκδοτικά Τυπογραφικά Σήματα Βιβλίων του Ελληνικού Κόσμου (1494-1821)», Εκδόσεις Άτων, 2009, σελ. 82.
