Άλκηστις Π. Ρόδη

Το 348 π.Χ., στον λόγο του «Κατά Μειδίου», ο Δημοσθένης περιέγραψε μια δημόσια σφαίρα όπου ο κάθε πολίτης μπορούσε να περπατάει με το κεφάλι ψηλά, χωρίς να ανησυχεί για απειλές κατά της αξιοπρέπειάς του. Στην προσπάθειά του να υπερασπιστεί την αξιοπρέπεια του πολίτη στην Αθήνα, καθιέρωσε διαισθητικά το περπάτημα στον δημόσιο χώρο ως πράξη και νόμιμο δικαίωμα εξάσκησης της αξιοπρέπειας.

Τοι περπάτημα στη σημερινή Αθήνα έρχεται σε πλήρη αντίθεση με τις συνθήκες της πόλεως που οραματίστηκε ο Δημοσθένης. Η δημόσια σφαίρα μπορεί να θέσει σωματικές και συναισθηματικές προκλήσεις και, συνεπώς, σχεδόν όλοι οι άνθρωποι με αναπηρία αποκλείονται από αυτήν. Στενά πεζοδρόμια και ράμπες με εμπόδια, ελαττωματικές κατασκευές και έλλειψη συντήρησης, ανοιχτά λούκια υδρορροών, έλλειψη ενός συστήματος στις διασταυρώσεις για άτομα με προβλήματα ακοής και δυσλειτουργικά παρκαρίσματα καθιστούν τους εξωτερικούς χώρους εχθρικούς και επικίνδυνους. Αλλά και οι εσωτερικοί χώροι είναι αφιλόξενοι και καταπιεστικοί. Έχουν σκαλιά στις εισόδους των πολυκατοικιών, χαμηλών προδιαγραφών διαδρόμους, ασανσέρ και κοινόχρηστους χώρους. Πέρα από τους ανθρώπους με αναπηρία, το ποσοστό των ηλικιωμένων αυξάνεται ταχύτερα από ποτέ άλλοτε στον αθηναϊκό πληθυσμό. Προβλέπεται ότι το 2050 ένας στους τρεις κατοίκους θα είναι άνω των 65 ετών.

Η Δρ. Άλκηστις Π. Ρόδη, μόνιμη επίκουρη καθηγήτρια στο Τμήμα Αρχιτεκτόνων του Πανεπιστημίου Πατρών, υποστηρίζει ότι ο σχεδιασμός δημόσιων καθώς και ιδιωτικών χώρων για άτομα με αναπηρία θα έπρεπε να είναι σχεδιασμός χώρων αξιοπρέπειας. Παρά τη νομοθεσία που αποσκοπεί να διασφαλίσει ότι όλοι οι άνθρωποι μπορούν να εισέρχονται και να μετακινούνται μέσα σε χώρους, έχει παραβλεφθεί η ανάγκη δημιουργίας φυσικών λύσεων που δεν διαχωρίζουν ή απομονώνουν τους ανάπηρους πληθυσμούς. Αυτό το κενό απαιτεί μια (ανα)γέννηση της πολεοδομικής αρχιτεκτονικής μορφής σε όλες τις κλίμακες –από το διαμέρισμα έως το κτίριο, το οικοδομικό τετράγωνο και τη γειτονιά– με μια συνολικά νέα ατζέντα. Η έρευνα αυτή, που αποσκοπεί στην αναβάθμιση του καθημερινού περιβάλλοντος σε προσβάσιμο περιβάλλον, εντοπίζει και αναλύει συγκριτικά τυπολογίες διαμερισμάτων, πολυκατοικιών και γειτονιών στην Αθήνα, και παρουσιάζει κατευθυντήριες γραμμές σχεδιασμού με την ελπίδα να γίνουν οι χώροι αυτοί πιο αξιοπρεπείς. Ερευνά μεθόδους και σχεδιασμούς εκτός των καθιερωμένων, για την αναβάθμιση ιδιωτικών, κοινόχρηστων και δημόσιων χώρων, ώστε να διευκολύνουν την πρόσβαση σε περιβάλλοντα μέσω αστικής αναγέννησης ή νέας ανάπτυξης.

Επιπλέον, η έρευνα καταδεικνύει μια κριτική ανάγκη για απαντήσεις από υπεύθυνους χάραξης πολιτικών, αρχιτέκτονες και πολεοδόμους, κατασκευαστές και ιδιοκτήτες κατοικιών σε κριτήρια σχετιζόμενα με την αξιοπρέπεια, όπως η προσβασιμότητα, η ασφάλεια, η ιδιωτικότητα, η κοινωνική αλληλεπίδραση και η ευελιξία, με έναν τρόπο που να μετασχηματίζει όλους τους χώρους, ανάμεσά τους σπίτια και γειτονιές, σε ουσιαστικά μέρη που να εξυπηρετούν τις ανάγκες συμπεριληπτικών κοινοτήτων.

Αυτή η έρευνα πλαισιώνει τον σχεδιασμό για την αναπηρία ως ένα ζήτημα θεμελιωδώς σχετιζόμενο με την αξιοπρέπεια. Όπως ακριβώς τα συστήματα αλφαβήτου πριν από το Braille βασίζονταν σε ανάγλυφα λατινικά γράμματα –που ήταν ένα αλφάβητο για τους βλέποντες– ο σχεδιασμός για προσβασιμότητα είναι για την ώρα διαμορφωμένος ως απλή προσαρμογή των χώρων του «γενικού χρήστη» για τους ανάπηρους. Αντιθέτως, ο σχεδιασμός για αξιοπρέπεια απαιτεί ένα νέο υπόδειγμα που να μην αφορά τη φιλοξενία, αλλά τον ενεργό σχεδιασμό χώρων για ίση συμπερίληψη των ατόμων με αναπηρία. Στο μέλλον, η μεγαλύτερη πρόκληση θα είναι ο σχεδιασμός λύσεων που θα έχουν επίκεντρο τον χρήστη (για εκείνους που αντιμετωπίζουν σωματικές ή άλλου είδους δυσκολίες), αντί να χρησιμοποιείται ο ανάπηρος πληθυσμός ως βάση για το τι είναι αποδεκτό ή φυσιολογικό και να γίνονται προσαρμογές. Ο τρέχων λόγος, η γνώση και η πρακτική της αρχιτεκτονικής και του αστικού σχεδιασμού θα πρέπει να ανακατευθυνθούν προς μια δίκαιη και ευγενή αποστολή: τον μετασχηματισμό της Αθήνας, και του κόσμου γενικότερα, σε ένα αξιοπρεπές μέρος για όλους.