Victor Ehikhamenor: Γιατί δεν φταίνε οι θεοί
Το έργο του Νιγηριανού θεατρικού συγγραφέα Ola Rotimi “The Gods Are Not To Blame” («Δεν φταίνε οι θεοί») αποτελεί διασκευή της κλασικής αρχαιοελληνικής τραγωδίας «Οιδίπους τύραννος». Στο θεατρικό έργο του Ροτίμι, ο πρωταγωνιστής Odewale παρασύρεται σε μια ψευδαίσθηση ασφάλειας και καταλήγει μπλεγμένος σε μια αλληλουχία ατυχών γεγονότων που προκαλούν οι θεοί. Στην αρχαιοελληνική γραμματεία, η μοίρα αποτελεί κοινό τόπο, ενώ η προσπάθεια να αποφευχθεί η πρόβλεψη ενός χρησμού είναι αυτό ακριβώς που επιτρέπει την εκπλήρωσή του, όπως φαίνεται παραδειγματικά στην ιστορία του Οιδίποδα και στη νιγηριανή εκδοχή του Οντεβάλε. Οι αναγνώστριες/αναγνώστες και των δύο έργων μπορεί να μπουν στον πειρασμό να θεωρήσουν τους χαρακτήρες θύματα της μοίρας – υποχείρια στο έλεος ανώτερων δυνάμεων, πέρα από τον ανθρώπινο έλεγχο. Ωστόσο, μια τέτοια ανάγνωση μάλλον δεν είναι απολύτως ακριβής.
Καθώς η αποικιοκρατία και η εκμετάλλευση των γηγενών πληθυσμών επανεξετάζονται σε παγκόσμια κλίμακα, το αίτημα της επιστροφής τεχνουργημάτων και ανθρώπινων απολιθωμάτων εκφράζεται όλο και πιο έντονα μέσα από συλλογικές διαμαρτυρίες. Η αθηναϊκή παράδοση παρουσιάζει ομοιότητες με το αρχαίο Βασίλειο του Μπενίν στη σημερινή Νιγηρία, όσον αφορά τους ισχυρούς δεσμούς τους με την κοσμολογία και τη μυθολογία – την πίστη στο υπερφυσικό –, παρόλο που και οι δύο λεηλατήθηκαν χωρίς καμία παρέμβαση από τους θεούς.
Τα τεχνουργήματα αυτών των πολιτισμών σήμερα βρίσκονται σε θεσμικούς φορείς μακριά από τους τόπους καταγωγής τους, όπου αντιμετωπίζονται ως σύμβολα συλλογικής μνήμης, αποστερημένα από τα αρχικά τους νοήματα και λειτουργίες. Για ένα μεγάλο διάστημα μιλούσα για την ανάγκη να επιστραφούν τα τεχνουργήματα που έχουν βίαια αποσπαστεί από το Βασίλειο του Μπενίν και από άλλες αφρικανικές κοινότητες κατά την περίοδο του αποικιακού ζυγού και πλέον βρίσκονται σε διάφορα ιδρύματα της Δύσης. Μέσα από την ενασχόλησή μου με τα χάλκινα του Μπενίν και με άλλα έργα της κλασικής αφρικανικής τέχνης, συνειδητοποίησα ότι τα τεχνουργήματα κουβαλούν πολλές ανείπωτες μνήμες. Αυτό με έκανε να αναρωτηθώ τι μνήμες φέρουμε εμείς και σε ποια αντικείμενα ενοικούν.
Το “WHY THE GODS ARE NOT TO BLAME” («Γιατί δεν φταίνε οι θεοί») είναι μια σύγχρονη οπτική διερεύνηση της συλλογικής μνήμης. Καταγράφοντας ανθρώπους που έχουν μεταναστεύσει στην Ελλάδα, όπως κάποια από τα τεχνουργήματα, θα μελετήσω τις μνήμες και τις αναμνήσεις από την προηγούμενη ζωή τους, καθώς και τι έφεραν μαζί τους. Από αυτήν τη διερεύνηση θα προκύψει κάτι σαν υφαντό, που θα αποτυπώνει το πώς συγκροτείται η μνήμη. Τα έργα που θα δημιουργηθούν σε αυτήν τη συλλογή θα οπτικοποιούν την αστάθμητη πολυπλοκότητα και το αναπόφευκτο της μοίρας. Τι ρόλο έπαιξαν οι θεοί σε αυτή την παρεπιδημία σε μακρινούς τόπους και στην επικείμενη επιστροφή; Επιθυμούσαν απλώς ένα ταξίδι και τώρα θέλουν να γυρίσουν στην πατρίδα; Ή είναι και αυτοί, όπως ο Οιδίποδας και ο Οντεβάλε, θύματα της ανθρώπινης δίψας για εκμετάλλευση και λεηλασία; Πώς μπορούμε να διατηρήσουμε τις αναμνήσεις αυτών των αντικειμένων μας όταν αυτά βρίσκονται τόσο μακριά;
Προτείνω τη δημιουργία μιας σειράς από σχέδια και ζωγραφικά έργα μεγάλης κλίμακας (εικονογραφίες). Μέσα από την αξιοποίηση σύνθετων αρχαίων κειμένων, αυτά τα έργα θα αποτελέσουν ισχυρά μοτίβα, που μέσα από μορφές και σχήματα θα συμβάλουν στη διαμόρφωση μιας μοναδικής οπτικής για τη μαύρη αναπαράσταση. Οι σκηνές και τα σχέδια θα είναι μια μείξη συμβόλων προερχόμενα από τις παραδόσεις του Βασιλείου του Μπενίν και θα απεικονίζουν αφηγήσεις που σχολιάζουν τη σύνθετη πολιτισμική και πολιτική πραγματικότητα της αποικιοκρατίας και την εκμετάλλευση γηγενών πληθυσμών.
