Στέφανος Λεβίδης: Βιότοποι φαντάσματα

Το «Βιότοποι φαντάσματα» είναι μια χωρική και οπτική έρευνα για τις διαχρονικές ιστορίες διασυνοριακής βίας στο τριεθνές φυσικό πάρκο των Πρεσπών, στα σύνορα της Ελλάδας, της Αλβανίας και της Βόρειας Μακεδονίας. Το έργο ασχολείται με τη χρήση της κάμερας κυνηγιού ως κινηματογραφικού μέσου για την ανάδειξη των διασυνδέσεων μεταξύ φύσης, πολιτισμού και τεχνολογίας στις συνοριακές ζώνες και για την καταγραφή των φαντασμάτων της κρατικής βίας και των διαδικασιών οικολογικής εξάλειψης στις Πρέσπες. Οι εμφανίσεις των ζώων που ενεργοποιούν τις κάμερες κυνηγιού ανιχνεύουν τον ρόλο που διαδραματίζουν οι μη άνθρωποι –τα ζώα, οι δασικές κοινότητες και οι μεταβολές των μετεωρολογικών συνθηκών– στη μαρτυρία βίαιων, αλλά σταδιακών, συνοριακών διαδικασιών.

Το πρότζεκτ ξεκίνησε πριν από μερικά χρόνια ως μέρος της διδακτορικής μου διατριβής, με τίτλο “Border Natures”. Όπως συμβαίνει συχνά με το έργο που αναπτύσσεται σε κρίσιμα ακαδημαϊκά πλαίσια, πρόκειται για μια ανοιχτή έρευνα που καθοδηγείται από την περιέργεια και την επιθυμία για πειραματισμό με τη μορφή και τη μέθοδο, και ως εκ τούτου εκτείνεται προς διάφορες κατευθύνσεις και καταπιάνεται με διαφορετικά αναπαραστατικά εργαλεία. Ξεκίνησα το πρόγραμμα του Onassis AiR με την ελπίδα να χρησιμοποιήσω τον χρόνο, τους πόρους και το πλαίσιο που προσφέρει για να τιθασεύσω το πρότζεκτ και να το «συσκευάσω» σε ένα τελικό αποτέλεσμα – σε ένα καλλιτεχνικό «έργο». Από νωρίς όμως κατά τη διάρκεια του προγράμματος, αντιλήφθηκα ότι αυτό ήταν ένα υπερβολικά φιλόδοξο σχέδιο. Αντιθέτως, όσο ξέθαβα το υλικό που είχε παραμείνει αδρανές για μερικά χρόνια, τόσο πιο ατίθασο μου φαινόταν και τόσο πιο δύσκολο ήταν να το διυλίσω σε ένα και μόνο «έργο». Έπρεπε να πάρει διάφορες μορφές, και κάτι τέτοιο δεν θα ήταν εφικτό στην τρίμηνη διάρκεια του προγράμματος, η οποία συνέπιπτε και με άλλες εντατικές εργασιακές υποχρεώσεις από μέρους μου.

Το πρόγραμμα, ωστόσο, με βοήθησε να κατανοήσω καλύτερα τον τρόπο με τον οποίο θα έπρεπε να εξελιχθεί το πρότζεκτ. Έχοντας εκθέσει μόνο αποσπάσματα του “Ghost Habitats” στο παρελθόν, η δομή του Open Day με ώθησε να σκεφτώ πώς θα ήθελα να παρουσιαστεί και να σχεδιάσω το αρχικό στήσιμο για ένα εκθεσιακό έργο. Βλέποντάς το εκτεθειμένο στον χώρο και παρατηρώντας τον τρόπο με τον οποίο το κοινό αλληλεπιδρούσε με αυτό, μου επέτρεψε να καταλάβω ποια στοιχεία της έρευνας λειτουργούν μαζί και ποια είναι αυτά που δεν ταιριάζουν το ένα με το άλλο ή με τη μορφή μιας έκθεσης γενικότερα. Ανεξάρτητα από το πόσο ικανοποιητική ήταν σαν εμπειρία, αυτή η πρώτη απόπειρα να φέρω σε επαφή διαφορετικά υλικά μού φάνηκε λίγο βεβιασμένη. Ήταν προφανές ότι το έργο ήταν κορεσμένο με πληροφορίες και έπρεπε είτε να χωριστεί σε μεμονωμένα, μικρότερα κομμάτια είτε να εκτεθεί διαφορετικά ως προς τη χωρική του διάταξη. Από τις συζητήσεις με το κοινό και την ομάδα των καλλιτεχνών του Onassis AiR προέκυψαν ενδιαφέροντα σχόλια σχετικά με το πρότζεκτ και τον τρόπο έκθεσής του, ενώ άγγιξαν επίσης θέματα που βρίσκονται κοντά στον εννοιολογικό πυρήνα της έρευνας και σχετίζονται με πολύπλοκα ηθικά ζητήματα πνευματικής ιδιοκτησίας και επιμελητικών αποφάσεων σε σχέση με την επεξεργασία υλικού που παράγεται μαζί με μη ανθρώπινα όντα.