Το κτίριο του Αρχείου Καβάφη στην οδό Φρυνίχου στην Πλάκα

Η βιβλιοθήκη του Κ. Π. Καβάφη περιλαμβάνει 966 βιβλία και λοιπά έντυπα από την προσωπική συλλογή του ποιητή, τα οποία διασώθηκαν. Η καταγραφή και η επιμέλεια του καταλόγου της βιβλιοθήκης του πραγματοποιήθηκαν από τη Μιχαήλα Καραμπίνη-Ιατρού και η σχετική μελέτη δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά από τις Εκδόσεις Ερμή (2003), ενώ η αναλυτική τεκμηρίωση και ψηφιοποίηση των εντύπων της βιβλιοθήκης Καβάφη ολοκληρώθηκαν από το Ίδρυμα Ωνάση το 2024. Μετά την ψηφιοποίηση του αρχείου το 2019, η βιβλιοθήκη του ποιητή έρχεται να συμπληρώσει ακόμα ένα κομμάτι του παζλ της ζωής του. Με κύριο στόχο την ανάδειξη της μοναδικότητας της συλλογής και του αναγνωστικού προφίλ του Κ. Π. Καβάφη, ψηφιοποιήθηκαν επιλεγμένα μέρη του κάθε αντικειμένου. Πιο συγκεκριμένα, ψηφιοποιήθηκαν τα εξώφυλλα και βασικά περικειμενικά στοιχεία, χειρόγραφες σημειώσεις, αφιερώσεις του ποιητή και άλλων αναγνωστών, αλλά και τυχόν κτητορικά σημειώματα και ένθετα, όπου εντοπίστηκαν. Μαζί με τα 966 βιβλία, ψηφιοποιήθηκαν και σελίδες των εντύπων που σχετίζονται με το έργο του ποιητή, όπως καβαφικά ποιήματα, και μελέτες ή αναφορές στον Καβάφη και την οικογένειά του.

Ο χώρος του Αρχείου Καβάφη περιλαμβάνει πέντε αίθουσες για το κοινό: μία αίθουσα με τα προσωπικά αντικείμενα του Κ. Π. Καβάφη, μία αίθουσα με αντικείμενα, βιβλία, αλλά και έργα τέχνης με αναφορές στο έργο του Καβάφη, μία αίθουσα αφιερωμένη στην Αθήνα του Καβάφη, μία αίθουσα με σύγχρονα έργα εμπνευσμένα από τον ποιητή, και το Αναγνωστήριο. Το αρχείο και η βιβλιοθήκη φυλάσσονται σε ειδικά διαμορφωμένο χώρο, κατά τη συνήθη πρακτική των αρχείων, εντός του νέου χώρου.

Οι αίθουσες με τη συλλογή από προσωπικά αντικείμενα και έπιπλα του ποιητή αντικατοπτρίζουν τις παραστάσεις στον προσωπικό του χώρο στην Αλεξάνδρεια. Ανάμεσα σε φωτογραφίες του ιδίου και της οικογένειάς του, βάζα, κορνίζες, ένα αντίγραφο των γυαλιών του, το γραφείο του και άλλα μικρά και μεγάλα αντικείμενα, ξεχωρίζουν έξι προσωπογραφίες του ποιητή από σύγχρονούς του καλλιτέχνες. Αντίγραφα των ποιημάτων του συνομιλούν με τα αντικείμενα του χώρου και μας μεταφέρουν στον κόσμο της καβαφικής ποίησης. Τα μόνα αντικείμενα που ο ποιητής δεν άγγιξε ποτέ, αλλά εκτίθενται στον χώρο, είναι η νεκρική μάσκα του, αλλά και η πρώτη έκδοση των καβαφικών ποιημάτων, σε φιλολογική επιμέλεια Ρίκας Σεγκοπούλου και εικονογράφηση Τάκη Καλμούχου, η οποία τυπώθηκε το 1935, μετά τον θάνατό του.

Σε συνέχεια της αίθουσας με τα προσωπικά αντικείμενα του ποιητή, μια νέα αίθουσα έρχεται να συμπληρώσει τα θραύσματα μνήμης από το περιβάλλον της οικίας του στην Αλεξάνδρεια και να επεκτείνει τα όσα γνωρίζουμε μέχρι σήμερα για τον ποιητή. Ερχόμαστε ακόμα πιο κοντά στον Καβάφη με μια συλλογή αντικειμένων του ποιητή, πορσελάνες και κεραμικά από την Κίνα, έπιπλα arabesque τεχνοτροπίας από ξύλο και φίλντισι.

«Το σπίτι του Καβάφη βρισκόταν σ ‘ένα πάνω πάτωμα μισολαϊκής και ατημέλητης πολυκατοικίας. Μόλις έμπαινες, έβλεπες ένα διάδρομο φαρδύ, κατάφορο με έπιπλα. Τοίχος πουθενά δε φαινόταν, παντού ήταν κρεμασμένοι πίνακες ζωγραφικής, και ιδίως κάτι ράφια ή αραβικές εταζέρες με άπειρα βάζα, μικρά, μεγάλα, ή και πελώρια ακόμη».

Ι. Α. Σαρεγιάννης. «Σχόλια στον Καβάφη», Ίκαρος, 1964

Στην αίθουσα «Η Αθήνα του Καβάφη» ξεχωρίζουν οι σελίδες από τα ημερολόγια που κράτησε ο Καβάφης από τα ταξίδια του στην Αθήνα και πλήθος επιστολών και σημειωμάτων θαυμασμού και συγκίνησης για το έργο του Αλεξανδρινού ποιητή από τον Γρηγόριο Ξενόπουλο, τον Ίωνα Δραγούμη, τον Άγγελο Σικελιανό, τον Δημήτρη Μητρόπουλο, τον Τέλλο Άγρα, τον Ναπολέοντα Λαπαθιώτη και τον νομικό και οικονομολόγο Γεώργιο Χαριτάκη, ο οποίος μετέφερε τα καλά λόγια του Κωστή Παλαμά για το έργο του Καβάφη, μεταξύ άλλων. Η αίθουσα περιλαμβάνει επίσης εκδόσεις διακεκριμένων Αθηναίων ποιητών και πεζογράφων με χειρόγραφες αφιερώσεις τους στον Καβάφη. Ο Άγγελος Σικελιανός τού αφιέρωσε τον «Τελευταίο Ορφικό Διθύραμβο» (1932), ο Κώστας Καρυωτάκης τα «Νηπενθή» (1921), ο Μιλτιάδης Μαλακάσης τα «Αντίφωνα» (1931), ο Γιώργος Θεοτοκάς τις «Ώρες αργίας» (1931) και η Γαλάτεια Καζαντζάκη το «11 π.μ. − 1 μ.μ. κι’ άλλα διηγήματα» (1929).

Δέκα χρόνια πριν από το πρώτο του ταξίδι στην Αθήνα, ο Καβάφης είχε υποστηρίξει την επιστροφή των Μαρμάρων του Παρθενώνα, τα οποία είχε δει από κοντά σε νεαρή ηλικία κατά την παραμονή του στο Λονδίνο. Στην ίδια αίθουσα εκτίθενται τα άρθρα του για το θέμα δημοσιεύτηκαν τόσο στα αγγλικά όσο και στα ελληνικά και δείχνουν πόσο στενά παρακολουθούσε τη βρετανική συζήτηση γύρω από το ζήτημα. Ο Καβάφης δοκίμασε την τύχη του στη δημοσιογραφία κατά τη δεκαετία του 1890, παρά τη συμβουλή της νονάς του από την Αθήνα, η οποία τον αποθάρρυνε από το να την ακολουθήσει ως επάγγελμα.

Στη νέα αίθουσα που άνοιξε στον χώρο, καλλιτέχνες του σήμερα δημιουργούν έργα με έμπνευση από τη ζωή και το έργο του Κ. Π. Καβάφη. Πώς συνομιλεί ο ποιητής με τους σύγχρονους καλλιτέχνες των εικαστικών και κινηματογραφικών τεχνών; Πώς αποδίδεται το έργο, η μορφή του ποιητή, αλλά και το καβαφικό περιβάλλον της Αλεξάνδρειας, μέσα από έργα και αναθέσεις του Ιδρύματος Ωνάση; Μέσα από οκτώ βίντεο έργα του Visual Cavafy και το χειροποίητο βιβλίο που διαβάζεται συλλογικά από το κοινό κατά τη διάρκεια της performance "Constantinopoliad", τα οποία παρουσιάστηκαν για πρώτη φορά στο φεστιβάλ "Archive of Desire" στην Νέα Υόρκη την άνοιξη του 2023, βλέπουμε την παγκόσμια και διαχρονική επιρροή του ποιητή, 160 χρόνια από την επέτειο γέννησής του. Τα έργα που παρουσιάζονται στη Φρυνίχου, ξετυλίγουν τις αφηγήσεις τους γύρω από τη ζωή του Καβάφη και την Αλεξάνδρεια - όπου και βρίσκεται η αποκατεστημένη, πλέον, Οικία Καβάφη – ανοίγοντας έναν δίαυλο επικοινωνίας μεταξύ των ιστοριών που έχουν να μας πουν τα δύο αυτά κτίρια.

Το Αναγνωστήριο στο κτίριο της οδού Φρυνίχου αποτελεί τον χώρο συνάντησης του κοινού με το φυσικό αρχείο Καβάφη. Στον χώρο αυτόν φιλοξενούνται δύο ενότητες έργων τέχνης. Στην ενότητα «Προσωπογραφίες του Καβάφη» παρουσιάζεται ο Αλεξανδρινός ποιητής μέσα από τη ματιά σπουδαίων καλλιτεχνών από την Ελλάδα και το εξωτερικό, σε έξι ιδιαίτερες προσωπογραφίες από τους Νίκο Εγγονόπουλο, David Levine, Γιώργο Ιωάννου, Σωτήρη Σόρογκα, Άρια Κομιανού και Γιάννη Κυριακίδη. Από την άλλη, η ενότητα «Αιγυπτιώτες ζωγράφοι» μας καλεί να φανταστούμε την καθημερινότητα στην Αλεξάνδρεια της εποχής του Κ. Π. Καβάφη, μέσα από δέκα έργα τέχνης σύγχρονων του ποιητή ζωγράφων από την Αίγυπτο –Νικόλαος Γώγος, Τάκης Καλμούχος, Δημήτρης Λίτσας, Θάλεια Φλωρά-Καραβία– που αποτυπώνουν στιγμιότυπα της ζωής στην πόλη όπου γεννήθηκε και έζησε ο ίδιος. Τέλος, η σύγχρονη Αιγύπτια εικαστικός Farida El Gazzar αποτυπώνει στιγμές στον χρόνο και το περιβάλλον της Αλεξάνδρειας και της Αιγύπτου.

Το κτίριο της οδού Φρυνίχου 16 είναι χτισμένο το 1910. Έχει χαρακτηριστεί διατηρητέο από το Υπουργείο Πολιτισμού το 1978 και μνημείο αρχιτεκτονικής κληρονομιάς που χρειάζεται ειδική προστασία, καθώς παρουσιάζει εξαιρετικό και μορφολογικό ενδιαφέρον με έντονα στοιχεία εκλεκτικισμού της περιόδου 1920-1930. Επιπλέον, η διακόσμηση της πρόσοψής του είναι εντυπωσιακή, με επιτυχημένη χρήση των αψίδων στα ανοίγματα. Το κτίριο σώζεται σε άριστη κατάσταση και δένει αρμονικά με το περιβάλλον, καθώς η οδός Φρυνίχου αποτελεί μια από τις οδούς προσπέλασης της Πλάκας και διασώζει αρκετά αξιόλογα κτίσματα της ίδιας περιόδου. Το 1989 πραγματοποιήθηκε διώροφη προσθήκη με υπόγειο κατ’ επέκταση του υπάρχοντος διατηρητέου κτιρίου. Σύμφωνα με τη νομοθεσία, απαγορεύεται η αφαίρεση, η αλλοίωση ή η καταστροφή των επιμέρους διακοσμητικών και αρχιτεκτονικών του στοιχείων αλλά και του ίδιου του κτιρίου. Παρά τον εξωτερικό εκλεκτικιστικό-νεομπαρόκ πλούσιο διάκοσμο, στον εσωτερικό του χώρο δεν έχει κάποια αντίστοιχη αρχιτεκτονική.

Ο αρχικός σχεδιασμός της έκθεσης υλοποιήθηκε από το αρχιτεκτονικό γραφείο Flux-office. Μέσα στον πρώτο χρόνο λειτουργίας του Αρχείου Καβάφη, ο σχεδιασμός εξελίχθηκε και προσαρμόστηκε, με στόχο την περαιτέρω ανάδειξη του πλούτου του αρχείου και τη δημιουργία μιας ακόμη πιο ολοκληρωμένης και εμπλουτισμένης εμπειρίας για επισκέπτες και ερευνητές.

Αρχείο Καβάφη
Φρυνίχου 16B, Πλάκα, 10558

Ωράριο λειτουργίας: Τρίτη, Πέμπτη & Σάββατο, 11:00-18:00
Είσοδος ελεύθερη
Πληροφορίες: 210 3713 000

Οι επισκέψεις για ερευνητικό σκοπό στο αρχείο και τη βιβλιοθήκη Καβάφη πραγματοποιούνται κατόπιν σχετικού αιτήματος μέσω της συνημμένης φόρμας.
Ο χώρος δεν είναι ακόμα προσβάσιμος από ΑΜΕΑ.

Peter Jeffreys, Αναπληρωτής Καθηγητής Αγγλικής Λογοτεχνίας στο Suffolk University της Βοστόνης

Gonda Van Steen, Καθηγήτρια, έδρα Κοραής στο Κέντρο Ελληνικών Σπουδών και στο Τμήμα Κλασικών Σπουδών του King’s College στο Λονδίνο

Αμαλία Παππά, Αναπληρώτρια Γενική Διευθύντρια στα Γενικά Αρχεία του Κράτους

Στάθης Γουργουρής, Καθηγητής Συγκριτικής Λογοτεχνίας και Κοινωνικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο Columbia της Νέας Υόρκης

Μαρία Μπολέτση, Καθηγήτρια Νεοελληνικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο του Άμστερνταμ και Επίκουρη Καθηγήτρια Συγκριτικής Λογοτεχνίας στο Πανεπιστήμιο του Λάιντεν

Μάρθα Βασιλειάδη, Επίκουρη Καθηγήτρια Νεοελληνικής Φιλολογίας στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης

Bart Soethaert, Επιστημονικός Υπεύθυνος (Principal Investigator) στο ερευνητικό πρόγραμμα αριστείας “Temporal Communities: Doing Literature in a Global Perspective” (EXC 2020) και μεταδιδακτορικός ερευνητής στο Ελεύθερο Πανεπιστήμιο του Βερολίνου

Αμαλία Παππά, Αναπληρώτρια Γενική Διευθύντρια στα Γενικά Αρχεία του Κράτους

Χριστίνα Ντουνιά, Ομότιμη Καθηγήτρια Νεοελληνικής Φιλολογίας στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών (ΕΚΠΑ)

Peter Jeffreys, Αναπληρωτής Καθηγητής Αγγλικής Λογοτεχνίας στο Suffolk University της Βοστόνης

Τάκης Καγιαλής, Καθηγητής Νεοελληνικής Φιλολογίας στο Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο

Vicente Fernández González, Αναπληρωτής Καθηγητής Μετάφρασης και Διερμηνείας Νέων Ελληνικών στο Πανεπιστήμιο της Μάλαγα

ONASSIS CULTURE

Αφροδίτη Παναγιωτάκου, Director of Culture

Δημήτρης Θεοδωρόπουλος, Deputy Director of Culture

ONASSIS EDUCATION

Έφη Τσιότσιου, Executive Director & Director of Education

Μαριάννα Χριστοφή, Project Development Manager

Αγγελική Μούσιου, Cavafy Archive Researcher

Ελεάννα Σεμιτέλου, Educational Projects Coordinator

Μελέτη — Επιμέλεια: Flux-office: Εύα Μανιδάκη, Θανάσης Δεμίρης, Ευθύμης Δούγκας

Συνεργάτες: Ισμήνη Λίντχορστ, Ελένη Αραποστάθη

Μελέτη φωτισμού: Ελευθερία Ντεκώ

Κατασκευή εκθεσιακών μονάδων: Sirigos Deluxe Furniture

Κατασκευή ειδικών φωτισμών: Αθανάσιος Καλκάνης

Υπεύθυνες συντήρησης έργων τέχνης: Athens Art Conservation — Αρχοντία Αδαμοπούλου, Ευγενία Σταματοπούλου

Ανάρτηση έργων τέχνης: Χρήστος Στεφανίδης, Ειρήνη Παναγιώτη

Τεχνικός σύμβουλος: Παντελής Στεφανής

Συντονισμός έργου: Μαριάννα Χριστοφή, Βλάσης Αδρακτάς Ρέντης, Ελεάννα Σεμιτέλου

Ανάδοχος αποκατάστασης κτιρίου: Κ. Η. Παπαδόπουλος Μ.Ε.Π.Ε.

Ανάθεση – Παραγωγή: Ίδρυμα Ωνάση