Η αρχειονομική προσέγγιση

Τα τεκμήρια του αρχείου Καβάφη, από τα πρώτα σχεδιάσματα ως την τελική τυπογραφία, κρύβουν αθέατες πληροφορίες για το ευρύ κοινό

Της Αμαλίας Παππά, Αναπληρώτριας διευθύντριας των Γενικών Αρχείων του Κράτους, Προϊσταμένης του Τμήματος Βιβλιοθήκης & Αναγνωστηρίου, Γενικά Αρχεία του Κράτους - Κεντρική Υπηρεσία.

Τα αρχεία των λογοτεχνών, ως πηγή πρωτογενούς έρευνας, διαφέρουν μεταξύ τους όσο τα πρόσωπα και οι συνθήκες που τα δημιούργησαν. Το αρχείο Καβάφη αποτελεί μοναδική περίπτωση λογοτεχνικού αρχείου ως προς την πληρότητά του. Άλλωστε, ο ίδιος ο ποιητής φρόντιζε συστηματικά να συγκεντρώνει και να αρχειοθετεί το έργο του, παραδίδοντας ένα σύνολο χωρίς μεγάλες φυσικές διασπάσεις και ανακολουθίες.

Η αρχειονομική προσέγγιση του υλικού είχε ως στόχο την περιγραφή, την κατάταξη και την ανάδειξη του περιεχομένου του, συγκροτώντας διακριτά αρχειακά σύνολα. Το αρχείο Καβάφη μάς συνδέει με τον δημιουργό του, διασώζοντας το έργο του σε μορφές διαφορετικές από αυτές που παραδίδει η τυπογραφία. Επιτρέπει τη μελέτη της γενετικής των έργων του, αποτυπώνοντας τα διαδοχικά στάδια της επεξεργασίας τους, από το στάδιο των σχεδιασμάτων μέχρι τα τελικά χειρόγραφα, φωτίζοντας ταυτόχρονα τις συνθήκες παραγωγής τους. Μας συνδέει, όμως, και με την ιδιωτική και ενίοτε με την απόκρυφη ζωή του. Διαπροσωπικές σχέσεις και διαδρομές, επαφές με προσωπικότητες και ανθρώπους του πνεύματος αποτυπώνονται στα τεκμήρια του αρχείου, συμπληρώνουν τη φυσιογνωμία του Καβάφη και τον εντάσσουν στο κάδρο της εποχής του.

Ξέχωρα από την πληροφορία που φέρουν τα τεκμήρια, η χρήση διαφορετικών τύπων χαρτιού, ο τρόπος διαχείρισής τους από τον ποιητή, τα υδατόσημα που αυτά φέρουν, οι αυτοσχέδιες βιβλιοδεσίες που επινοεί, το μελάνι, οι γραφές και οι διαγραφές, αναδεικνύονται μέσα από την περιγραφή του αρχείου και αφηγούνται, σε δεύτερο επίπεδο, τη δική τους ιστορία.

Στα τεκμήρια του αρχείου αποτυπώνονται διαπροσωπικές σχέσεις και διαδρομές, επαφές του Καβάφη με προσωπικότητες και ανθρώπους του πνεύματος

Η προσέγγιση στο αρχείο επιχειρήθηκε με σεβασμό σε όσες εργασίες καταγραφής του είχαν προηγηθεί. Παραφράζοντας ένα μικρό απόσπασμα του Γ. Π. Σαββίδη από δημοσιευμένο κείμενό του (βλ. Γ. Π. Σαββίδης, «Το αρχείο Κ. Π. Καβάφη, Μια πρώτη ενημερωτική έκθεση», Νέα Εστία, 872 (1963), σ.1539), θα υποστηρίζαμε ότι είναι «προνόμιο» ενός αρχειονόμου η επεξεργασία του αρχείου και «η χαρά της ανακάλυψής» του· «χρέος του η φροντίδα της αποκάλυψης και της περιγραφής· και τιμή του η αναγνώριση του δρόμου που διάνυσαν άλλοι, πριν από αυτόν».